محمد هادی
| محمد هادی | |
|---|---|
 | |
| اصل آدی | آغا محمد عبدالسلیم اوغلوعبدالسلیم‌زاده |
| چالیشما ساحه‌سی | شاعیر |
| دوْغوم تاریخی | 1879 شاماخی |
| اؤلوم تاریخی | مئی 1920 گنجه |
| تخلوص | هادی |
| تاثیر قویموش | {{{تاثیر قویموش}}} |
محمد هادی (اصل آدی: آغا محمد عبدالسلیم اوغلوعبدالسلیم‌زاده (1879[۱]، شاماخی – مئی 1920[۲]، گنجه) — آذربایجانلی شاعیر، آذربایجان رومانتیزمی‌نین تانینمیش نوماینده‌لریندن بیری، توفیق فکرت ایرثی‌نین ایلک آراشدیریجیسی[۳]، تاتار سوواری آلایی‌نین ایمامی.[۴] [۵]
محمد هادی 20. عصر آذربایجان شاعیرلری ایچری‌سینده مطبوعاتلا سیخ علاقه‌سی اولان صنعتکارلاردان بیری‌دیر. اؤز اثرلری‌نین اکثریتینده وطن، میلت مؤوضوسونا توخونان محمد هادی آذربایجان پوئزیاسی‌نین اینتیباه، آزادلیق و حورّیت موجاهیدلریندن بیری اولموشدور.[۶]اونا گؤره ده محمد امین رسول‌زاده آذربایجان جومهوریتی اثرینده " بیر طرفدن روس ادبیاتی، دیگر طرفدن ده عوثمانلی ادبیاتی تاثیرینده بولونان " ایستیقلال مؤوضوسوندا موباریز اثرلر یازان شاعیرلر آراسیندا محمد هادینی آیریجا دَیرلندیریردی.[۷]
رومانتیک معاریفچی‌لیکدن اینقیلابی رومانتیزمه یوکسلن محمد هادی‌نین یارادیجی‌لیغی‌نین ان موباریز دؤورو آذربایجان خالق جومهوریتی دؤنمینه دوشور.[۸] محمد هادی یارادیجی‌لیغی‌نین ان چاغداش میلّی و بشری کئیفیت‌لری محض بو دؤورده اؤزونو داها آیدین گؤستردی. او دؤنمده موحاریبه ، آزادلیق، ایستیقلال مؤوضوسوندا ان چوخ اثرلر یازان محمد هادی اولموشدور.[۹]
یاشاییشی[دَییشدیر]
اصل آدی آغا محمد اولان، گنجلیگینده اؤزونه هادی (عربجه. دوغرو یول گؤسترن) تخلوصونو سئچن محمد هادی 1879-جو ایلده شاماخی شهری‌نین ساری‌تورپاق محلّه‌سینده، تاجیر عاییله‌سینده دوغولموشدور.[۱۰]ایبتیدایی تحصیلینی محلّه مکتبینده شاماخیلی موللا صمدین یانیندا آلمیش، سونرالار شاعیر عباس صحتین آتاسی علیعباس افندی‌نین تأسیس ائتدیگی مکتبده اوخوموش، کیچیک یاشلاریندان عرب و فارس دیللرینی موکمّل منیمسه‌میشدیر. هله اوشاقکن آتاسینی ایتیرن هادی‌نین آناسی اونو و باجی‌لاری صاحیبه و اسمانی آتا قوهوم‌لاری‌نین حیمایه‌سینه بوراخاراق سولوت کندینده وارلی بیری ایله ائولنمیش، بوندان سونرا اوشاق‌لارا بؤیوک ننه‌لری عبدالسلیم ین آناسی طیّبه خانیم باخمیشدیر.[۱۱]شاعیرین یاخین قوهوم‌لاریندان اولان مصطفی لطفی بیگ اونون تربیّه‌سینده بؤیوک امک صرف ائتمیشدیر. ننه‌سی‌نین وفاتیندان سونرا محمد هادی قوهومو مصطفی لطفی‌نین حیمایه‌سینده یاشامالی اولموش و عرب دیلینی اوندان اؤیرنمیشدیر. محمد هادی گنجلیک ایللرینده ایلاهیات علملری ایله برابر دونیوی علملری، خوصوصیله دیل، ادبیات، فلسفه، منطیق، تاریخی ده دریندن اؤیرنمیشدی. شاعیر هله گنج یاشلاریندان خاریجده تحصیل آلماق ایستسه ده، مادّی ایمکانی اولمادیغیندان بو آرزوسو اورگینده قالمیشدی. ادیبین یاخین دوستو، مسلکداشی سید حسین شاعیر حاقیندا یازیردی:
" او، اوخودوغو علملرین کندی‌سینه هئچ بیر نتیجه وئرمگه‌جگینی، اولسا-اولسا مؤمین بیر موللا افندیدن فضله بیر شئی اولمایاجاغینا حیسی-قبل‌الوقوع ایله آنلادیغیندان ایستامبول و ال-قاهیره کیمی ایسلام مدنیتی مرکزلرینه گئدیب اورادا تحصیل آلماق فیکرینه دوشموشدو. مصطفی لطفی... هادینی خاریجی مملکت‌لره گؤندره‌جک ایقتیداری اولمادیغیندان هادی بیر نئچه زنگین اقرباسینی موراجیعتده بولونموش، تحصیل آرزوسوندا اولدوغونو سؤیله‌ییب موعاوینت ایسته‌میشسه ده، سؤزونو دینله‌ین و یاردیمدا بولونان اولمامیشدی"
هادی ایسته‌دیگی مکتب‌لرده، ایسته‌دیگی علملری اوخوماغا نایل اولا بیلمه‌دیگیندن عمیسی اوغلونون کؤمگی ایله تیجارت ایشینه ال آتمیش، لاکین بو ایشه ماراغی اولمادیغیندان ایشی تئزلیکله ترک ائتمیشدیر. 1902-جی ایلده ژانویه آیی‌نین سون گونونده شاماخیدا طبیعی فلاکت باش وئریر. شاماخی زلزله‌سیندن سونرا هامی کیمی محمد هادی ده کؤچور. بو حاقدا عمر فایق نعمان‌زاده اؤز خاطیره لرینده یازیر:[۱۲]
" 1902-جی ایل ژانویه‌نین 31-ده جومعه آخشامی گوندوز ساعات 12-ده شاماخیدا ایندی‌یه قدر گؤرونمه‌میش یئر ترپنیشی اولدو. بو گون شاماخی اوچون ان بؤیوک فلاکت، ائشیدیلمه‌میش بیر دهشت و قیامت گونو ایدی. باش وئرمیش داغیدیجی زلزله‌دن سونرا بیر چوخ شاماخیلی‌لار کیمی محمد هادی ده دوغما شهرینی ترک ائتمگه مجبور اولموش، ائولری‌نین انقازینی (تؤر-تؤکونتو) 200 ماناتا ساتاراق کوردمیره گئتمیش، ایبتیداً بیر عطار دوکانی آچمیش ایسه ده، اوندان دا بیر شئی چیخمادیغینی گؤرونجه، ایکینجی‌کره اولاراق ضرر ایله دوکانی قاپامیشدیر ".
کاسیب اولدوغو اوچون سئوگیلیسی طرفیندن ترک ائدیلن محمد هادی اؤلنه قدر عاییله قورمامیشدیر.[۱۳]
چالیشماسی[دَییشدیر]
کوردمیره کؤچن، تاجیرلیک باجارمایان، ایکی دفعه دوکان آچسا دا، ایفلاسا اوغرایان محمد هادی اؤزونو کاراکترینه داها یاخین ساحه‌ده سیناماق قرارینا گلمیش و بعضی معاریف‌پرورلرین موعاوینتی ایله کوردمیرده یاشایان شاماخیلی آغا افندی ایله بیرلیکده مکتب آچیب تدریسه باشلامیشدیر. چوخ کئچمیر کی، محمد هادی کوردمیر ضیالی‌لاری‌نین نظرینی جلب ائتمیش، اونو زاقافقازیا موعلیم‌لر قورولتایینا کوردمیر موعلیم‌لری طرفیندن نوماینده سئچیلمیش و 1904-جو ایلده تیفلیسده کئچیریلن زاقافقازیا موعلیم‌لر قورولتاییندا ایشتیراک ائتمیشدی. [۱۴]
1902-1906-جی ایللر کوردمیرده یاشادیغی ایللرده مادشی ایمکان‌لاری نیسبتاً دوزلن محمد هادی یئنه ده اوّلکی قایدا ایله موطالیعه‌سینی داوام ائتدیریر، کلکته‌دن "حبل‌المتین " ، ایستانبولدان "صاباح" ، باکیدان "حیات" ، باغچاسارایدان " ترجومان " قزئت‌لرینی گتیردیب اوخویوردو.
یارادیجی‌لیغی[دَییشدیر]
25 یاشینا قدر نه بیر قصیده‌سی، نه ده بیر عاشیقانه غز‌لی اولان شاعیرین مطبوعاتا گلیشی 1905-جی ایلین اورتالارینا تصادوف ائدیر. اونو یاخیندان تانییان، یاخین دوستو مصطفی لطفی هشترخاندا "بورهان-ترقّی" قزئتینی نشر ائدیردی و اونون محمد هادی کیمی قلم صاحیبینه احتیاجی وار ایدی. اونون چاغیریشینا گؤره محمد هادی تامامیله موعلیملیکدن ال چکیر، 1905-جی ایلده هشترخانا گئدیر، مطبوعاتدا چالیشماغا باشلاییر. محمد هادی "حیات" ، "فویوضات" و "بورهان-ترقّی" قزئت‌لرینده علمه، معاریفه چاغیران شعرلر و اینتیباه مسله‌لرینه دایر مقاله‌لر یازیردی. محمد هادی 1906-جی ایلده علی بیگ حسین‌زاده‌نین چاغیریشی ایله باکی‌یا گلیب "فویوضات" مجموعه‌سینده چالیشیر، بوراداکی عوثمانلی مؤلیف‌لریندن فرقلی اولاراق یئرلی حیاتا دایر یازی‌لار‌ین گئنیش نشرینه چالیشیر. "فویوضات" باغلاندیقدان سونرا او، " تزه حیات" و "ایتیفاق" قزئت‌لرینده ایشله‌ییر.[۱۵]
1907-1908-جی ایللرده محمد هادی آرتیق آذربایجان شاعیرلری آراسیندا گؤرکملی سیمالاریندان ساییلیردی. "نغمه-احرارانه " ، " دوشیزه-حوریته" ، "گول، سئودیگیم، گول" ( " هوری-حورّیته " )، "ادوار-تجدّود " ، "اثار-اینقیلاب" و س. شعرلرینده محمد هادی بیلاواسیطه و یا دولاییسی ایله آزادلیقدان دانیشیردی.
1908-جی ایلده چیخمیش "فیردووس-ایلهامات" کیتابینا "وارمی بوندان یوخاری اوچماغا ایستعدادیم" میصراعسی ایله باشلانان "جهالتیمدن شیکایت" ، "عاشیق-صادیق‌لریز، پونهان دئییل بورهانیمیز" میصراعسی ایله باشلانان "بو دا بیر حقیقت" ، "آفرین اولسون سنه، فیلوسوف-زی‌فونون " میصراعسی ایله باشلانان "شئیخلره-ایشان‌لارا" ، "صوفی، گل اؤیرن حیاتین طرزینی حئیواندان" میصراعسی ایله باشلایان "صؤفیه-زاهیده " و ب. شعرلری، مقاله‌لری، ترجومه‌لری داخیل ائدیلمیشدیر.[۱۶]
اتک‌‌یازی‌لار[دَییشدیر]
- ^ Măḣămmăd Ḣadi // Faceted Application of Subject Terminology.
- ^ Măḣămmăd Ḣadi // Faceted Application of Subject Terminology.
- ^ slam Qəribli. "Məhəmməd Hadi Azərbaycanda Tofiq Fikrət irsinin ilk araşdırıcı kimi: Tofiq Fikrət". Ədəbiyyat qəzeti. 30 aprel, 2010.
- ^ Nağı Keykurin. Nağıbəy Şeyxzamanlının xatirələri və istiqlaliyyət fədailəri (PDF), Bakı,"Təknur MMC" mətbəəsi, 2007. səh. 22.
- ^ "Cümhuriyyətə gedən yolun şairi - Məhəmməd Hadi - Elnarə Akimova". 2018-07-05 tarixindəarxivləşdirilib.
- ^ Məhəmməd Hadi, Seçilmiş əsərləri, Bakı, Azərbaycan Universiteti nəşriyyatı, 1957, 324 səh
- ^ Rəsulzadə, Məhəmməd Əmin. Azərbaycan Cümhuriyyəti. Bakı: Elm. 1990. səh. 16.
- ^ Hüseyn Bayqara Azərbaycan istiqlal mücadiləsi tarixi, Azərnəşr, Bakı, 1992
- ^ Osmanlı, Vəli. Azərbaycan romantikləri. Bakı: Yazıçı. 1985. səh. 16.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2018-01-10. یوْخلانیلیب2022-08-02.
- ^ Bayramoğlu Alxan, Şamaxıda maarif və maarifçilik, Maarif nəşriyyatı, Bakı, 1997
- ^ Nemanzadə Ömər Faiq. Xatirələrim, Gənclik, Bakı 1985
- ^ Əziz Mirəhmədov. Məhəmməd Hadi. "Azərbaycan Uşaq və Gənclər Ədəbiyyatı nəşriyyatı" Bakı, 1962
- ^ Qəribli., İslam. Məhəmməd Hadi və mətbuat (1905-1920-ci illər). Bakı: Elm və təhsil. 2011. səh. 448.
- ^ Təzə həyat, 6 aprel 1908, N 76
- ^ "Siyasi lirikanın ustadı-Məhəmməd Hadi"