سو ایيئسی
تۆرک میفوْلوْژیسی |
---|
![]() |
سۇ ایيئسی - میفوْلوْژیده سۇيون قوْرويوجو رۇحو. مۆختلیف تۆرک دیللرینده سۇو (سۇب، سۇغ، سێو) ایيئسی اوْلاراق دا بیلینر. مغوللار اۇسان (اۇهان) ائزئن اوْلاراق آدلاندیریرلار.
خصوصيتلری
[دَییشدیر]هر سۇيون بیر ایيئسی (یَسی - صاحیبی) واردیر. هامیسی سۇلاردا ياشايیرلار. اینسانلارا ضرر وئرمزلر. جسمسیز وارلیقلاردیر. آغ گئيیملر گئيینرلر. سۇلاری قوْرويارلار. قۇش و ایلان جیلدینه گیره بیلرلر. ياشادیقلاری سۇيون درینلیکلریندهکی بؤيوک بیر قايانین آلتیندا اوْلان کئچیددن گیریلن بیر سارايدا ياشايارلار. بعضیلری دنیز قێزی کیمی بالیق قۇيروقلودورلار. ماویه چالان بیر رنگلری واردیر. اطرافلاریندا اۆزن و ایشیلدايان ماوی رنگلی بالیقلارلا تصویر ائدیلیرلر. بعضا بۇينوزلو اوْلاراق تصویر ائدیلیر. ساچسیز، ساققالسیز بیر وارلیقدیر. بۇرادا نظرده تۇتولان داها چوْخ سۇ قايناقلارینین قوْرويوجو رۇحودور. اوْنون خاصيتینی آنلايا آز قالا غئيری-مۆمکونموش. هئچ گؤزلهنیلمهين بیر آندا سۇيو دالقالاندیریب سۇ آنبارلارینی يۇيا بیلر، حئیوانلارین، اینسانلارین بوْغولوب اؤلمهسینه سبب اوْلا بیلرمیش. سۇ سوْناسی / سۇ سۇناسی اوْلاراق بیلینن ياری بالیق ياری قێز اوْلان بیر جانلینین داش اۆزرینده اوْتوردوغونو گؤرولر. تاتار میفوْلوْژیسینده سۇ آتاسی، سۇ ایيئسی و سۇ آناسی بعضا تک بیر وارلیغا وئریلن مۆختلیف آدلار اوْلدوغو مۆشاهیده ائدیلیر. لاکین آرالارینداکی ان اهمیتلی فرق، سۇ ایيئسینین يالنیز معين بیر سۇ قايناغینا باغلی اوْلماسیدیر. سۇ آناسی و سۇ آتاسی ایسه بۆتون سۇ قايناقلارینین صاحبیدیر و ایستهدیگینین يانینا گئده بیلر. سۇ ایيهلرینی بۇ قايناقلاری قوْروماق اۆزره سۇ آنا و سۇ آتا گؤندریر.
اؤغوز ایيئسی
[دَییشدیر]اؤغوز ایيئسی - تۆرک و مرکزی آسيا خالق اینانجیندا آخار سۇ رۇحودور. سۇ ایيئسی ایله بنزر خۆصوصيتلر داشیيان و اوْنا چوْخ ياخین اوْلان بیر وارلیقدیر. حتی کیمی گؤروشلره گؤره عئینی جانلیدیر. اؤز ایيئسی اوْلاراق دا بیلینر. آخار (آکار) ایيئسی و يا آخارسو ایيئسی تعبیری ده ایستیفاده ائدیلر. چاي ایيئسی و دره ایيئسی ده بنزر بیر معنا وئرر. هر آخار سۇ اۆچون فرقلی بیر ایيئ واردیر. ياشلی قادین قێلیغیندادیر. چايلاردا، درهلرده ياشايیر. کؤرپودن کئچرکن سۇيا ناظرلره حیرصلنر و باشینی چئویرر. اوْ آدام دا سۇيا دۆشر و بعضا بوْغولور. سۇلارین چیرکلهدیلمهسی اوْنو چوْخ اۆزر. سۇيا چیرکلی شئيلر تؤکنلرین باشینا بلالار گتیریر. سۇ کنارلاریندا ياشايیر. بضا قۇراقلیق و خستهلیک گتیرر. ایلک دفعه سۇ دوْلدورماغا گئدن بیر گلین اؤزونه ساچی وئریر. دمیر پۇل آتیلا بیلر. و يا سۇداکی جانلیلاری بسلهمهسی اۆچون پئندیر، چؤکلک، چؤرک تؤکوله بیلر. اینسانلاری آياقلاریندان تۇتوب سۇيا چکر. بعضا اصلینده چوْخ داياز اوْلان بیر يئرده اینسانلار اوْنلارلا قۇلاج درینلیيه باتارلار. داغینیق ساچلاری واردیر. اؤغوز سؤزو، آخار سۇ دئمکدیر. اؤز اوْلاراق دا ایستیفاده ائدیلر. اؤز سؤزو عئینی زاماندا بیر وارلیغین اساس عنصرو دئمکدیر کی، سۇ بۆتون جانلیلارین تمل عنصرلاردان بلکه ده ان اهمیتلیسیدیر.
مقدس سۇلار
[دَییشدیر]مقدس کۇروْرتلارا تۆرک خالق اینانجیندا عومومیتله "چئرمیک" آدی وئریلر و بۇرالارین دا ایيئلر طرفیندن قوْروندوغونا اینانیلار. بۇ يئرلر عومومیتله ایستی سۇ قايناغی شکلیندهدیر. چوْخ واخت بیر داغین باشیندا، چارهسیز بیر خستهلیيه تۇتولدوغو اۆچون اؤلومه ترک ائدیلن بیر گنج، يارالی قۇردلارین يادا چؤل ایتلرینین مقدس بیر سۇيا يا دا پالچیغا گیردیگینی و ياخشیلاشدیغینی گؤرهرک اؤزو ده عئینی شئيی ائدر و اۆچ گۆن اۆچ گئجه اوْ سۇدا و يا پالچیقدا قالدیقدان سوْنرا ساغلام اوْلاراق چێخار. سۇيون و يا ایستینین (اوْدون) مقدسلیگینی بیر آرايا گتیرن يئرلردیر. حتی چوْخ واخت آغاجلیق، داغلیق بؤلگهلرده تاپیلماسی بۇ مکانلارا قارشی مثبت و رۇحی معنادا تأثیری آرتیرار. بعضا بۇ سۇ قايناقلارینا ياخین يئرلرده بیر ارهنین تۆربهسی تاپیلار. خستهلیکله امتحان ائدیلن بۇ مقدس اینسانا ياخشیلاشماسی اۆچون تانری طرفیندن گؤندریلدیگی ده دۆشونولور. چئرمیک سؤزو، سۇيون توْپلاندیغی يئر دئمکدیر. ادعا ائدیلدیگی کیمی ارمنیجه دئيیلدیر. ارمنیجهيه تۆرکجهدن کئچمیشدیر. چؤر کؤکو تۆرکجهده و مغولجادا يئر ایله علاقه دار معنالار داشیيار.
ائتیموْلوْژی
[دَییشدیر](سۇ / سۇو / سۇب) کؤکوندن تؤرهمیشدیر. نوْرمال شرطلرده مايع حالدا اوْلان، ایچیله بیلن آخیجی مادّه. سۇ مجازی يارادیلیش و خاصيت معناسی دا وئرر. "بۇ آدامین سۇنونا گئت،" سؤزونده اوْلدوغو کیمی.
ائشیگه باغلانتی
[دَییشدیر]قایناقلار
[دَییشدیر]- آذربایجان جۆمهۇریتی تۆرکجهسی ویکیپدیاسینین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Su iyesi»، مقالهسیندن گؤتورولوبدور. (۲۴ اوْکتوبر ۲۰۱۷ میلادی تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) Archived 2022-03-21 at the Wayback Machine.