خزر خاقانلیغی
خزر خاقانلیغی | ||||
| خاقانلیق | ||||
| ||||
|
بایراق | ||||
 | ||||
| پایتخت | ||||
| دیل(لر) | خزر تورکجه‌سی | |||
| دین | ||||
| ساختار سیاسی | خاقانلیق | |||
| خاقان | ||||
| - ۶۱۸–۶۲۸ | تونق يابقو خاقان (بیرینجی) | |||
| - ۹۸۸–۱۰۲۰ | جورج طزول (سونونجو) | |||
| تاریخ دؤنمی | گئچ اسکی عصر، اورتا عصرلر | |||
| - قۇرولوش | ۶۱۸ (میلادی) | |||
| - ییٛخیلیش | ۱۰۴۸ (میلادی) | |||
| پول بیریمی | یارماق | |||
خزر خاقانلیغی یا دا خزر ایمپیراتورلوغو و یا خزر دؤولتی (۶۱۸-۱۰۴۸) – ۶۱۸-اینجی میلادی ایلده غربی گؤی تورک دؤولتی‌ندن آیریلان‌دان سوْنرا خزر تورکلری الی‌ایله یارانمیش بیر دؤولت‌ایدی. بو دؤولت قارا دنیزین قوزئی (شومال) ساحیللری، کیئفه قدرکی بۇ گونکو اوکراین توْپراقلاری دیر، خزر دنیزی‌نین قوزئی (شیمال) و قوزئی-باتی و باتی‌سی (بو گونکو آذربایجان جومهوریّتی) نی اؤرتن گئنیش توْرپاقلاردا حؤکوم سورموش اوْلان تورک دؤولتی. بعضی قایناقلاردا مانقیشلاق‌دان آرال گؤلونه قدر اوْلان توْرپاقلار دا خاقانلیغا داخیل ائدیلیر. ایلک باشکندی بلنجر، سوْنرا سمندر، و سوْنراسی دا ایدیل شهری اوْلموش‌دور. خاقانلیغین اراضیسی بعضی قایناق‌لارا گؤره، بو گونکو ایرانین قوزئیی و بو گونکو تۆرکیه‌نین[۴] دوغو قیسمتلرینه ده گؤستریلیر.
اوروپادا قۇرولان ایلک تورک دؤولتلریندن ان قوت‌لی‌سی و ان اۇزون عؤمورلوسو خزر خاقان‌لیغی‌دیر. قارا دنیزین شیمالینا قدر حاکیمیّتی‌نی گئنیش‌لندیرَن غربی گؤی‌تورک دؤولتی‌نین داوا‌می کیمی میدانا گلمیشدیر. گؤی‌تورک خاقانلیغی VII عصرین باشلانغیجیندا خزر دنیزی و قارا دنیز آراسیندا داغینیق حال‌دا یاشایان سابار، اوْگور و اوْنوگور کیمی تورک طایفه لری قوت‌لی بیر بیرلیک کیمی تشکیلاتلاندیلار و بۇ بیرلیک "خزرلر" آدی آلتیندا قافقاز تاریخینده ایز قوْیدو.
خزرلره بیزانس ایمپیراتورلوغو و چین قایناقلاریندا "تورک " و یا "تورک خزر"، باشقا قایناقلاردا ایسه "کاسپی" آدی ایله راست گلمک اوْلار.
خزرلرین کؤکنی[دَییشدیر]
سیاسی تاریخ[دَییشدیر]
خاقانلیغین یارانماسی[دَییشدیر]
گؤی تورک خاقانلیغی دؤورۆنده خزرلر، گؤی‌تۆرک خاقانلیغی‌نین غرب قانادینی تشکیل ائدیردیلر. گؤی‌تۆرکلرین داغیلماسیندان سوْنرا، مۆستقیل اوْلمۇش خزرلر، کوبان چایی و آزوف دنیزی آراسینداکی اراضی‌ده مسکونلاشمیشلار.[۵] خزرلر بۇراداکی دیگر تۆرک بوْی‌لارینی دا اؤزلرینه تابع ائتمیش[۶] و VII-x عصرلرده خزر دنیزی ایله قارا دنیزین آراسیندا و قوزئینده حاکیمیت قورموشلار.[۶] X عصر تاریخجی‌سی مسعودی یازیر کی، فارسلارین خزر دئدیکلری قؤمه، تورکلر سابیر دئیردیلر.[۷] خزر خاقانلیغی‌نین حاکیمیتی آلتینداکی توپراقلار بیر دؤورلرده تورکلرین غرب‌دن شرقه دوغرو بؤیوک کؤچۆنۆن اۆزه‌رینده یئرلشدیغی اۆچۆن بیر چوخ هون، اوغور، فین-اوغور و آوار‌لار'دان اولان کؤچری‌لر ده بو اراضی‌ده مسکونلاشیردیلار.[۸]