ایراندا یاشایان ائتنیکلر
ایراندا یاشایان ائتنیکلری، ایراندا یاشایان خالقلار.
ایرانین ائتنیکلری بونلاردیر: تۆرکلر (آذربایجان تۆرکلری، قاشقای تۆرکلری، خوراسان تۆرکلری، تۆرکمن تۆرکلری، قازاق تۆرکلری و...)، فارسلار، ، عربلر، کوردلر، بلوچلار، لکلر، لورلار، مازاندارانلیلار، گیلکلر، تالیشلار، دئیلمی‌لر، ائرمنیلر، ماندایی‌لر، آشوریلر، گورجولر، یهودی‌لر، گوران‌لار، بختیاریلر، پوشتون‌لار، سیستانلیلار، تاتلار، آذریلر و س.[۱]
بونلارین ایچینده، تۆرکلر، فارسلار، کوردلر و نسبتاً عربلر ایله لورلار چوخونلوق و باشقالاری آزینلیق ائتنیکلر ساییلیرلار.
تۆرکلر
[دَییشدیر]
ایران تورکلری یا ایرانلی تورکلر و یا ایراندا یاشایان تورکلر یوخسا ایراندا یاشایان تورک خالقلاری — بؤیوک بیر جمعیته دئییلیر و ایران جوغرافیاسیندا یاشاماقدادیرلار و اؤزلرین تورک خالقلارینا باغلی بیلیرلر و تورک دیللرینه دانیشیرلار.
ایران تورکلرینین چوخلوغو آذربایجان تورکلریندن عیبارت اولورلار و آذربایجان منطقه‌سینده یاشایاراق، آذربایجان تورکجه‌سینده دانیشیرلار. آذربایجان تورکلریندن سونرا، خوراسان تورکلری، قاشقای تورکلری، تورکمنلر، خلجلر، قازاخلار، افشارلار، بیچاقچیلر و باشقا تورک خالقلاری و تورک ائللری ده ایرانین موختلیف قیسمتلرینده یاشاییرلار.[۲]
فارسلار
[دَییشدیر]ایراندا یاشایان بؤیوک ائتنیکلردن بیری ده فارسلاردیرلار. بونلارین دیلی بوتون ائتنیکلره اوستون توتولوب و یالنیز فارس دیلی ایراندا رسمی دیلدیر و هر یئرده ده ایشلنمهلیدیر. بو سیاست نتیجهسینده ایران دئینده یعنی فارس کولتورو و فارس دیلی و فارس اینجهصنعتی. بوتون ائتنیکلرین دیلی، کولتورو، اینجهصنتی، ادبیاتی، تاریخی و کئچمیشی فارس ائتنیکینین ایچینده باتیب ایتمکده‌دیر. ایرانی سئومک باهاناسینا بوتون ائتنیکلری اریتمهیه چالیشیرلار و اؤزلرینی پان ایرانیست تانیتدیریرلار. [۳]
عربلر
[دَییشدیر]
ایران عرب‌‌‌لرینین چوخو خوزیستان اوستانی, هورموزقان اوستانی, بوشهر اوستانی, قوم اوستانیندا یاشاییرلار.
عربلر، دونیانین ان بؤیوک خالقلاریندان بیریدیرلر. سعودی عربیستانیندا، سوریه‌ده، اوردوندا، عراقدا، یمنده، عوماندا، میصیرده، سوداندان (اهالیسینین ۱/۲ – نی تشکیل ائدیرلر)، الجزایرده، لیبیده، تونیسده و س. اهالینین اکثریتینی تشکیل ائدیرلر . دونیادا سایلاری تخمیناً ۳۱۱٫۶۴۸ میلیون نفردیر.[۴] حاضیردا دونیادا ۲۱ موستقیل عرب دؤولتی وار .[۵]
کۆردلر
[دَییشدیر]
کۆردلر، اورتا شرقده یاشایان کۆرد دیللرینین بیرینه دانیشان خالقلار.[۶][۷] بعضی تاریخچیلرین نظرینه گؤره کۆرد کلمه‌سی بیر خاص نیژادا ایشاره ائتمه‌ییر و عربلر طرفیندن ایکیچایلارآراسیندا یاشایان سونی موسلمان خالقلارا کی اؤز دیللری و فرهنگلری ایله عوموماً بیر قونشو منطقه‌ده ایران، عراق، تورکیه و سوریه اؤلکه‌لری آراسیندا کوردوستان آدیلا تانینان بیر منطقه‌ده یاشایانلارا وئریلن ایصطلاح‌دیر.[قایناق گؤسترین] بیرنجی دونیا ساواشیندان قاباق کۆردلر کؤچرلی‌ایمیش‌لر و کوردلر کئچی و قویون ساخلامقلا بین‌النحرین دؤزلوک‌لرینده، ایران و تورکیه داغلاریندا حایاتلاری وارییدی. عثمانلی ایمپیراتورلوغونون داغیلماسیندان سوْنرا جدید بیر میلت - دؤولتلرین ساییندا دئییل، بیر آیری کۆردیستان‌دیر.
کۆردلر داها راحات منطقه‌ده دولانا بیلمه‌دیلر و فصلی کؤچلری و سونتی یاشایشلارین ترک ائتمه‌یه مجبور اولدولار. ییرمینجی عصرین باشلاریندا کۆردلر میلیتچیلیکه تمرکز ائتدیلر. ۱۹۲۰ (میلادی) ایلین (سور عهدنامه‌سی) نده، کی جدید عراق، سوریه و کویت دؤولتلرین یاراتدی، کۆردیستان دؤولتی‌نین قورولماسینادا ایمکان وئرمیشدی اما هئچ واخت ایجرا اولمادی. تورکیه‌نین عوثمانلی سلطنتی‌نین ییخیلماسیندان سوْنرا کمال آتاتورک تورکیه‌ده، تورکیه، ایران و عراق هئچ بیری مۆستقیل بیر کوردیستان دؤولتینی رسمیته تانیمادیلار.
تورکییه‌ده کورد دیلینی ممنوع و شهرلرده سونتی کورودو پالتارلاری ممنوع و کوردلره (داغ تۆرکو) آد قویدولار و تورک حکومتی کوردلری هؤویتلریندن محروم اتمه‌یه چالیشدی. تورک دؤولتی کۆردلری شهرلره مهاجیرت اتمه‌یه تشویق ائتدی و کۆردلری منطقه‌ده سئیرکلشدیردی، تورکیه دؤولتی کۆردلری بیر اقلیت قوم تانیماغا دوام وئریر.[۸]
بلوچلار
[دَییشدیر]
بلوچلار ایراندا یاشایان ائتنیکلرین بیریدیرلر. دیللری هیند-اوروپا دیل عاییله‌سینه داخیل‌دیر. بلوچ دیلینه ان یاخین دیل کۆرد دیلی‌دیر. ایران ایسلام جومهوریّتی‌نده سیستان و بلوچیستان و کیرمان اوستان‌لرینده یاشاییرلار و ایران جمعیتی ایله آز ایدغام اوْلوب‌لار. ایراندا یاشایان بلوچ‌لارین بؤیوک بیر قیسمی کؤچری حیات طرزی سۆرور.[۹][۱۰]
لکلر
[دَییشدیر]لکلر یا دا لک خالقی ایراندا یاشایان بیر اتنیک قوروپ دورلر. لکلر عومومیت‌ده لوریستان اوستانی'نین غربی قیسمتلرینده و کیرمانشاه اوستانی'نین شرقی قیسمتلرینده اکثریتده‌دیرلر، هابئله ایلام، همدان و تهران اوستانلاریندا دا آزینلیق اولاراق یاشاییرلار. مذهب باخیمیندان چوخو شیعه و بیر آزلاری دا اهل حق دیرلر. لکلر لک دیلینه دانیشیرلار کی هیند-ایران دیللرینین عائیله‌سیندن دیر و لور و کورد دیللرینه‌ده بنزرلیگی واردیر.[۱۱]
لورلار
[دَییشدیر]لورلار یادا لور خالقی — اورتاشرقده یاشایان بیر خالق دیرلار و لور دیلینده دانیشیرلار. لورلارین چوخونلوغو ایراندا یاشییرلار آمّا عیراقین بیر قیسمتلرینده ده یاشاماقدادیرلار.[۱۲]
مازندارانلیلار
[دَییشدیر]
مازندران‌لی‌لار (طبریجه: تپورون) — بیر ائتنیک قوروپودورلار کی چوْخ‌لاری ایران اؤلکه‌سی‌نین مازندران اوستانیندا یاشاییرلار، آیریجا دا بیر آزینلیق اوْلاراق گولوستان اوستانی، سیمنان اوستانی و تهران اوستانیندا دا یاشاییرلار.[۱۳]
گیلکلر
[دَییشدیر]گیلکلر ائتنیکینین چوْخو گیلان، مازندران و گولوستان اوستانلاریندا یاشاییرلار. گیلکلر کاسپین دیللرینه داخیل اولان گیلک دیلینه دانیشیرلار، گیلک دیلی، مازندران و تالیش دیللرینه چوخ یاخین دیلدیر. گیلکلرین سایی ایراندا ۳ میلیون دان ۴ میلیونا قدر تخمین ائدیلیر. [۱۴]
تالیٛشلار
[دَییشدیر]تالیٛشلار — ایراندا یاشایان بیر ائتنیک قوروپودۇرلار. اونلار تالیش دیلینده دانیشیرلار و داها چوخ ایرانین قوزئیینده و خرز دنیزینین ساحیلینده یاشاییرلار.[۱۵]
ائرمنیلر
[دَییشدیر]ائرمنیلر، ایراندا یاشایان بیر آزینلیق ائتنیکدیرلر. اونلار داها چوخ ایصفاهان، آذربایجان، تهران و... کیمی یئرلرده یاشاییرلار. آذربایجان توپراقلاریندان وئریلن بؤلگه‌لرده ائرمنیستان آدلی اؤلکه یارادیلاندان سونر، بیرپارا ائرمنیلر ده اورایا کؤچدولر.[۱۶]
آشوریلر
[دَییشدیر]
آشوریلر ایرانین بیرپارا بؤلگهلرینده یاشایان آزینلیق ائتنیکدیرلر و اؤزلرینی قدیم آشور امپراتورلوغونا نسببت وئریرلر.[۱۷]
گۆرجۆلر
[دَییشدیر]گۆرجۆلر، ایراندا یاشایان آزینلیق ائتنیکلردن ساییلیرلار و داها چوخ ایصفاهان اوستانیندا یاشاییرلار.[۱۸]
بختییاریلر
[دَییشدیر]
بختییاریلر، ایراندا یاشایان ائتنیکلردن بیری ساییلیرلار. اونلار داها چوخ، خوزیستان، ایصفاهان، چاهار ماحال بختیاری و... کیمی بؤلگه‌لرده یاشاماقدادیرلار.[۱۹]
سیستانلیلار
[دَییشدیر]سیستانلیلار، سیستان بؤلگه‌سینده یاشاییرلار. سیستانلیلارین دیلی فارسجا دیلی‌دیر، اونلار فارسجا دیلینی سیستانی دیالکتینده دانیشیرلار.
سیستانلیلارین چوخونلوغو موسلمان شیعه دیرلار، آما بعضیسیده موسلمان سونّی و بعضیسیده باشقا دینلره اینانجلاری وار.[۲۰]
پشتونلار
[دَییشدیر]پشتونلار، ایراندا بیر آزینلیق ائتنیک کیمی یاشاییرلار و داها چوخ خوراسانلاردا مسکونلاشیبلار. بیر چوخ پشتون دا پاکیستان ایله افقانیستان‌دا یاشاییرلار.[۲۱]
تاتلار
[دَییشدیر]تاتلار، قزوین اوستانیندا یاشایان آزینلیق ائتنیکلردن بیری ساییلیر.[۲۲]
آذریلر
[دَییشدیر]آذریلر، (فارسجا: زبان آذری) کئچمیشده چوخ آز یئرلرده و آز بیر ائنیک ساییلیردیلار. ایندیلیکده بیر نئچه کندده آذری دیلی دانیشیلیر. پان ایرانیست فرقه‌سی تورک دیلینی آرادان آپارماق اوچون، آذری دیلینی آذربایجان تورکلرینه نسبت وئریر و تورکلری سونرادان آذربایجانا گلمهسینی و آذری‌لرده ائتکی بوراخماسینی ادعا ائدیرلر و ایندیلیکده دؤولت‌ین بیر چوخ اورقانلاریندا نفوذ ائدرک بو سیاستی اؤنه آپاریرلار. تورک کلمهسینی رادیو-تلویزیون‌دا بئله ایشلتمکدن چکینیرلر و اونون یئرینه آذری کلمهسینی قوللانیرلار.[۲۳]
بو سیاست نتیجهسینده تورکلر دانیلیر و تورک میللی - مدنی فعال‌لاری اؤز کولتور، دیل و کئچمیشلرینی قوروماغا قاداغا اولونورلار و پان تورک و تجزیه‌طلب کیمی ائتیکئتلرله قارشیلانیرلار.
قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran%C4%B1n_etnik_azl%C4%B1qlar%C4%B1
- ^ ایران تورکلری
- ^ پان ایرانیسم خطری که هویت ایرانی را تهدید می کند
- ^ Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Arab World
- ^ Arabic German Consulting. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2015-09-20. یوْخلانیلیب2015-09-21.
- ^ "Kurds". The Columbia Encyclopedia (6th ed.). Encyclopedia.com. 2014. 29 December 2014-ده یوخلانیب.
- ^ Windfuhr (2013). Iranian Languages. Routledge. p. 587. ISBN 978-1135797041.
- ^ Who Are the Kurds?, Washingtonpost
- ^ http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=IR
- ^ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=bgn
- ^ Hamzeh'ee, M. Reza (2015). Lak Tribe. Iranica Online.
- ^ لورلار
- ^ مازاندارانلیلار
- ^ گیلکلر
- ^ تالیشلار
- ^ ارمنیلر
- ^ آشوریلر
- ^ گورجولر
- ^ بختیاریلر
- ^ سیستانلیلار
- ^ پشتونلار
- ^ ایران تاتلاری
- ^ زبان آذری