قیزیلباش

صفویلرین قیزیلباش عسگری

قیزیل‌باش و یا قیزیلباش اسکی دینی اینانیشی و کولتورلری ایله ایسلامیّتی اؤزلرینه خاص بیر شکیلده بیرلشتیریب شیعه‌لیک دن ائتکیله‌نن صفوی طریقتی موریدلری اۆچون ایستیفاده اولان تریم.

قیزیلباش ایران یایلیقی‌نین قوزئی‌باتی‌سینداکی اولان ائل‌لرین مجموعه‌سینه دئییلیردی کی صفوی طریقتینه اینانلاری واریدی و بیرینجی شاه ایسماعیل اونلارین کؤمکلیغی‌نان حؤکومته یئتیشدی و صفوی ایمپیراتورلوغونو بینا ائلدی. کولیّتده ایران قوشونونا و یا ایران اوردوسونا صفویلر چاغیندا، «قیزیلباش» دئییردیلر.

ایندیلیک‌ده قیزیلباشلار بیر خالق کیمی، ایران، آذربایجان جومهوریتی، تورکیه و افغانیستان دا یاشییرلار.

اونلارین نوفوس ساییسی افغانیستان دا ۲۷۰ مین نفر حودودوندا دیر. قیزیلباش بیرلیغی ایلک دفعه آذربایجاندا باش تاپدی. ساوالان و قاراداغ‌ و موغان خان‌لاری و ائللری‌نین قیزیلباشلارا قاتیلماغی و اونلارین شاه ایسماعیله موطیع اولماغی، ایرانین و صفویلرین اوردو قودرتی و گوجو، کی او زامان قیزیلباش آدلانیردی، چوخالدی. سونرالار، قیزیلباشلارین کیچیک قبیله‌لری و ائللرینین بیربیرینه قاتیلماغی ایله، بؤیوک بیر ائل یاراندی کی او ائلین آدی شاهسَوَن یا دا شاه‌سئون ایدی.

آدلاری‌نین آنلامی

قیزیل‌باش لوغتی اؤزی ایکی سؤزجوک‌دن عیبارت اولور، بو ایکی سؤزجوک تورکجه سؤزجوکلری دیرلار، قیزیل+باش، بو آد بونا گؤره اولا بیلر کی قیزیل‌باش‌لار قیرمیزی رنگده و یا قیزیللی رنگده بیر بؤرک باشلارینا قویوردولار و بو ایش اونلارین رسیم‌لریندن‌ایمیش. قیرمیزی بؤرک باشا قویماق بیر رسمیمیش کی شیخ حیدر طرفیندن مورید صوفی‌لره مرسوم اولموشدی، شیخ حیدر - بیرینجی شاه ایسماعیلین آتاسی ایدی.

قیزیل‌باش ائل‌لری

قیزیلباشلارین چوخونلوغو تورک ائللریندن دیلار، قیزیلباش بیرلیغی ایلک دفعه آذربایجاندا باش تاپدی. ساوالان و قاراداغ و موغان خان‌لاری و ائللری‌نین قیزیلباشلارا قاتیلماغی و اونلارین شاه ایسماعیله موطیع اولماغی، ایرانین و صفویلرین اوردو قودرتی و گوجو، کی او زامان قیزیلباش آدلانیردی، چوخالدی. سونرالار، قیزیلباشلارین کیچیک قبیله‌لری و ائللرینین بیربیرینه قاتیلماغی ایله، بؤیوک بیر ائل یاراندی کی او ائلین آدی شاهسَوَن یا دا شاهسئون ایدی. تورکمان، آیماق، تورکمن و تورک مجموعه‌سی قیزیلباشلارین اصلی ائللرین تشکیل ائدیردیلر، قیزیلباشلارین اصلی بونیانی دوققوز ائلدن عیبارت اولوردی. بو دوققوز ائل بونلاردان عیبارت‌دیرلار:

• اوستاجلو ائلی
• قیزیل سوفلی ائلی
• ذوالقدر ائلی
• باهارلی ائلی
• تَکَلّو ائلی
• روملو ائلی
• شاملو ائلی
• افشار ائلی
• قاجار ائلی

بیرده باخ

• صفویلر
• صفوی-عوثمانلی ساواشی (۱۵۳۲-۱۵۵۵)
• صفوی-عوثمانلی ساواشی (۱۵۷۸-۱۵۹۰)
• صفوی-عوثمانلی ساواشی (۱۶۰۳-۱۶۱۸)
• صفویه و گورکانیلر ساواشی (۱۶۲۳-۱۶۲۲)
• صفوی-روسیه ساواشی (۱۶۵۱-۱۶۵۳)
• صفوی-عوثمانلی ساواشی (۱۷۲۳-۱۷۲۷)