قیزیلباش
قیزیلباش و یا قیزیلباش اسکی دینی اینانیشی و کولتورلری ایله ایسلامیّتی اؤزلرینه خاص بیر شکیلده بیرلشتیریب شیعه‌لیک دن ائتکیله‌نن صفوی طریقتی موریدلری اۆچون ایستیفاده اولان تریم.[۱]
قیزیلباش ایران یایلیقی‌نین قوزئی‌باتی‌سینداکی اولان ائللرین مجموعه‌سینه دئییلیردی کی صفوی طریقتینه اینانلاری واریدی و بیرینجی شاه ایسماعیل اونلارین کؤمکلیغی‌نان حؤکومته یئتیشدی و صفوی ایمپیراتورلوغونو بینا ائلدی. کولیّتده ایران قوشونونا و یا ایران اوردوسونا صفویلر چاغیندا، «قیزیلباش» دئییردیلر.
ایندیلیک‌ده قیزیلباشلار بیر خالق کیمی، ایران، آذربایجان جومهوریتی، تورکیه و افغانیستان دا یاشییرلار.
اونلارین نوفوس ساییسی افغانیستان دا ۲۷۰ مین نفر حودودوندا دیر.[۲] قیزیلباش بیرلیغی ایلک دفعه آذربایجاندا باش تاپدی. ساوالان و قاراداغ و موغان خان‌لاری و ائللرینین قیزیلباشلارا قاتیلماغی و اونلارین شاه ایسماعیله موطیع اولماغی، ایرانین و صفویلرین اوردو قودرتی و گوجو، کی او زامان قیزیلباش آدلانیردی، چوخالدی. سونرالار، قیزیلباشلارین کیچیک قبیله‌لری و ائللرینین بیربیرینه قاتیلماغی ایله، بؤیوک بیر ائل یاراندی کی او ائلین آدی شاهسَوَن یا دا شاهسئون ایدی.
آدلاری‌نین آنلامی
[دَییشدیر]قیزیلباش لوغتی اؤزی ایکی سؤزجوک‌دن عیبارت اولور، بو ایکی سؤزجوک تورکجه سؤزجوکلری دیرلار، قیزیل+باش، بو آد بونا گؤره اولا بیلر کی قیزیلباشلار قیرمیزی رنگده و یا قیزیللی رنگده بیر بؤرک باشلارینا قویوردولار و بو ایش اونلارین رسیم‌لریندن‌ایمیش. قیرمیزی بؤرک باشا قویماق بیر رسمیمیش کی شیخ حیدر طرفیندن مورید صوفی‌لره مرسوم اولموشدی، شیخ حیدر - بیرینجی شاه ایسماعیلین آتاسی ایدی.
قیزیلباش ائل‌لری
[دَییشدیر]قیزیلباشلارین چوخونلوغو تورک ائللریندن دیلار، قیزیلباش بیرلیغی ایلک دفعه آذربایجاندا باش تاپدی. ساوالان و قاراداغ و موغان خان‌لاری و ائللرینین قیزیلباشلارا قاتیلماغی و اونلارین شاه ایسماعیله موطیع اولماغی، ایرانین و صفویلرین اوردو قودرتی و گوجو، کی او زامان قیزیلباش آدلانیردی، چوخالدی. سونرالار، قیزیلباشلارین کیچیک قبیله‌لری و ائللرینین بیربیرینه قاتیلماغی ایله، بؤیوک بیر ائل یاراندی کی او ائلین آدی شاهسَوَن یا دا شاهسئون ایدی. تورکمان، آیماق، تورکمن و تورک مجموعه‌سی قیزیلباشلارین اصلی ائللرین تشکیل ائدیردیلر، قیزیلباشلارین اصلی بونیانی دوققوز ائلدن عیبارت اولوردی.[قایناق گؤسترین] بو دوققوز ائل بونلاردان عیبارت‌دیرلار:
- اوستاجلو ائلی
- قیزیل سوفلی ائلی
- ذوالقدر ائلی
- باهارلی ائلی
- تَکَلّو ائلی
- روملو ائلی
- شاملو ائلی
- افشار ائلی
- قاجار ائلی
بیرده باخ
[دَییشدیر]- صفوی ایمپیراتورلوغو
- صفوی-عوثمانلی ساواشی (۱۵۳۲-۱۵۵۵)
- صفوی-عوثمانلی ساواشی (۱۵۷۸-۱۵۹۰)
- صفوی-عوثمانلی ساواشی (۱۶۰۳-۱۶۱۸)
- صفویه و گورکانیلر ساواشی (۱۶۲۳-۱۶۲۲)
- صفوی-روسیه ساواشی (۱۶۵۱-۱۶۵۳)
- صفوی-عوثمانلی ساواشی (۱۷۲۳-۱۷۲۷)
قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 25, sayfa: 546
- ^ https://joshuaproject.net/countries/AF#Religions