داغ داغولماز

فایل:Dag-dagilmaz-kitab-hemedan.jpg

داغ داغولماز!

داغ داغولماز ـ عونوانلی شعر توپلوسو، رزن بؤلگه‌سی ينده يئرلشن قوروه درجزين بولومونون دهلق کندینده دونیایا گؤز آچان رضا کریمی‌نین شعر دفتری‌دیر. بو منظومه شهریارین حیدربابایه سلام شعرینه بیر نظیره دیر. بو اثر تهران دا نشر قو یاییم‌ائوی وریندن بيرينجي چاپ اولاراق 1382 گونش ايلي 80 صحيفه‌ده گونش اوزو گؤرموشدو.

كيم , گؤزه ل رسم و روسومين داشونو بيردن آتار ؟

باها جينسي تله سيب آششاقو قيمه تده ساتار ؟

گتيريب تؤركي ديله آيرو دانوشماغي قاتار ؟

كيتاب دان اورنك لر

« داغ داغولماز ! »

(1)

من و داغ و گئجه ني , درد , گرفتار ائله دي

اوچوموزده يوخودان قوزادو بيدار ائله دي

ديلده سينديردي سوكوتي , گؤزو آغلار ائله دي

دئدي : تكليکلري من ، سيزلره درمان ائله رم

سن و داغ و گئجه ني , آغرويا ميهمان ائله رم

(2)

اوره گيم تنگه گليب , گزمه گه باغ آختارورام

خيال آتون قووورام آغشاما ديلده ن ، سالورام

گئجه لر پنجره دن اولدوزو گؤيده سايورام

بو گئجه قسمتيميز زندگيدن سوُز سالاجاک

سحر اعلام ائلييه كيم اؤله جك , كيم قالاجاک

(3)

ايسته رم من بو داغون (1) قصه سين آغاز ائلييه م

بير قانات داغدان آلام , ديلله ره پرواز ائلييه م

قان اوره گلر سؤزوني , سن سؤوه ن آواز ائلييه م

داغدان ايكکي گؤز آلام ، داغ كيمين ايرانه باخام

اوجا يئرده ، دايانام مهدـ ی دليرانه باخام

(4)

اوول هئچ زاد يوخودو ، بير كلمه سؤز وارودو

بير كلام سؤزده خدايدو , وارا وارلوق دارودو

يوخ ائشدمه زدي ائشدمه گده قولاغدان خوارودو

او سؤز ايسته ردي موخاطب تاپا ، واردان دانوشا

وار و يوخدان ، يارادا ، ديل وئره ياردان دانوشا

(68)

او گؤزه ل تويلارو تويلار سيياغوندا سؤوه ره م

دايانوب گؤز قاباغوندا , بگي دامدا گؤره رم

ساغ الينده نار , آتوب دوشسه چاي اوسته اؤوه رم

آغ آت اوستونده گيده ن ناز گؤزه له واردو سؤزوم

آز اوتان ، باخ يوخارو ، ناز گؤزوي گؤرسو گؤزوم

(69)

خوش او گونله ر كي اوره گلرده محببت چوخودو

قارنوموز كد چؤره گيندن گئجه ـ گوندوز توخودو

آتاموز سؤز دانوشاندا ، سؤزونه سؤز يوخودو

داخي بير كيم دولانوب بيزلري بير ياد ائله مه ز

ساز چالوب بئش اوخويوب ، قلبيميزي شاد ائله مه ز

(107)

بير سؤزوم وار اوره گيمده ، دئييره م هامو بيله

قويمايون ياخچولوق ايتسين ، آدي بير گلسي ديله

گره گ اينسان غم و غوصصا توزون ، اينساندا سيله

اصيل اينسان ، گزه ر اينسانلارو سخت گونده تاپا

سختليگي قويماز او اينسانلوقو اينساندا چاپا

(108)

چوخ سيزيللاتدي يانوخ قلبيمي دردين , وطنيم !

قوي يانوم داغ كيمي دردلر اوجاغوندا توكه نيم !

بير قريش يئر منه وئر كورلويوم اؤلسه م بده نيم

قوي سنين توپراغون اوسته « رَضا » شئعري اوخونا

سرگوذه شتين يازا آينده يه اؤرنه ك توخونا

ـــــــــــــــــــ آلت يازيلار :

1- كوه سه برادران دهستان شاهنجرين [ "چانگرين" ] .

2- رضا : سراينده اين منظومه .

3- درگزين : [ نام ] منطقه وسيع [ تُرک نشين ] كه هم اكنون [ مشتمل بر ] شهرستان رزن و منطقه فامنين است [ بخش فامنين در حال حاضر جزو شهرستان همدان مي باشد ] .

4- قاراقان : رشته كوههاي خرقان [ قاراقان ] در شمال غربي استان همدان , بين زنجان , همدان و ساوه قرار دارد . دشت رزان كوههاي خرقان [ قاراقان ] هنگام غروب آفتاب , به سياهي آغشته به خون مي ماند كه مردم محلي به آن "قاراقان" مي گويند .

5- هفت بابالار : هفت عارف منطقه سردرود (دمق) از جمله : بابانظر، باباخنجر، باباگورگور و ... كه محل تربيت سالكين و عرفا بوده است.

6- سه برادران : كوهي در شاهنجرين

7- قوروه: شهر قوروه درجزين از توابع رزن كه بازار داد و ستد محلي است .

8- سوزن : روستايي از توابع قوروه كه قاليچه معروف با شهرت جهاني دارد .

9- هاممارا : محلي در شهر قوروه كه به اعتقاد مردم به انسان مريض شفا مي داده است و مردم عوام بچه هاي خود را در اين محل قل مي داده اند به نيت شفا ! .

10- خاناسو : سدي براي آبياري در رستاي "شوند" که آثار آن باقي است .

11- "دَهْله لي حئيدر" : جوانمردي شجاع و مشهور در منطقه ، طرفدار حق و عدالت ؛ اين شخص ساكن روستاي دهلق [ دَهْله ـ از توابع شهرستان رزن ] بوده است .

12- "چانگرين" : نام ديگر روستاي "شاهنجرين" .

13- "بوقراطو" : كوه معروف "بوقراطو" كه گويند بقراط حكيم به دليل گل و گياه زيادش به اين كوه سفر كرده و از گياهان دارويي آن استفاده كرده است . اين كوه هم اكنون نيز محل رجوع دانشجويان و مردم نقاط ديگر كشورمان مي باشد. اين كوه در بخش "سردرود" (دمق )[ شهرستان رزن ] واقع شده است .

14- "موللاحوسئين" : "ملاحسينقلي شوندي درجزينی همداني" عارف نامدار .

15- "فاني" : "نصرالله خان اصلاني" ملقب به "فاني" شاعر خوشزبان از حومه شهرستان رزن .

16- "عوبئيد زاكاني" : شاعر طناز فارسي سرا كه گويند از اهالي روستاي "زاكان" بوده است .

17- "يددي بولاغ" : هفت عدد چشمه واقع در "ملاجرد" ( ملاگرد ) شهر "قوروه" .

18- "اثيرالدين عوماني" : شاعر معروف قرن هفت و هشت هجري , اهل روستاي "عُمّان" [ از توابع شهرستان رزن ] .

19- "شيخْ موقيم" : "شيخْ مقيم" روحاني عارف روستاي "فارسجين" كه نفسي گرم داشته و مراد مردم بوده است .

20- "تيليم خان" : شاعر و عاشق ترك زبان اهل روستاي "مراغه" ( مره غئي ) "ساوه" كه اشعار او به زبان تركي مشهور است . از او اشعاري به عربي ، فارسي و روسي نيز به جاي مانده است . مجموعه اشعار او توسط مرحوم زنده ياد "علي كمالي" گردآوري گرديد كه شامل عاشقانه ها ، مدايح و ... مي باشد كه متاسفانه با فوت مرحوم "كمالي" مجموعه آماده تنظيم خان مسكوت ماند . كنگره اي هم با شركت اديبان و سخن شناسان در روستاي زادگاه اش به سال 1372 هجري شمسي برگزار گرديد .

21- "حاجی ستتار" : "حاج ستار ابراهيمي" فرمانده گردان حضرت علي اصغر (ع) شهرستان رزن جمعي لشكر 32 انصار الحسين در زمان جنگ ؛ اين شهيد , اهل روستاي "قاييش" بخش "سردرود" شهرستان "رزن" بود .

22- "علي چيت ساز" : فرمانده اطلاعات عمليات سپاه همدان .

23- "اوميدي" : "اوميدي عابد" , سرباز فداكار اهل روستاي "بابانظر" بخش "سردرود" شهرستان "رزن" كه افسران نظامي زمان طاغوت را به رگبار گلوله بسته بود .

24- "سردرود" : يكي از "بخش" هاي شهرستان "رزن" .

25- کدده : "كَنْد" در زبان تركي به معناي "روستا" و "ده" است . کدده ( = کندده ) .

26- "شوند" : روستايي است سرسبز از توابع بخش "قوروه" درجزين شهرستان "رزن" [ زادگاه عارف کبير الهي و حکيم صمداني" آيت الله العظمی آخوند ملا حسينقلي شوندي درجزيني " ] .

27- در سالهاي نه چندان دور ، در شهرستانها و مناطق ترک نشين استان همدان از جمله شهرستان رزن , بهار ( باهار ) , کبودراهنگ ( کوره نگ ) و ... , بعضي خانواده ها دام ( گاو ، گوسفند و ... ) محدودي داشتند و شير دامهاشان ، براي بدست آوردن فرآورده هاي دامي مثل ماست ، كره ، روغن و ... كفاف نمي كرد ؛ از همين رو هر چند خانواده با توافق با يكديگر , شير دامهايشان را هر روز به يك خانواده عضو گروه مي دادند ؛ مثلاً اگر هفت خانواده با هم قرار مي گذاشتند ، هر روز يك خانواده از گروه ، به نوبت ، شير شش خانواده‏ي ديگر را دريافت مي‏كرد و به اين نهاد زيبا و سنتي تعاوني , "وارا‏داشلوق" / varadaşloğ يا "وَرَه‏داشلوق" / vərədaşloğ " يا "وارَه اوْلماق" / Varə Olmaq " مي‏گفتند . در شهرستان " ساوه " نيز اين گونه همياري مرسوم بوده و به هر يك از اعضاء تعاوني " واراداش" / varadaş‏ " گفته مي‏شد . ( نگاه كنيد به كتاب : " فرهنگ مردم كوهپايه‏ي ساوه " نوشته‏ي : عبدالله سالاري ، ناشر : سازمان ميراث فرهنگي كشور ، چاپ اول – 1379 ، صفحه 130 ) .

28- "قارا قيه" : به ترکي ادبي "قارا قايا"[صخره سياه] , روستايي است از توابع بخش "قوروه درجزين" شهرستان "رزن" . پس از برداشت محصول كشاورزي , مردم روستاهاي "قارا قيه" ، "سونغور اووا" و "گوروسون" (جاروسجين) به شكرانه محصول خوب ، مراسم قرباني ، با حضور همه مردم برپا مي كنند و ساكنان روستاهاي همجوار به شكرانه نعمت خداوندي ، مهمان خوان گسترده آنان مي شوند . اين مراسم اواخر آذر يا اول آبان با اعلام ريش سفيدان برگزار مي گردد .

29- کؤهنه دئييرمان [ آسياب قديمي ] : آسياب هاي قديمي ولايت "درگزين" , آبي بوده اند . هر روستايي اگر آسيابي داشت , هم نيازش برآورده مي شد و هم مايه فخر بود . هر چند اكنون سالهاست از گردش بسيار قديمي و خستگي ناپذير آسيابهاي آبي , نقلي مانده است كه فقط به ايهام زندگي در دايره بسته امروزين ، در كلام , به شاعران ياري مي رساند .

30- "خسته قاسيم" : شاعر و عاشق تُرك ، شبهاي دراز و تار روستائيان , به نقل شيرين آشيق و نواي چؤگور , كوتاه و به روشني , پيوند مي خورد . "خسته قاسيم" روايتي سوزناك تر از "اصلي ـ كرم" داشته و بر دل جوانانِ نگاه به ما دوخته و پيرانِ عمر رسيده بر لب بام , چون نواي دلنشين بهشتي مي نشسته است .

31- "قارقو" : نِي آهني . نواي محزون تر از چؤگور (كه ساز شنيدن گروهي بود)"قارقو" , روزهاي دراز بيابان چوپانان را , با نواي خود , به شب وصله مي زد . غم تنهايي عاشقانه با اين ساز , همساز بوده است.

32- تارو : خُدا

33- اهمن و بهمن : در اعتقاد مردم ، اهمن و بهمن , دهه دوم اسفند ماه است كه زمستان , آخرين برفها و سرماي سوزناكش را عرضه مي نمايد , غافل از اينكه عمرش رو به پايان است .

34- قليچ داغ : يكي از سه برادران كه در اصل به شكل شمشير در فرهنگ مردم بومي اطراف كوه معروف شده است .

35- درگزين اوغلو : اشاره به "درگزين" قديم كه شامل چهار بخش فعلي شهرستان "رزن" شامل : "بخش مركزي" , "قوروه" ، "سردرود" و "فامنين [پامبولي] " بوده است كه فرزندان غيور و سخت كوشي را در دامن خود پرورانده است .