زندیه

Zand dynasty
زندیه سولالسیcode: fa is deprecated
	Zand dynasty ; زندیه سولالسی
بایراق	سیمگه
	The Zand dynasty at its zenith under Karim Khan. Light-blue shows the Kingdom of کارتلی-کاهتی کراللیغی, which was de jure under Zand rule, but de facto autonomous.
پایتخت	شیراز
دیل(لر) ;	فارس دیلی (رسمی دیل) ; لک دیلی (سارای دیلی و آنا دیلی) ; تورک دیلی (سارای دیلی و دیپلوماتیک دیل)
دولت	شاهلیق
	شاه
- 1751–1779 ;	کریم خان زند (ایلک شاهلاری)
- 1789–1794 ;	لطفعلی‌خان زند (آخیر شاهلاری)
تاریخچه
- قۇرولوش	کریم خان زندین حؤکومته چاتماسی ۱۷۵۱ (میلادی)
- قاجارلارین حؤکومته چاتماسی	لوطفعلی خان زندین حؤکومتدن توشمه‌سی و اؤلومو ۱۷۹۴ (میلادی)
گۆنوموزده‌کی دۇرومو ;	ارمنیستان; آذربایجان جومهوریتی; ایران; عراق; روسیه

زندیّه و یا زند خاندانی یا دا زندلر قوزئی لوْرلارین لک طایفالاریندان دیرلار^[۲] افشارلارین چؤکوشو و قاجارلارین دیرچه‌لیشی آراسینداکی قیرخ اوچ ایل مودتینده شاهلیق ائتدیلر.

زندلرین کؤکو

زندیه دؤولتی کریم خان زند الی‌ایله، کی زند طایفاسی نین باشچی‌سی‌ایدی، بینا اولدو. زند طایفاسی، لک خالقی‌سی‌نین طایفالاریندان‌ایمیش.^[۳]^[۴] لک خالقی بعضی نظرلره گؤره لور خالقی‌نین بیر بؤلومو محسوب اولور.^[۳]^[۴] بعضی قایناقلارا گؤره زند خانلاری اؤزلرین لور بیلیرمیشلر.^[۵]

کریم خان زند

زند لکلریندن ایناق اوغلی کریم خان، نادرشاه اؤلندن سونرا شیرازدا شاهلیق ادعاسی ائتدی.

شاهلاری

کریم خان زند؛ ۱۱۷۹-۱۱۹۳ (قمری)
زکی خان زند؛
ابوالفتح خان زند؛ ۱۱۹۳-۱۱۹۳؛ ۷۰ گون شاه اولدو.
صادق خان زند؛۱۱۹۳-۱۱۹۶؛ کرماندا شاهلیق ادعاسی ائتدی و نئچه آی شیرازی آلدی.
علیمرادخان زند؛ ۱۱۹۶-۱۲۰۱؛ ایصفهاندا خان ایدی آمّا سونرا شیرازی آلدی.
جعفرخان زند؛ ۱۲۰۱-۱۲۰۳؛گئجه باشینا تؤکولدولر و اؤلدوردولر.
لطفعلی خان :1203-1208 حاج ابراهیم کلانتر تکه‌لولارین بؤیوگونه تسلیم اولدو. آقامحمدخان و قاجارلار و تکه‌لولار و بایاتلار کوردلری شیرازدان کؤچدوردولر و کرماندا باشین کسدیلر.

قایناقلار

↑
کریم‌خان زند و کاربرد رسمی‌ی تورکی در مناسبات دیپلوماتیک و به عنوان زبان پرستیژ (۱) در این نوشته پاراگرافی از کتاب رستم التواریخ * را آورده‌ام که در آن کاربرد زبان تورکی توسط کریم‌خان زند (فوت ١٧٧٩-تولد ١٧٠٥، حاکمیت: ١٧٥١-١٧٧٩) در مناسبات دیپلوماتیک به عنوان یک زبان رسمی‌ی دوفاکتو و زبان پرستیژ روایت می‌شود. مولف کتاب رستم‌ التواریخ، محمدهاشم آصف (متولد ١٧٦٦) ملقب به رستم الحکما (توسط پدرش) و سپس صمصام الدوله (توسط فتح‌علی‌شاه)، از مورخین دوره‌ی زندیه و اوایل قاجاریه است و کتاب وی حاوی‌ی تاریخ سیاسی و اجتماعی‌ی تقریبا یک صدسال -از دوره‌ی سلطنت شاه حسین صفوی، استیلای افاغنه و دوره‌های افشاریه و زندیه، تا آغاز دوره‌ی قاجاریه- می‌باشد. در زیر نخست پاراگراف مذکور و سپس توضیحاتی چند در باره‌ی آن را داده‌ام: پاراگراف کتاب رستم التواریخ در مورد استفاده‌ی کریم‌خان زند از تورکی به عنوان زبان رسمی‌ی دیپلوماتیک و پرستیژ بر اولوالالباب پوشیده مباد که به جهت محاربه‌ای که در میانِ روم [عثمانی] و روس بود، سلطانِ عظمت‌توامانِ رومِ نیکورسوم، ایلچی [وهبی افندی را] با نامه‌یِ اخوّت‌علامة [علامت] به دربارِ معدلت‌مدارِ دارایِ مُلْک‌آرایِ ممالک‌پیرایِ ایرانِ فیروزی‌نشان، والاجاه کریم‌خان وکیل الدوله‌یِ جم‌اقتدارِ زندِ کیانی‌نسب فرستاد .... عالی‌جاه میرزا جعفر [اصفاهانی] وزیرالوزراء و اعتماد الدوله‌اش به خدمت‌ش عرض نمود که .....: «حاجتم آن است که در وقتی که ایلچی به خدمتت شرفیاب می‌شود، جامه‌هایِ نویِ خود را به‌پوش و خود را آراسته و پیراسته کن. و در وقتِ سخن گفتن به زبانِ زندی کری[پسر] کری مگو». فرمود: «کری به چشم». باز عرض نمود که: «در وقتِ مکالمه به پهلو مخواب و پایِ خود را دراز منما». فرمود: «کری به چشم». بعد مجلسِ سلطنت را چنانچه شاید و باید آراستند و ایلچی‌یِ با طمطراقِ رومی را خواستند. چون ایلچی [روم، وهبی افندی] واردِ پیشگاهِ خاقانی شد، از رویِ ادب و تواضع کمالِ تعظیم و تکریم به جا آورد. آن والاجاه [کریم‌خان زند] به زبانِ تورکی به ایلچی تفقّدات بسیار نمود و استفسارِ احوالِ پادشاهِ روم فرمود. .... ناگاه دست بر قبضه‌یِ شمشیر به پهلو خوابید و چون شیرِ نر می‌غرّید و یک پایِ خود را دراز کرد. تنبانِ قَصَبِ** قرمزِ مندرسی به پا نموده که سرِ کاسه‌یِ زانویِ آن پاره و آسترش نمودار بود. بعد ایلچی را به دارالضیافه فرستاد و ... (صص ٣٦٦-٣٦٧) چند توضیح ١-روایت رستم‌ التواریخ کاربرد زبان تورکی از طرف شخص اول دولت زندیه در مناسبات رسمی‌ی دیپلوماتیک، و بنابراین رسمیت دوفاکتو (عملی) و دولتی بودن زبان تورکی در دوره‌ی زندیه را نشان می‌دهد. رسمی بودن دوفاکتوی زبان تورکی در دوره‌ی زندیه در منابع دیگر هم ذکر و تثبیت شده است. به عنوان نمونه شاهزاده نادرمیرزا قاجار (فوت ١٨٨٦ – تولد ١٨٢٧) در کتاب خود بنام «تاریخ و جغرافی‌ی دارالسلطنه‌ی تبریز» ذکر می‌کند که در دوره‌ی کریم‌خان زند زبانهای «تورکی» و «جغتایی» و «عربی» در نگارش «رسائل و نامه‌ها و فرامین عمده» از طرف دو منصب و نهاد رسمی-دولتی، یعنی منصب لشکری-نظامی‌ی «نوکری‌ی سلطان»- و نهاد دیوانی-کشوری‌ی «استیفاءِ خاصه» بکار می‌رفت. در این دوره‌ گستره‌ی استعمال زبان تورکی به عنوان زبان رسمی مکتوب- مانند دوره‌ی افشاریه -هم اندرون (ایچ‌قاپی) و هم بیرون (دیش‌قاپی) دربار، و سه عرصه‌ی داخلی، نظامی و دیپلوماتیک را شامل می‌شد.
- رستم‌التواریخ، نشر اول به تصحیح محمد مشیری، انتشارات امیرکبیر، سال ۱۳۴۸؛ نشر دوم به تصحیح عزیزالله علیزاده، انتشارات فردوس تهران، سال ۱۳۸۱
↑ karim khan zand (اینگیلیسجه). Encyclopædia Iranica. یوخلانیلیب ۳۰ دی ۱۳۹۵.
↑ ^۳٫۰ ^۳٫۱ ZAND DYNASTY (en). Encyclopaedia Iranica. یوْخلانیلیب24 March 2017. “The founder of the dynasty was Moḥammad Karim Khan b. Ināq Khan (...) of the Bagala branch of the Zand, a pastoral tribe of the Lak branch of Lors (perhaps originally Kurds; see Minorsky, p. 616) (...)”
↑ ^۴٫۰ ^۴٫۱ ...the bulk of the evidence points to their being one of the northern Lur or Lak tribes, who may originally have been immigrants of Kurdish origin., Peter Avery, William Bayne Fisher, Gavin Hambly, Charles Melville (ed.), The Cambridge History of Iran: From Nadir Shah to the Islamic Republic, Cambridge University Press, 1991, ISBN 978-0-521-20095-0, en Parameter error in {{isbn}}: Invalid ISBN., p. 64.
↑ {{{باشلیق}}}, صفحه ۴۵ و ۶۸.

[1] کریم‌خان زند و کاربرد رسمی‌ی تورکی در مناسبات دیپلوماتیک و به عنوان زبان پرستیژ (۱) در این نوشته پاراگرافی از کتاب رستم التواریخ * را آورده‌ام که در آن کاربرد زبان تورکی توسط کریم‌خان زند (فوت ١٧٧٩-تولد ١٧٠٥، حاکمیت: ١٧٥١-١٧٧٩) در مناسبات دیپلوماتیک به عنوان یک زبان رسمی‌ی دوفاکتو و زبان پرستیژ روایت می‌شود. مولف کتاب رستم‌ التواریخ، محمدهاشم آصف (متولد ١٧٦٦) ملقب به رستم الحکما (توسط پدرش) و سپس صمصام الدوله (توسط فتح‌علی‌شاه)، از مورخین دوره‌ی زندیه و اوایل قاجاریه است و کتاب وی حاوی‌ی تاریخ سیاسی و اجتماعی‌ی تقریبا یک صدسال -از دوره‌ی سلطنت شاه حسین صفوی، استیلای افاغنه و دوره‌های افشاریه و زندیه، تا آغاز دوره‌ی قاجاریه- می‌باشد. در زیر نخست پاراگراف مذکور و سپس توضیحاتی چند در باره‌ی آن را داده‌ام: پاراگراف کتاب رستم التواریخ در مورد استفاده‌ی کریم‌خان زند از تورکی به عنوان زبان رسمی‌ی دیپلوماتیک و پرستیژ بر اولوالالباب پوشیده مباد که به جهت محاربه‌ای که در میانِ روم [عثمانی] و روس بود، سلطانِ عظمت‌توامانِ رومِ نیکورسوم، ایلچی [وهبی افندی را] با نامه‌یِ اخوّت‌علامة [علامت] به دربارِ معدلت‌مدارِ دارایِ مُلْک‌آرایِ ممالک‌پیرایِ ایرانِ فیروزی‌نشان، والاجاه کریم‌خان وکیل الدوله‌یِ جم‌اقتدارِ زندِ کیانی‌نسب فرستاد .... عالی‌جاه میرزا جعفر [اصفاهانی] وزیرالوزراء و اعتماد الدوله‌اش به خدمت‌ش عرض نمود که .....: «حاجتم آن است که در وقتی که ایلچی به خدمتت شرفیاب می‌شود، جامه‌هایِ نویِ خود را به‌پوش و خود را آراسته و پیراسته کن. و در وقتِ سخن گفتن به زبانِ زندی کری[پسر] کری مگو». فرمود: «کری به چشم». باز عرض نمود که: «در وقتِ مکالمه به پهلو مخواب و پایِ خود را دراز منما». فرمود: «کری به چشم». بعد مجلسِ سلطنت را چنانچه شاید و باید آراستند و ایلچی‌یِ با طمطراقِ رومی را خواستند. چون ایلچی [روم، وهبی افندی] واردِ پیشگاهِ خاقانی شد، از رویِ ادب و تواضع کمالِ تعظیم و تکریم به جا آورد. آن والاجاه [کریم‌خان زند] به زبانِ تورکی به ایلچی تفقّدات بسیار نمود و استفسارِ احوالِ پادشاهِ روم فرمود. .... ناگاه دست بر قبضه‌یِ شمشیر به پهلو خوابید و چون شیرِ نر می‌غرّید و یک پایِ خود را دراز کرد. تنبانِ قَصَبِ** قرمزِ مندرسی به پا نموده که سرِ کاسه‌یِ زانویِ آن پاره و آسترش نمودار بود. بعد ایلچی را به دارالضیافه فرستاد و ... (صص ٣٦٦-٣٦٧) چند توضیح ١-روایت رستم‌ التواریخ کاربرد زبان تورکی از طرف شخص اول دولت زندیه در مناسبات رسمی‌ی دیپلوماتیک، و بنابراین رسمیت دوفاکتو (عملی) و دولتی بودن زبان تورکی در دوره‌ی زندیه را نشان می‌دهد. رسمی بودن دوفاکتوی زبان تورکی در دوره‌ی زندیه در منابع دیگر هم ذکر و تثبیت شده است. به عنوان نمونه شاهزاده نادرمیرزا قاجار (فوت ١٨٨٦ – تولد ١٨٢٧) در کتاب خود بنام «تاریخ و جغرافی‌ی دارالسلطنه‌ی تبریز» ذکر می‌کند که در دوره‌ی کریم‌خان زند زبانهای «تورکی» و «جغتایی» و «عربی» در نگارش «رسائل و نامه‌ها و فرامین عمده» از طرف دو منصب و نهاد رسمی-دولتی، یعنی منصب لشکری-نظامی‌ی «نوکری‌ی سلطان»- و نهاد دیوانی-کشوری‌ی «استیفاءِ خاصه» بکار می‌رفت. در این دوره‌ گستره‌ی استعمال زبان تورکی به عنوان زبان رسمی مکتوب- مانند دوره‌ی افشاریه -هم اندرون (ایچ‌قاپی) و هم بیرون (دیش‌قاپی) دربار، و سه عرصه‌ی داخلی، نظامی و دیپلوماتیک را شامل می‌شد.

رستم‌التواریخ، نشر اول به تصحیح محمد مشیری، انتشارات امیرکبیر، سال ۱۳۴۸؛ نشر دوم به تصحیح عزیزالله علیزاده، انتشارات فردوس تهران، سال ۱۳۸۱

[2] رستم‌التواریخ، نشر اول به تصحیح محمد مشیری، انتشارات امیرکبیر، سال ۱۳۴۸؛ نشر دوم به تصحیح عزیزالله علیزاده، انتشارات فردوس تهران، سال ۱۳۸۱

[2] rim khan zand (اینگیلیسجه). Encyclopædia Iranica. یوخلانیلیب ۳۰ دی ۱۳۹۵.

[iranica-perry-3] ۳٫۰ ^۳٫۱ ZAND DYNASTY (en). Encyclopaedia Iranica. یوْخلانیلیب24 March 2017. “The founder of the dynasty was Moḥammad Karim Khan b. Ināq Khan (...) of the Bagala branch of the Zand, a pastoral tribe of the Lak branch of Lors (perhaps originally Kurds; see Minorsky, p. 616) (...)”

[Cambridge-4] ۴٫۰ ^۴٫۱ ...the bulk of the evidence points to their being one of the northern Lur or Lak tribes, who may originally have been immigrants of Kurdish origin., Peter Avery, William Bayne Fisher, Gavin Hambly, Charles Melville (ed.), The Cambridge History of Iran: From Nadir Shah to the Islamic Republic, Cambridge University Press, 1991, ISBN 978-0-521-20095-0, en Parameter error in {{isbn}}: Invalid ISBN., p. 64.

[5] {{{باشلیق}}}, صفحه ۴۵ و ۶۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

زندیه

ایچینده‌کیلر

زندلرین کؤکو

کریم خان زند

شاهلاری

قایناقلار

دوْلانماق مِنوسو

زندیه

زندلرین کؤکو

کریم خان زند

شاهلاری

قایناقلار

دوْلانماق مِنوسو

آختار