اورمیه
اورمیه
اورمو ارومیه | |
|---|---|
شهر | |
   | |
  اورمیه اورمو | |
| موختصات: 37°33′19″N 45°04′21″E / 37.55528°N 45.07250°Eموختصات: 37°33′19″N 45°04′21″E / 37.55528°N 45.07250°E | |
| اؤلکه |  ایران |
| منطقه | آذربایجان |
| اوْستان | غربی آذربایجان |
| بؤلگه | اورمیه |
| بؤلوم | مرکزی |
| دؤولت | |
| • بلدیه باشچی‌سی | محمد حضرت‌پور |
| • مجلیس | سید سلمان ذاکر، روح‌الله حضرت‌پور و وحید جلال زاده |
| اوجالیق | ۱٬۳۳۲ m (۴٬۳۷۰ ft) |
| جمعیت (۲۰۱۶) | |
| • Urban | ۷۳۶٬۲۲۴ [۱] |
| • Metro | ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| • ایراندا اهالی رئنکی | ۱۰-جی |
| ساعات قورشاقی | UTC۳:۳۰+ (ایران) |
| • یای ساعاتی (DST) | UTC۴:۳۰+ (ایران) |
| Area code(s) | ۰۴۴ |
| وئبسایت | www.urmia.ir |
اورمیه یا دا اورمو (
تلفظ کؤمک·ایطلاعات)، (فارسجا: ارومیه، آنادولو تورکجه‌سی: Urmiye) _ آذربایجان و ایرانین بؤیوک شهرلریندن‌دیر. ۱۳۹۰-جی هیجری گونشلی ایلین نۆفوس سایی‌سی اساسیندا، ۶۸۰٬۲۲۸ نفر اهالی‌سی واریمیش.[۲] بۇ شهر غربی آذربایجان اوستانی و اورمیه بؤلگه‌سینین مرکزی‌دیر.[۳] اورمیه شهری آذربایجانین اسکی بیر شهری و مدنیّت مرکزلریندن ساییلیر و نۆفوس باخیمیندان آذربایجانین تبریزدن سوْنرا ایکینجی بؤیوک شهری‌دیر. بۇ شهر نادر شاهین اؤلوموندن سوْنرا هابئله آزادخان افغان و فتحعلی خان افشار دؤورلرینده آذربایجانین حؤکومت مرکزی اوْلموشدور.[۴] کریمخان زند ۱۱۷۷ جی قمری ایلده بۇ شهرین ارکینده جولوس ائدرک اؤزونو وکیل الرعایا آدلاندیردی[۵] امامقلی خان بیگلربیگی افشار آدلانمیش آذربایجان سرداری کریمخانین اؤلوموندن سوْنرا آذربایجان منطقه‌سینی الینه آلاراق بۇ شهرده حؤکومتین باشلادی.[۶] آغا محمدخان قاجار ۱۲۱۰-جی هیجری قمری ایلینده بۇ شهر ده جولوس ائدیب و باشینا سلطنت تاجی‌نی قویدو.[۷] هابئله بۇ شهر ۱۱۹۷-جی هیجری قمری ایلدن باشلایاراق ۱۶ ایل داوام ائدن افشاریان اورمی آدلانان دؤولتی‌نین آذربایجان و قفقاز منطقه‌سینده مرکزی اولاراق دارالاماره آدلانیردی.[۸]
جورج کرزن اورمیه‌یه گؤره بئله یازیب: «اورمیه‌نین ۴۴۰۰ آیاق بوْیو واردیر. شهرین ۳۰۰۰۰–۴۰۰۰۰ باش جمعیتی اوْلاراق چوْخو افشار تۆرکو دۆر، آنجاق چوْخلو نسطوری، کلیمی و ارمنی عائیله‌ده شهرده یاشاییر.»[۹]
اورمونون آدی
اورمونون آدینا گؤره، فارس قایناق‌لاری اورمیه شهرینین آدین «ارومیه» و «اورمی» شیکلینده یازیرلار و تۆرکجه قایناقلار دا بۇ شهرین آدی «اورمیه» و «اورمو» کیمی یازیرلار. «ورمی» ده قایناق‌سیز و جعلی بیر یازی‌دیر کی کوردلر اورمیه شهرینه صاحاب دورماق اساسیندا اوندان ایستفاده ائدیرلر.
اوُرمو شهرینین آدینین کؤکو قطعی صورت‌ده بللی دئییل. تکجه بوُنو دئمک اوْلار کی بۇ شهرین آدی، آذربایجان باشقا یئر آدلاری کیمی فارسجا، ایرانلی، و هند-اوروپالی دئییل.[۱۰]
سومئر کؤکنلی تئوری: اورومو-اورمی
بو تئوری‌نین مودافیعه‌چی‌لری، اورمو'نون آدین سومئرجه‌دن توتولموش بیر آد بیلیرلر. بۇ دیل بیر عیدده عالیم‌لر طرفیندن تورک دیلینن قوهوم و حتی پروتۇتورک آدلانیر. بۇ تئوری اساسیندا اورمو «اور (و)+مو» و یا «اور (و) + می» تشکیل تاپیب‌دیر.
- اور (و) بولومو: «اورو» سومئرجه‌ده، شهر، یئر، مکان، قالا، و آوادانلیق آنلامیندا دیر. بۇ کلیمه‌نین ایکینجی معناسیندا بۇ دیلده اینسان‌دیر. بۇ کلیمه سومئرجه‌دن، اوْرتا دوغو و قوزئی آفریقا و سامی دیللره (آککادی، آرامی، سئریانی، عبری و..) کئچیب‌دیر. سومئرلرین ایکی اونملی شهرلریندن «اور» (بغدادین گونئی‌ینده ایندیکی المقیر، حضرتی ایبراهیم‌ین دوغوم یئری) و «اوروک» (ایندیکی ورق)-ون آدلاری بۇ کلیمه‌دن یارانیب‌دیر. بۇ کلیمه سومئر تانری‌سی اوْلان اوریم-کی دن توتولوب‌دور. اوروق و یا اوروغ تۆرکجهده قبیله، و یا اینسانی قوهوم‌لارا و موعاصیر تۆرکجهده اویروق شکلینده تابیعیت و وطنداش‌لیق آنلامیندا ایشله‌نیر.
- «مو» – «می» بولومو: «مو» سومئرجه‌ده جننت و یا گوی سیستئمینین بیر بولومو و شایدده یاغیش معناسی‌ندادیر. بونونا دایاناراق اورمو سوزونون آنلامی «جننت کیمی اوْلان شهر» و «یاغیش شهری» معناسیند اولور. بۇ آنلام عدن باغی‌نین آذربایجان‌دا (تبریزده) یئرلشمه‌سی‌له اوست-اوسته دوشور.
«می» سومئرجه‌ده کولتورل نورم‌لار و ایستانداردلار و بۇ نورم‌لارین بایراغی و ایشارت‌لری آنلامیندادیر. بۇ اساسدا اورمو نون آنلامی «کولتورل شهر» اولور.[۱۰]
آراتتا-هوروم تئوریسی
آراتتا بیر اراضی آدی‌دیر. بۇ آدا سومئرلرین ایلک ایکی شاه‌لاری‌لا (ائنمئرکار و لوقالباندا) باغلی اوْلان میف‌لرده راست گلینیر. لوقالباندا افسانه‌سی‌نده هوروم (هور-رو-وم-کور-را-کا) آدلی داغ آدی وار. ساموئل نواه کرامئرین آراشدیرما و حدسیاتی اساسیندا هوروم داغی اورمو گولونون یاخینلیغیندا اولمالی‌دیر. اورمو آدی با داغین آدیلا ایلگی‌لی اولا بیلر.[۱۰]
اورمونون سامی کؤکو
اورمونون آدی، چوخلو سام میف‌لری‌له قایناییب-قاریشیب و اونون اهالی‌سی سامی دولت‌لرله یاخین ایلگی‌سی وارایمیش. اورنک اۆچون بیرعیدده اورمونون مارمیشو گولون حضرت آدمین یئره یئنمک یئری بیلیرلر؛ اورمونون دوغوسوندا یئرلشن اسکی گوی تپه تپه‌سی‌ندن بابیل آللاه‌لاری‌نین نقشی اوْلان بیر استوانه‌ای موهر تاپیلیب (بو اثر نیویورکون متروپولیتن موزئیینده ساخلانیلیر)[قایناق گؤسترین]؛ دئییلنلره گوره حضرتی عیسی‌نین دوغوموندا، بئیت‌والحم‌ه گئدن نئچه زردوشتی، اورمودا باسدیریلیب‌لار؛ حضرتی قویا ایله ایلگی‌لنن اورمودا یئرلشن مارقویا کیلیساسی و… اورمونون سامی‌لرله تاریخی ایلگی‌سین گوسترمک‌ده‌دیر. بۇ نوقطه نظردن اورمونون سامی کوکونه باخماق ماراق‌لی‌دیر.
مینورسکی اورموگولونون اطرافیندا تاپیلمیش سریانی بیر یازی‌دا اوْلان ارمیت – اورمئیاتی آدلاری‌نا سویکه‌نرک، اورمونون آدین ارمیه (ارمیا) و سریانی کوک‌لو بیلیر. پورداوود اورمونون آدین آرامی بیر سوز بیلیب. اونون ایستیدلالی اساسیندا بۇ سوز آرامی دیلینده اوْلان «اور» شهر معناسیندا و «میاه» سو معناسیندا اوْلان کلیمه‌لردن تشکیل تاپیب و اورمونون معناسی سو شهری اورلور.
اورمونون آدین آرامی، سریانی و آسوری آدلاری‌نا باغلاماق، شرق‌شوناس‌لار، باتی دیپلومات‌لاری و پان فارس‌لارس توسط‌ایله اوزل‌لیک‌له اون‌دوققوزونجو عصرین سون‌لاری‌ندا آذربایجانین باتی‌سی‌ندا بیر مسیحی-ائرمنی-آسوری دوولت یاراتما سیاستی اساسیندا، ایره‌لی سورونوب. اما گئرچک‌لر بونو گوستریر کی اورمونون آدین آرامی-سریانی-آسوری دیللره باغلاماق اۆچون توتارلی بیر بلگه یوخ‌دور. آرامی دیلینده اوْلان «اور» کلیمه‌سی و همیچینین «میاه» کلیمه‌سی سومئرلردن بۇ دیللره کئچن سوزلردیرلر.[۱۰]
اورال-آلتاییک (اورومچی) تئوریسی
اورمو آدی اورال – آلتاییک دیل‌لری‌نده اوْلان موختلیف آدلاردا ایشله‌نیب‌دیر. بوتون بۇ آدلاردا سئوینج، گوزل‌لیک آنلام‌لارین گؤرمک اولور.
اسکی تۆرکجهده، اورینörin, ürin، اورون ürün و اورگونürgün کلیمه‌لری وار، بۇ کلیمه‌لر سئوینج آنلامی‌دیرلار.
موغول دیلینده اورما urma، اورام uram، اورمان urman، اورماس urmas، اورم urm، اوروما urumu کلیمه‌لر وار، بۇ کلیمه‌لر شوق، الهام، روحیه و… آنلام‌لاری وار.
فینو-اوگوریک شاخه‌سینده اوزل‌لیک‌له مجار دیلینده، اؤرؤم-اؤرؤل öröm-öröl کلیمه‌سی شادلیق و سئوینج آنلامیندا ایشله‌نیب.
بعضی‌لری اورمونو اورومچی شهری‌له (چین تورکیستانی-اویغوروستان باشکندی) بیرکؤک‌دن بیلیرلر. اورومچی urumçi و یا اورونچی urunçi کلیمه‌سی موغول دیلینده‌ن آلینیب. بونا اساساً اورو uru گؤزل آنلامیندا و مچی mçi تاریم و اورومچی (اورو+مچی) گؤزل تاریم آنلامیندادیر.[۱۰]
تاریخ
ایسلامدان اؤنجه
او کی بللی‌دیر سؤزلرده و ناغیل‌لاردا بوُ بلده «ترک بن یافث» ین اولادلاری‌نین بیری‌نین الی ایله دۆزلمیش شهر دیر. آما سند اۆزو ایله بوُ شهرین آدی سندلی و تحقیق‌لی مۆشخّص اولمویوب‌دور.[۱۱] عمومیت له اورمیه بولگه سینده بوتون کول تپه لر بۇ شهرین تاریخینی حکایت ائدیرلر اورمیه یاخینلیغیندا نئچه یوزلر کول‌تپه وار کی اونلاردان ان اونملی‌لری گوی‌تپه‌ده‌دیر که اونون اساسیندا بۇ بؤلگه‌دن گیل گمیش نوقوشلی بیر مجسمه و آبیده‌لر تاپیلیب‌دیر. اورمیه شهرینین تاریخی چوْخ قدیم دؤورلردن بیر چوْخ یئرلی و خاریجی تاریخ‌چی‌لرین دیقّتی‌نی جلب ائتمیش‌دیر. تاریخ‌چی‌لر اؤز اثرلرینده اورمیه شهرینین تاریخی حاقیندا قیمت‌لی معلومات‌لار وئرمیش‌لر.
انوشیروان ساسانلی واقتی، بیر دسته خزر تۆرکلریندن، دربنددن مملکته گیردیلر. خزرلر یوْخسوزلوق‌دان انوشیروانا نامه گؤندرمیشدی‌لر؛ انوشیروان اوْنلارین قوْرخمامازلیغی‌نا گؤره و روُمون خزرلرین نیظامی گۆج‌لرین ایشلتمک قوْرخوسوندان، خزرلره گیریش ایجازه‌سی وئردی. بوُ دسته‌نین سایی ۵۳ مین نفر یازیلیب‌دیر. انوشیروان خزرلرین هر دسته‌سینه اؤزلریندن بؤیوک سئچیب، بیر دسته‌نی سیرجانا و بیر دسته‌نی آلانا (سرابا) گؤندریب، بیر دسته‌نی ده آذربایجان‌دا یئرلشدیردی. آذربایجان روُمون مرزی اوْلماغینا گؤره، انوشیروان بوُ دسته‌نین نیظامی گۆجون روُمون علیهینه ایشلتدی.[۱۲][۱۳] اورمیه شهرینین روُم مرزی‌نه یاخین اوْلماسینا گؤره، بیر دسته خزر تۆرکلریندن اورمیه‌نین شهرینده و اطرافیندا یئرلشدی‌لر. اورمیه‌نین ان قدیمی محله‌سی اوْنلارین آدینا، «خزران» آدلانیب‌دیر.[۱۴][۱۵]
اسلام‌ین اوّل‌لری
ایسلامین اوّل‌لرینده، قافقازدان عرب‌عیراق‌ین موصل شهرینه‌جه خزر دؤولتی‌نین الینه دۆشدو.[۱۶]
اسلامی دؤوره‌لرین ایلک یوز ایللیک‌لرینده جغرافیا یازانلار بۇ شهری آذربایجانین اۆچونجو بؤیوک شهری بیلیب، اونو زردشت یوردو و زرتشتون آنادان اوْلان توپراقی یازیب‌لار. اورمیه‌نین باغلاری‌نین حاصیللی اوْلدوغوندان و تیجارتینه عایید یازیب‌لار اۆچونجو میلادی یوز ایللیک‌لرینده اوْغوزلارین آذربایجانین یئرلی تورکلریندن بیرلشندن سوْنرا اورمیه شهری بیر بؤیوک قالایا دوندی اوْغوزلار و اونلاردان سوْنرا تورکمان لار و افشارلار اورمیه شهرینه دیریلیک وئردیلر. بۇ شهرین آدینین کئچمیشده دار النشاط اوْلدوغودا بونا گؤره دیر. اورمیا شهری حاقیندا یاقوت هموی یازیر: «... من اؤزوم شهری گؤرموشم، چوْخ گؤزل و بوللوق اوْلان بۇ شهر الوئریش‌لی ایقلیم شرایطینه، طبیعی گؤزل‌لیگینه، سویونون، مئیوه‌سی‌نین، هابئله بوستان‌لارینین چوْخ اولماسینا گؤره بۇ دؤورده اوْلان دیگر شهرلردن فرق‌لنیر». زکریه محمد القزوینینین گؤستردیگینه گؤره اورمیه شهری ایستر تیجارت، ایسترسه ده مئیوه و باشقا محصول‌لارین بول‌لوغونا گؤره شرقده ان مشهور شهرلردن اوْلموشدور. اورمیا شهرینین قدیم تاریخه مالیک اولماسی فاکتینی یازی‌لی منبع‌لردن علاوه شهرین اؤزو، هابئله اونون اطرافین‌دان الده ائدیلن مادی-مدنی عابده‌لر ده ثبوت ائدیر. اورمیا و اونا یاخین اوْلان اراضی‌لردن آرخئولوژی تدقیقات‌لار زامانی تونج‌دان هازیرلانمش اوزون و گؤدک قیلینج‌لار، اوستو ناخیش‌لی خنجرلر، ائو اشیالاری، زینت اشیالاری و دیگر اشیالار الده ائدیلمیش‌دیر. متخصص‌لره گؤره بورادان تاپیلان اشیالار ائرامیزدان اول VII-VI عصرلره عایددیر.
امیر وهسودان آذربایجان حاکمی وقتی اوْغوز تورکلرین دانا آدلا امیر ایله وهسودانین یاخینلاریندان بۇ جومله (باجی یا دا قیزی) اورمیه شهری تیول عنوانیدا اوْغوزلار وئردی و دئمک کی بۇ ایش ابوالهیجا هذبانی نین قارشیسیندا اولدی و اونون وهسودان لا یاخشی آراسی یوخویدور او ایل لرده اورمیه ده اوْلان اوْغوزلار اورمودان چیخاراق ائرمنی لره هجوم گتیریب و اونلاردان بیر چوخلارین اوْلدورندن سوْنرا غنیمت و اسیر آلدیلار اورمیه نین حوالی سینده اوْلان هذبانی کوردلری ابوالهیجا دان سوز آپاریب اوْغوز لاردان قونشولوق نفرتلری اولاراق اونلارلا داوایا گیردیلر اوْغوزلار اونلارین کندلرین تالان دان سوْنرا اونلاردان بیر چوخلارین دا اوْلدوردولر[۱۷]
سلجوق لار
سلجوق لار ایلک دفعه ائلیه بیلدیلر اورمیه سوْنرا تبریزی ۵۸۷ جی قمری ایلده اوْلان آق سنقرلولار اراضی سیندن چیخاردیب اورلرینین کی ائده لر تکجه بۇ ایل لرده مراغه شهری آق سنقرلولار الینده قالاراق ۵۲۶ جی ایل ده امیر حاجب تاتار اورمیه نی محکم ائدیب سولطان امرینه گئچدی ۵۴۴ جی قمری ایل ده اورمیه شهری ملک محمد بن محمود بن محمد الیندیمیش ۵۸۰ جی قمری ایلده و اتابک محمد جهان پهلوان زامانی اورمیه ده اوْلان اوچ گونبز مقبره سی بیناسی تیکیلدی.
آق سنقرلولار
آق سنقرلولار ایکی فرقیلی دوره ده واریلق لاری ثبت اوْلونموش دیر اورمیه شهری او زامان کی آق سنقر الینده ایمیش ایلدگز سلجوقی وقتینه قدر و ایکی جی دور دا علاءالدین کورپه ارسلان و مظفرالدین گوگبری اربیل شهرین حاکیمی ایله بیرلیکده ۶۰۲ جی قمری ایلده اونون و ابوبکر ایلدگز آراسیندا ساواش دوشوب نتیجه ده مظفرالدین گوگبری ساواش دان ال چکیب علاءالدین صولح ائتمگه مجبور اوْلوب ابوبکر ایلدگز الدن گئتمیش مراغه شهرین عوضینه اورمیه و اشنویه شهرلری علاءالدینه وئردی علاءالدین بیر یاخشی آد و عادیل و هنر سئون کیشی دیر و نظامی گنجوی اوز بهرام نامه سین علاءالدین آدینا اوخویوب.[۱۸]
آذربایجان آتابگ‌لری
اورمیه و اشنویه شهرلرین علاءالدین کورپه ارسلانا باغیشلاننادان سوْنرا اورمیه شهری علاءالدینین یئرلری حسابا گلدی و معلوم دئییل بۇ دوروم هاواقتا چان داوامی واریمیش یئددی جی یوز ایلین اول لرینده اورمیه شهرین حکومتی مظفرالدین اوزبی بن جهان پهلوان سلجوق آتابی ین الینده ایمیش بۇ دئوره ده سلجوقلو ایمپیراتورلوغو کوکدن داغیلدی و آتابی لر هربیری بیر بولومه صاحاب چیخدیلار اوزبی جهان پهلوان چوخلو چالیشیب اورمیه منطقه سینده امنیت یارادسین.[۱۹][۲۰]
خوارزم‌شاه‌لار
۱۲ جی میلادی ایل لرین اول لرینده اورمیه شهرینده آدلانان یئوه تورکمانلاری مسکن لری واریمیش نفوس لاری اوقدریمیش کی ائلیه بیلرمیش لر ۱۰ مین نفر دویوشمک اۆچون عسکر حاضیرلایالار اورمیه شهرینده یاشییان یئوه لر سلیمانشاه یئوه لریندن آیری بیر بولوم دیلر و اوندان هئچ سوز آپارمیردیلار و دئمک یول کسنلیق و قونشو توپراقلارینا حمله ائتمک له اونلارین اورک لرینده قورخور یاراتمیشدیلار هابئله اورمیه دن علاوه اشنویه شهری ده اللرینده اولاراق خوی شهریندن ده خراج الیردیلار سوندا جلال الدین خوارزم شاه خانیمینین ایستگی اساسدا در سال ۶۲۳ق/۱۲۲۶م یئوه لره حمله ائدیب اونلاری بیر چوخلارین اوْلدوروب خانواده لرین اسیر ائدیب و وار یوخ لارین دا غنیمته آپاردیلار بۇ وارلیق لار او قدر چوخویموش کی ۳۰ مین درهم گلجک جلال الدینین خزانه سینه یئتیشدی.[۲۱]
موغول‌لار
۶۲۸ق/۱۲۳۰–۱۲۳۱م ایل ده جلال الدیم خوارزم شاه ائله کی موغول لارین فشاریندا معروض قالیر قیش فصلین اورمیه و اشنویه ده گئچیدیر جلال الدین نئچه موغول لاریندا دان ساواش ائدرک خوی شهریندن دیاربکره گئدیب و میافارقین داغ لاریندا کوردلرین الیله اوْلدورولور
تیموری‌لر
۸۰۲ق‌ده امیرتیمور، اورمیه‌نین حؤکومتین، عۆصیان ائتمیش کۆردلر و ائلاتین موقابیله‌سینه گؤره گرگین‌بئیگ اوْصالی افشارا تاپیشیردی. الامه سلطان اوْصالی و یادگار سلطان اوْصالی، گرگین‌بئیگین اوْغوللاری اؤزون‌دن سوْنرا اورمیه‌نین حؤکومتینه چاتدیلار.[۲۲] اورمولو افشار طایفالارین آراسیندا خوصوصا اوصالی ائلین شفاهی تاریخ لرینده گرگین بیگ اوصالو تۆرکجه: قورد اوصالی آدیلا تانینمیش دیر[۲۳]
صفوی‌لر
صفویه‌نین اوّل‌لرینده، شاه اسماعیل واقتی، اوّل‌ده اورمیه‌نین حؤکومتی سلطان‌ذوالقدر قاجار الینده ایمیش. اوندان سوْنرا گوگجه سلطان قاجار اورمیه‌نین والی‌لیگینه قویولدو. شاه اسماعیل واقتی صارم‌بیگ مکری اورمیه شهرینه هوجوم چکیب بایرام‌خان قرامانلو و خادم‌بیگ خلیفه‌الخلفا طرفیندن اونا قارشی چیخیلدی. بۇ جنگ‌ده عبدی‌بیگ شاملو دورمیش‌خان‌ین آتاسی هابئله ساروعلی مردار تکلو اؤلدورولدولر، سانکی اورمیه ایل‌لرجه عثمانی طرفیندن تؤکولن کوردلرین الیندن قورتولدو. صفویه واقتی اورمیه شهری کوردلرین هوجومونا معروض قالیردی. ۹۸۷-جی ایلی چوْخ پیس و خطرلی ایل ایدی؛ نئجه کی کورد عشیرت‌لری و عثمانی عسکرلری اورمیه‌یه هوجوم چکیب حسین‌خان سلطان خبوشلو و محمدسلطان روملونون باشینا تؤکولوب، قیزیلباش‌لاری شیکست وئرندن سوْنرا خوی و سلماس شهرلرینه‌چن اللرینه آلدیلار. کوردلرین بۇ هوجوموندا اورمیه شهری کؤکدن خارابا اوْلوب اهالی‌سی کؤچمگه مجبور اوْلدولار.[۲۴] شاه طهماسب و شاه عباس زامانی علیمرادخان افشار و سبحان وئردی‌خان اورمیه‌نین حاکیمی ایدی‌لر. سوْنرالار ۱۰۳۵-جی ایلده دم‌دم قالاسی اورمیه نین حاکیم نشین قلعه سی اوْلوب و امیرخان برادوستی منطقه نین حاکیمی اوْلدو اونجه بۇ منطقه افشارلار و قیزیلباش لار الیندیمیش[۲۵][۲۶] سوْنرا افشار ائلی شاه‌عباس‌دان اورمیه شهری ایسته‌دیگی اساسدا، اورمیه شهرینده مسکن سالاراق حؤکومت اونلارین الینده ایمیش.[۲۷]
افشارلار
نادرشاه افشار سلطنتی‌نین باشلانغیچیندا، بلباس کۆردلری اورمیه حؤکومتی‌نین بعضی منطقه‌لرینه حمله ائتدیلر، آمّا سوْن‌دا نادرشاه افشار قووّه‌لریندن شیکست یئدی‌لر.[۲۸]
زند
بلباس کۆرلری کریمخان زنددن کی آذربایجانی توُتموشدو ایطاعت ائله‌میردی‌لر؛ بوُنا گؤره فتحعلی‌خان افشار ارشلو، اورمیه‌نین حاکیمی، اوْنلاری قیردی.[۲۸]
قاجار
شیخ عبیدالله جریانیندا، کۆردلر اورمیه شهرینه حمله گتیردیلر. او زامان اقبال‌الدوله افشار اورمیه‌نین حاکیمی ایدی. اقبال‌الدوله افشار ایله اورمیه اهالی‌سی کۆردلر قاباغیندا دایاندی‌لار. بیر مۆدّت ساوشدان سوْنرا شیخ عبیدالله، تیمورپاشاخان بایات و حمزه میرزانین گلمگین ائشیدیب، عسگرآباد کندینه حمله ائدیب اهالی‌سینی اؤلدورلو. آخیردا شیخ عبیدالله، تیمورپاشاخان‌دان شیکست یئییب عثمانلی‌یا قاچدی. عثمانلیلار شیخ عبیداللهی توُتوب مکّه‌یه تبعید ائتدیلر.[۲۹]
مشروطیت اینقیلابیندا، مشروطه‌چیلر اورمیه‌ده ده انجۆمن قوُردولار. اورمیه مشروطه‌چیلری‌نین باشچی‌سی مشهدی اسماعیل افشار و مشهدی باقرخان ایدی‌لار. مشروطه زامانی کۆردلرین تالان‌لیق‌لاری اورمیه‌یه چوْخلو اذیت یاراتمیشدی.[۳۰]
بیرینجی دۆنیا مۆحاریبه‌سینده، عثمانلی‌دان قاچمیش جیلولار و ائرمنی‌لر منطقه‌نین مسیحی‌لر ایله بیرلیکده اورمیه، سلماس و کؤهنه‌شهرده ۱۳۰مین نفره یاخین آدام اؤلدوردولر. آخیردا عثمانلی قوْشونو گلیب مسیحیلره شیکست وئردی.[۳۱]
عثمانلیلار آذربایجان‌دان گئدنده، عثمانلی قوْشونونون باشچی‌سی اورمیه‌نین بؤیوکلرینی چاغیردیب، اوْنلارا عثمانلیلار گئدندن سوْنرا اؤزلریندن مودافیعه ائده بیلمک اۆچون، جیلولاردان غنیمت آلینمیش اسلحه‌لری‌نین آلماغینی تؤصیه ائتدی؛ آنجاق اورمیه‌نین بؤیوکلری قبول ائله‌مه‌دیلر. بیرینجی دونیا مۆحاریبه‌سی ۱۲۹۷-جی شمسی ایلین آخیرلاریندا باشا گلندن سوْنرا، اورمیه نیسبت امنیت اوْلدو. همن ایلین بهمن آییندان، سردار فاتح اورمیه‌نین حؤکومتینه گؤندریلدی. سردار فاتح کۆردلرین اذیت اتئمه‌سینه سوْن قوْیماق اۆچون، سیمیتقونون گؤروشونه گئتدی. بوُ ایش سیمیتقویا داها آرتیق جیسارت وئردی. ۱۲۹۸ده، ضیاءالدوله اورمیه‌نین حؤکومتینه گؤندریلدی. ضیاءالدوله اورمیه خالقی ایله بیرلیکده، کۆردلر قاباغیندا دایاندی. بوُ حالدا آذربایجان والی‌سی سمیتقویا پای گؤندریب، سیمیتقو دا ضیاءالدوله‌نین عزلین ایسته‌دی. بئله‌جه سردار فاتح اورمیه‌نین حؤکومتینه گؤندریلدی. بیر مۆدّت‌دن سوْنرا، سردار فاتح کۆردلرین سیخینتی‌سی آلتدا اورمیه‌دن گئدیب، حؤکومت سردار فاتحین موعاونی، میرزا علی‌اکبرخانا چاتدی. میرزا علی‌اکبرخان اورمیه-گۆلمانخانا یوْلونون قوْروماغی‌نی، اسدآقا فشنگچی‌یه تاپیشیردی. بیر مۆدّت‌دن سوْنرا، سیمیتقو ارشد آقازاده‌نی اورمیه‌یه گؤندردی. ارشد آقازاده میرزا علی‌اکبرخانی توُتوب شهر کوردلرین الینه دۆشدو. ۱۳۰۱-جی شمسی ایلده، سیمیتقو شیکست یئدی.[۳۲]
۱۹۱۵ اینجی ایل اورمیه شهرین خالقی جیلولوق و کوردلوق واقعه سینده ۲۵ مین قئدر اوز جمعیتینی الدن وئریر. اورمیه شهرین تورکلری عبارت اوْلموش اوشار (افشار) خالقینان افشار خالقی نین یوردی قدیمیتدن آذربایجان اولاراق سانکی صفویه دورسینده شاه تهماسب ایله برابر آذربایجان دان قزوین شهرینه و اوردان دا ایصفهانا کوچدورلوب لر بۇ دوره لر شاه عباس اونلاردان بیر تعدادی ازبک لرین قابغیندا داینماق اۆچون خراسانا یولادی و بیر تعدادی دا ایرانین اوْرتا بولوملرینده یاشادیلار سانکی حاصار سیندران کلبعلیخان افشار ایمانلونون بغداد شهرینین حصارینی سیندراندان سوْنرا شاه عباس اورمیه شهرین یورد عنوانیندا افشارلارا وئریب و اونلارا امر ائدی ۱۵ مین افشارلاری خراساندان ایرانین مرکزی بؤلگه لریندن کوچوردوب و بۇ شهر ده ساکین اولالار. بونجه اورمیه شهرین قاباق جا دان آذربایجان شهرلریندن حساب اوْلوب و اونون خالقی دا تورکی دیلر تاریخی سند لر بۇ زمینه ده بیلگی وئریب دیر آمّا بئله دئمک اوْلار کی عین حالدا قدیم عوثمانی دولتی علوی تورکلری ایران دان اوزاق ساخلییب و اونلاری عوثمانی امپراتورلوقون مرکزی بولوملرینه اینتقال وئردی و سونی کوردلری ایرانین شیعه دولتینه موزاحم ائتمک اۆچون ایران مرزلرینده کوچوردوب بۇ ایش موقابیلینده افشارلاریندان و شکاک کوردلری سلماسین خان تختی سینده وورشماقا باشلییب بۇ موحاریبه ده کوردلری شکست وئریب و ایندیلیکده بۇ منطقه کوردقیران آدلانیر اورمیه شهری بیرنجی دفعه آذربایجانیان رسمی دولت فدرال افشارایانین رسمی مرکزی اوْلموش دیر بۇ واقعه ده تمام آذربایجان بیرلیک ده بیر فدرال قالیبینده متحد اوْلوب آذربایجان دا حکومت آپارمیش دیلار بۇ حکومتین باشچسی محمد قولوخان افشار میش بۇ حکومت سوْنرا فتحعلیشاه الیله سرنگون اولدی
چاغداش تاریخ
اورمو شهری ایران دا بیرنجی شهری دیر کی ۲ بهمن ده بیرنجی دفعه ایران دا قیام مسلحانه رژیم پهلوی دن ائدیب لر بۇ ایشین باشچی سی اورمیه شهرینده شیخ غلامرضا حسنی اورمیه الیله اداره اوْلونوردی. ایران انقلابیندان سوْنرا کوردلر سنار مامدی باشچی سی ایله اورمیه شهرینه هجوم چکیب و اورمیه شهرین توتماق ایستیرلر بۇ خبر اورمیه شهرینده قورخو یارالدیب و خالقین بیر چوخو ائو ائشیگین بوشاتماغا چالیشیب و شهردن چیخدیلار. کوردلر اورمیه شهرینه گیرنده حسنی امریله اوْلان سیلاح لی نیرولار اونلاری محاصیره ائدیب و اونلاری قایتارماغا مجبور ائله دیلر.[۳۳]
خالقی
قومیت
شهرین اهالی‌سینین چوْخو آذربایجان تۆرکو دۆرلر و آذربایجان تۆرکجه‌سینده دانیشیرلار.[۳۵][۳۶][۳۷][۳۸] اورمیه اهالی‌سینین ۹۰٪دان آرتیغی تۆرک دۆرلر؛ کۆردلر، آسوری‌لر و ائرمنی‌لر ده بوُ شهرده یاشاییرلار.[۳۹] ۱۳۷۸ده گؤتورولن آمار اساسیندا اورمیه‌نین قومیت آماری بئله دیر: ۸۵٫۷٪ تۆرک، ۱۰٫۵٪ کۆرد، ۱٫۷٪ آسوری، ۱٫۶٪ فارس، ۰٫۵٪ ائرمنی.[۳۴]
اورمیه شهرین کۆردلری شکاک طایفاسی‌لا تانیلیر و ایکی بؤیوک بؤلومو تشکیل ائدیلر «عبدوی» و «ممدوی» کی اصل‌ده میلانی طایفالاریندان ساییلیرلار و دیللری کۆرمانجی کۆردوجه‌سی دیر. بوُ ائلاتلار اصل‌ده تۆرکیه‌نین دیاربکر منطقه‌سیندن کؤچوب گلیب‌لر.[۴۰][۴۱] شکاک طایفالارین نئچه دسته‌سی ده قره‌قوْیونلو تۆرکمانلار ایله، صفویه دؤره‌سینده، عثمانلی ایمپیراتورلوغون غربی (شرقی آنادولو) منطقه‌لریندن کؤچوب گلیب‌لر.[۴۲]
مذهب
اورمیه شهرینده تۆرکلر اکثراً شیعه دیرلر سانکی شیعه‌لر ایله برابر بوُ شهرده سۆنّو تۆرک ده وار.
اورمو لهجه‌سی
تۆرکجهده مجهول ائیلم (فعل)، ائیلمین سوْنونا «ل» آرتیرماق‌لا یارانیر. اورمو تۆرکجه‌سینده مجهول ائیلم یاراتماغا باشقا بیر یوْل دا واردیر: آپاردی ← آپارلاندی، گؤتوردو ← گؤتورلندی[۴۳]
بونو دا آرتیراق کی اورمیه بیر مهاجرلی شهر دیر و چون‌کی اصالتدی اورمیه لی لر کوچوپ گئدیب‌لر تهرانا،کرجه،تبریزه و خاریجه و چوخلی اطرافدان اورمیه‌یه داشینیب و مهاجرت ائلییب‌لر اورمو او اصل لهجه سی کی تبریز لهجه سینه بنزه‌ییر داها آرادان گئدیر و اطرافین کیچیک شهرلر و کندلر لهجه لری اورمو دا یایغینلاشیر و بو باعث اولور داها اورمو لهجه سی تبریز لهجه سینه اوخشاماسین.
۱۸۶۹-نجو ایلده اورمیه‌نین جمعیت ترکیبی
مسیحی مسیونئرلر و سیاسی هئیأت‌لرین ۱۸۶۹-نجو ایلده اورمیه جمعیتی‌نین ترکیبیندن وئردیگی آمار:[۴۴]
اورمیه شهرینین جمعیتی:۳۱٬۵۰۰، اورمیه اطرافی‌نین جمعیتی: ۹۳٬۵۰۰، بوتون اورمیه بؤلگه‌سینین جمعیتی: ۱۲۵٬۰۰۰
| تورک | آشوری | ائرمنی | کورد | یهودی | کل | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| اورمو جمعیتی | ۷۵۰+۲۸٬۲۰۰ | ۸۰۰ | - | +۷۵۰ | ۱٬۰۰۰ | ۳۱٬۵۰۰ |
| اورمو % | ۹۱٫۹٪ | ۲٫۵٪ | - | ۲٫۴٪ | ۳٫۲٪ | |
| اورمو اطرافی جمعیتی | ۱۵۰۰+۵۹٬۰۰۰ | ۱٬۵۰۰+۲۰٬۰۰۰ | ۱٬۰۰۰+۱٬۵۰۰ | ۷٬۵۰۰+۱٬۵۰۰ | - | ۹۳٬۵۰۰ |
| اورمو اطرافی % | ۶۴٫۷٪ | ۲۳٪ | ۲٫۷٪ | ۹٫۶٪ | - | |
| بوتون بؤلگه جمعیتی | ۸۹٬۴۵۰ | ۲۲٬۳۰۰ | ۲٬۵۰۰ | ۹٬۷۵۰ | ۱۲۵٬۰۰۰ | |
| بوتون بؤلگه % | ۷۱٫۶٪ | ۱۷٫۸٪ | ۲٪ | ۷٫۸٪ | ۰٫۸٪ |
تورک کندلری: ۲۱۵، ائرمنی کندلری: ۴، نسطوری کندلری: ۹۰، کورد کندلری: ۳۰
طبیعی دوروم
جغرافیا
اورمیه شهری بیر بؤیوک چوُققوردا یئرلشیب‌دیر. بوُ دشت تام گؤورنتی و یاشیللیق دیر. بوُ دشتین اوُزوناسی ۷۰ کم و انی ده ۳۰ دور و اوْنون قیراغی بۆتونلوک ایله اۆزوم و آلما باغلاری و اکینچیلیک دیر. اوُرمو گؤلو بوُ شهرین دوْغو قیراغیندا یئرلشیب‌دیر. بوُ شهر گؤزل، سوُلو و یاخشی هاواسی اوْلماغینا گؤره، ایرانین دوْلانمالی یئرلریندن دیر. اورمیه آزاد دریالاردان ۱۳۳۲ متیر بوْیو وار دیر.[۴۵]
قونوم
| جغرافیایی دوروم و قونشو شهرلر | ||
|---|---|---|
| قوزئی: سلماس شهری | ||
| دوغو: اورمو گؤلو | 
|
باتی: تورکیه |
| گونئی: نقده شهری، اشنویه شهری | ||
چای‌لار
شهرچای
شهرچایی تورکیه نین بیقار دره سیندن باشلایب و داغلیق و اورمیه نین دوزلوقوندن گئچندن سوْنرا اورمو گولونه توکولور.
هاوا دورومو
اورمیه نین هاوسینین دورومو متوسط ۸٫۹ درجه سانتیگراد حرارت له یای دا تقریباً ایستی و قیش دا تقریباً سویوق دیر. یاغینتی دونومو مهر آیین آخیرلاریندا و آباد آیین اول لریندن باشلانیب خردادا چان داواملی دیر.[۴۶] یاغینتی میانگینی ۹۳ گون اوزونلوغوندا ۳۶۰ میلی متیر دیر.[۴۷] و اوزون مدت ده یاغینتی میانگینی ۲۳۸٫۲ میلی‌متیر دیر. دونموش گونلر آبان آییندا ۱۹ گون آذر ده ۲۷ گون دی ده ۳۰ گون بهمن ده ۲۸ گون اسفند ده ۱۴ گون فروردین ده ۶ گون دیر کلیت ده ۱۲۰ گون ایلده اورمیه ده دونموش گونلردیر یئلین میانگین سورعتی متیر ثانیه ده دیر هابئله اردیبهشت و اسفند آیلاریندا ۱۶ متیر ثانیه ده یئلین ان سۆرعتلی زامانی دیر و دی و بهمن آیلاریندا ۷ متر ثانیه ده یئلین ان آز سورعتلی اوْلان فصلی دیر.[۴۶]
زلزله
باتی آذربایجان اوستانی کلیت ده بیر دپریملی منطقه دیر.[۴۸] سانکی هله لیک اورمیه شهرینده داغیدان بیر دپریم اولمویوب دیر.[۴۹] اورمیه ده اوْلان سون زیزله لردن ۱۳۰۰ قمری ایلده[۵۰] هابئله ۴ ریشترلیق سیلوانا مرکزیتی ایله[۵۱] ۸۷ جی ایلده و ۹۱ جی ایلده اهر و ورزقان دپریم لری[۵۲][۵۳] هابئله لاب سونونجو دپریم سیلوانا دا ۴٫۶ ریشترلیق دپریم دیر.[۵۴]
فرهنگ
آشیقلار
آشیقلار ایسلامدان اؤنجه زامانلاردان تۆرک خالق‌لارین آراسیندا ایجرا ائدرمیش‌لر. ایسلامی اینقیلابدان قاباق، آشیقلار مورتّباً باتی و چیخی آذربایجانین قهوه‌خانالاریندا چالاردی‌لار. تبریز، آشیق‌لارین چیخی مرکزی و اوُرمو، اوْنلارین باتی مرکزی ایدی. اورمودا آشیقلار همیشه تک چالاردی‌لار.[۵۵] آشیق موسیقی‌سی آذربایجانین ان قدیمی هۆنری دیر.[۵۶]
دبلر و رسم‌لر
اوُرمودا ائولنمگه گؤره چوْخلو دبلر واردیر. بوُ دب‌لرین بیری کۆره‌کن (بَی) حامامی دیر. حنا گئجه‌نین سحری‌سی کۆره‌کن ایله ساغدوش، سوْلدوش و بیر نئچه جوان حاماما گئدیب و اوْردا چالیب اوْینایارلار. کۆره‌کن یوُیوناندان سوْنرا، قیز ائوی آلان پالتارلاری گئیب، آراییشگاها گئدیب و توْی ائوینه قاییدار.[۵۷] ایندیلیکده بوُ دبلر اوُنودولماق حالیندا دیر.
اوُشاق دیش چیخارداندا، دیشلیک یوْخسا هدیک پیشیریب قوْهوم و قوْنشولارا پای وئره‌رلر. پای‌آلانلار دا هدیک قابینا اوُشاق اۆچون تؤحفه قوْیوب قایتارارلار.[۵۷]
چیلله گئجه‌سی، جاوانلار طایفادا بیر آغ‌ساققالین ائوینه ییغیشارلار. اوُشاقلاردا اؤز آتا آناسی‌نین ائوینه قوْناق گئدرلر. جویز حالواسی، هویج حالواسی، قارپیز، نوْقول، میلاق، پاتداق و … چیلله گئجه‌سینده یئییلر.[۵۷]
چرشنبه‌لیک گؤندرمک آخیر چرشنبه‌نین دبلرین‌دن دیر. آتا و قارداش نیشانلی قیزلارا، تزه‌گلینلره، آنا-باجیلار و قیزلارا پای گؤندره‌رلر. بوُ پای بوُنلاردان عیبارت دیر: پالتار، ائو وساییلی، آینا سبزه (گؤیرمیش بوُغدا)، بوْیانمیش یوُمورتا و قیزین ارینه جوْراب یوْخسا کؤینک. معمولاً پای‌ین یئرینه پای گتیرنه پوُل یوْخسا جوْراب یوْخسا کؤینک‌لیک وئریلر.[۵۷]
سینما
گئچمیش ایل‌لرده اورمیه‌ده ۶ سینما سالوْنو وار ایمیش. ایندیلیکده ۳ سینما ایشینه داوام وئریر.[۵۸]
کیتاب‌ائولری
اورمیه‌نین ۱۳ کیتابخاناسی وار دیر. ۳۴۵ مین نۆسخه‌دن آرتیق بوُ کیتابخانالاردا کیتاب وار دیر. ۱۸ مین نفردن آرتیق اورمیه‌نین کیتابخانالارینا یازیلیب‌لار.[۵۹]
سیاست
بلدیه
اورمیه بلدیه‌سی ۱۳۰۷ده قوُرولوب‌دور.[۶۰] بلدیه تیکینتی‌سی انقلاب مئیدانیندا (اوستان مئیدانی یا یوردشاهی دروازاسیندا) یئرلشیب‌دیر. ۱۳۱۰دا «ملا اوستا»، اورمیه‌نین لاپ ایش بیلن معمارلاریندان، بوُ تیکنتی‌نی قارتال شکیلینده مِعمارلیق ائله‌ایب‌دیر.[۶۱]
کونسوللوق‌لار
تورکیه کنسوللوغو اورمودا، بهشتی (دانیشکده) خیاوانی‌ندا یئرلشیب‌دیر.
عراق کونسوللوغو یئنیلیکده اورمودا اوز ایشی‌نی باشلایب و فعال دیر.
روسیه کونسوللوغو ایندیکی حالدا فعال دئییل.
تفریحی یئرلر
بند، خان‌دره‌سی و مارمیشو اورمیه‌نین تفریحی یئرلریندن دیر.[۶۲] بند کندی اورمیه‌نین یاخینلیغیندا و شهرچایی‌نین قیراغیندا یئرلشه‌رک، اؤنملی توریستی بیر یئر دیر.[۶۳]
مکتب‌لر
عمومی مکتب‌لر
پهلوی دونومیندن قاباق اورگتمه لر عمومیت له مکتب خانا لاردا اولوردو مکتب خانا لار شهرین بویوک و جمعیتلی و هابئله مسجیدین شبستانلاریندا، تکه لر، یا دا ائولرده قورولوردی عمومیت له الیفبا نین اویرتمه سی آنادیلی کیتابیندان کی تۆرکجه یمیش باشلانیردی اوندان سوْنرا اوشاق لار الفبا اورگنیردیلر و یازیب اوخوماق لا تانیش اولوردولار درس وئریلن کیتاب لار عیبارتی دیر قرآن، تنبیه‌الغافلین، صرف میر و…[۶۴] یئنی ده قورلان سبک ده مکتب و مدرسه اورمیه ده ۱۷ ایل دارالفنون دان قاباق ۱۲۵۱ قمری ایل ده قورولوب دیر[۶۵]
یوخاری مکتب‌لر
بیرنجی ایران دا اوْلان داوا درمان اویرتیم مرکزی ۱۳۰۰ جی قمری ایل ده آمریکایی لر الیله اورمیه شهرینده قورولدو[۶۶] ایندی قدر ۲۲ مین طلبه اورمیه دانیشگاهیندا ۴۶ مین آزاد دانیشگاهیندا و ۱۸۰۰ نفر ده یئنی قورولان اورمیه نین صنعتی دانشگاهیندا عالی مکتب لرینده تحصیله مشغولدولار.[۶۷][۶۸] بوُ شهرده چوْخلو اؤنملی و مؤعتبر بیلیم‌یوردو وار دیر کی اوْنلاردان اورمو بیلیم‌یوردو، اورمو صنعت بیلیم‌یوردو، اورمو طب علم‌لر بیلیم‌یوردو، آزاد بیلیم‌یوردو و پیام-ی نور بیلیم‌یوردونا ایشاره ائتمک اوْلار.
دینی حوزوی مکتب‌لر
اورمیه نین بیرنجی دینی و حوزوی مکتبی ۱۱۴۲ جی قمری ایل ده قورولوب دیر ایندیلیکده بۇ مکتب امام خمینی آدلانیر و ۱۵۰ طلبه سی وار.[۶۹] هابئله سونولرین ده اوزلرینه گوره بۇ شهرده مدرسه لری وار[۷۰] و یئنی قورولموش خانیم لار اۆچون دا مکتب زینب کبری آدلانیر.[۷۱]
شهر سورون‌لاری
هاوانین باتماسی
اورمیه شهری دولو تیرافیک لر اۆچون هابئله دی اکسید کربنون هاوا دا چوخالماسی و شهرین تولدی و صنعتی و یئرین دوزگون یئرده تیکمه دن اونو ایرانین بیر هاواسی باتیق شهرلریندن ائدیب. هابئله عراقین توز توْرپاقی و هاوانین ترسه اولماغی ایل ۹۰ گونون ده اوْلور شهرین هاواسینا تأثیر قویان اونملی موارید دن اورمو گولون قوروماسی و اونون دوز یئل دومان لارین قوزانماسی دیر اورمیه شهرین هاواسینین باتیلماسینین قاباغیندا داینماق اۆچون گرک بۇ شهرین اطرافیندا یام یاشیل یئرلر یارانا.[۷۲][۷۳][۷۴][۷۵]
تیرافیک
اورمیه‌ده ۱۰۰۰ نفره ۸۰ ماشین اوْلاراق تهران‌دا ۱۰۰۰ نفره ۶۲ دانادان آز ماشین وار دیر. ماشین سایی باخیمیندان، تهران‌دان سوْنرا اورمیه ایرانین ایکینجی شهری دیر.[۷۶] اورمیه‌ده ۲۵۰ مین دانادان آرتیق ماشین واردیر. تیرافیک، اورمیه‌نین ان اؤنملی شهر مؤعضللریندن دیر.[۷۷]
زورآبادلار
شهرین حاشیه لری اورمیه شهرین بیر اونملی دردلریندن دیر کی زورآباد یا دا اسلام‌آباد آدلانیر[۷۸] نئجه کی یاخین ۲۵ مین نفر ۵ جی گئنیشلنمیش برنامه ده اورمیه حاشیه لری سهمانلانیب دیر.[۷۸] ۱۳۹۲ جی سون ۷ دی آیندا ۷۵۰ هیکتار یئر تیکینتی لر اساسندا شهرین محدوده سینه ایضافه اوْلوب[۷۹] اسلام‌آباد، علی‌آباد، حسین‌آباد، حاجی پیرلو، وکیل آباد، کوی لاله سالار، قره باغ، روستاهای الواج (آلباش) و دیگاله (دیک قالا) شهرین حاشیه لری حساب اولور.[۷۸][۸۰] هابئله شهرین حاشیه سینده ایلشن لر بۇ شهر ۱۵۰ مینلق جمعیتی تشکیل وئریب لر[۸۰] هابئله چوخلو معضل لر بۇ جومله جورمولرین چوخالماسی اکین یئرلرین خاراب ائتمک ده اونلاردا اولور.[۸۱][۸۲]
بؤلمه‌لر
شهرین یئکلمه‌سی
اورمیه داغیناق شکیل‌ده یئکلیب‌دیر.[۸۳][۸۴] شهرین بافتی اوچ قیسمه تقسیم اولاراق شهرین ان قدیم قیسمتی بازار محدوده سی دیر شهرین نئچه یوز ایلیق قدیمته صاحیب دیر ییانکی ایندیلیکده اونون ان قدیم محله سینین قیدمتیندن ۱۰۰ ایل اونجه یه کئچمیر اورمیه شهرین اوستان مرکزی اوْلاندان سوْنرا باکری - خیام - عسکرآبادی خیابانلاری بۇ شهرین اورتاسیندا گئچیب اداری مرکزلرین یئری اوْلدو شهرین میانی بافتی مرکزی بافتین جمعیت باخیمندان دولماسی و گورمه مسی اساسیندا یاراندی و کوچه لرو محله لر شهرین قدیم بافتین دوره سینه یارانیب بۇ محله لر تام ۳۰ دان ۵۰ قدر ده اوْلان تیکینتی لر دیلر بۇ قیسمین دورمو معماری باخیمدان شهرین اورتاسیندا اوْلان معماری تای دیر سانکی یئنی مصالح له تیکیلیب. میانی بافتین سیمگه لریندن خیابان باغلانمیش انلی کوچه لر دیر شهرین اوچوجو بافتی ایکنجی بافتین دوره سینه ده یارانیب بۇ تیکینتی لر انقلاب دان سوْنرا و نتیجه ده اورمیه شهرینه مهاجرت لرین اساسیندا دیر هابئله بۇ بافت اکینچیلیق اراضی لرین مسکونلاشما یئرلرینه دونمه سی اساسدا یارانیب دیر.[۸۵]
بلدیه بولوم لری
ایندیلیکده اورمیه نین ۴ بلدیه منطقه سی وار سانکی بلدیه منطقه لرین چوخالماسی شهرین جمعیتین چوخالماسی و شهرین یئکلمه سی اۆچون بلدیه نین ایشینین اونون دا یئرلشیب.[۶۱][۸۶]
یام یاشیللیق فضالاری
اورمیه شهرینده ۷۰ پارک ۶۵۰ هکتار مساحتی ایله واردیر ایندیلیکده یام یاشیلیق فاضالاری هر نفر اۆچون ۸ و یارم مربع متیری دیر قرارلانمیش بۇ فضا گلن ۴ ایلده ۱۲ مربع متیرنه چان چوخالسین.[۸۷]
حمل و نقل
اورمیه ایله ایرانین آیری اوستان مرکزلری‌نین آراسی:[۸۸]
| اورمیه | اورمیه | اورمیه |
|---|---|---|
| تهران - ۷۶۸ کیلومتیر | تبریز - ۱۴۹ کیلومتیر | اردبیل - ۳۵۸ کیلومتیر |
| اصفهان - ۱٬۰۷۴ کیلومتیر | کرج - ۷۳۳ کیلومتیر | ایلام - ۷۵۰ کیلومتیر |
| بوشهر - ۱٬۴۸۰ کیلومتیر | شهرکرد - ۱٬۱۷۴ کیلومتیر | بیرجند - ۱٬۹۰۵ کیلومتیر |
| مشهد - ۱٬۶۶۴ کیلومتیر | بجنورد - ۱٬۴۷۹ کیلومتیر | اهواز - ۱٬۰۳۶ کیلومتیر |
| زنجان - ۴۳۹ کیلومتیر | سمنان - ۹۸۸ کیلومتیر | زاهدان - ۲٬۲۳۷ کیلومتیر |
| شیراز - ۱٬۵۵۹ کیلومتیر | قزوین - ۶۱۱ کیلومتیر | زاهدان - ۹۰۴ کیلومتیر |
| سنندج - ۴۲۵ کیلومتیر | کرمان - ۱٬۷۴۳ کیلومتیر | کرمانشاه - ۵۵۵ کیلومتیر |
| یاسوج - ۱۴۰۷ کیلومتیر | گرگان - ۱۱۷۳ کیلومتیر | رشت - ۶۳۴ کیلومتیر |
| ساری - ۱۰۳۹ کیلومتیر | خرم‌آباد - ۷۲۴ کیلومتیر | اراک - ۷۳۴ کیلومتیر |
| بندرعباس - ۲۰۳۵ کیلومتیر | همدان - ۵۳۸ کیلومتیر | یزد - ۱۳۹۳ کیلومتیر |
فرودگاه
اورمو شهرینین فرودگاه ۱۹۶۴-جی ایلده تائسیس اوْلوب و غربی آذربایجانین تکجه بین‌المللی فرودگاهی دیر بۇ فرودگاهین هوایی ارتباط لاری بۇ شهرلرینن دیر:[۸۹]
دمیر یولو
مراغه، میاندوآب، مهاباد، نقده، اورمیه دمیریولو ۱۸۴ کیلومتیر ایله ۱۳۸۰ جی ایل دن باشلاندی[۹۰] و قرار اولدی خرداد آیین ۱۳۹۲ جی ایلده قورتولا سانکی هله بۇ ایش اولمویوب[۹۰] بۇ ایشله اورمیه سراسری دمیریولو یا وصل اولور.[۹۰]
ترمینال
اورمیه‌نین تِرمینالی ۱۳۵۹دا قوُرولوب‌دور. ۱۳۶۲دن اورمیه‌نین شرق ترمینالی و ۱۳۶۳دن اورمیه‌نین باتی ترمینالی ایشه باشلاییب‌دیر.[۹۱]
یئیین اوتوبوس
اورمیه شهرین ترافیکین آزاتماق اۆچون هابئله شهرین گئدیب گلمه لرینه سورعت و راوانلاتماق اۆچون اورمیه بدلیه سی سورعتلی اوتوبوس سهمنانین یارالدیب بۇ پروژه نین کولونگو ۱۳۹۲ جی ایلین تیر آیین دا وورولوب بۇ سهمان اورمیه شهرینده ۲ خط اوتوبوسا شامیل اولاراق بیرنجی خط ۱۳ کیلومتیر اوزاناسیندا ۱۴ ایستگاه لا ایثار شهرکیندن خاتم الانبیا میدانینا چان چکیلیب ۲و۳ بلدیه منطقه لرین بیربیرنله بیرلشدیریر بۇ خط اورمیه شهر ۵۴ درصد نفوسون شامیل اوْلور ۲ جی خط ده بهداری شهرکین دن شهدا میدانینا چان چکیلیب دیر.[۹۲][۹۳][۹۴][۹۵][۹۶]
تاکسی
اورمیه‌ده ۷ مین دانادان آرتیق تاکسی ایشله‌ایر. بوُنلارین ۲۶۰۷ داناسی، شهرده دوْلانیب موسافیر چکیر. قیزیل پیلاک‌لی شهرده ایشله‌ین تاکسی‌لار ۱۲۷۶ دانا دیر. ۲۰۴۲ تاکسی ده خطی آغ پیلاک‌لی و تئلئفونو تاکسی دیر. اورمیه‌ده ۸۱ ون تاکسی‌سی اوْلاراق ۶۷ داناسی فورودگاه تاکسی‌سی‌جه ایشله‌نیر. شهرین تئلئفونو تاکسی‌لری‌نین سایی، ۱۱۷۱ دانا دیر.[۹۷]
ایدمان
فوتبال
«نود اورمیه»، ایران لیگلرینده اوْینایان اورمیه‌نین تکجه فوتبال تیمی‌دیر کی آزادگان لیگینده اوْیناییر.[۹۸]
والیبال
ورزیش باخیمیندان اورمیه والیبالی ایله تانیلیر. ۱۲۹۵-جی شمسی ایلده، آمریکالی میسیونرلر مسیحیت تبلیغی‌نه اورمیه‌یه گلمیشدی‌لر. بوُ میسیونرلر صاحابلار کوچه‌سینده، اورمیه‌نین حؤکومت ارکی‌نین یاخینلیغیندا، آمریکا سیفارتخاناسینین حیطینده والیبال اوْینورموش‌لار. بئله‌جه اورمو خالقی والیبالی تانیدی‌لار. ۴۰-جی اوْن‌لوق‌دان اورمیه‌نین ایران والیبال لیگلرینده تیمی واردیر.[۹۹] اورمیه والیبال قوْطبو دا آدلانیر.[۱۰۰] آسیا والیبال کاپ مۆسابیقه‌لری‌نین ایکینجی دؤوره‌سی اورمیه‌ده اوْلدو.[۱۰۱] «شهرداری ارومیه» اورمیه‌نین والیبال تیمی دیر. تیمین اوْیونلاری غدیر سالونون‌دا اوْلور.[۱۰۲]
درمان مرکزلری
مریضخانالارین دورمو
۱۳۷۸ جی ایلده اورمیه شهرینده اوْلان مریضخانا تخت لری ۱٬۶۱۲ تخت ۹۶۶ دولتی مریضخانالارین ۳۸۴ تأمین ایجتیماعی مریضاخانلارین ۲۶۲ خصوصی مریضخانلارین دیر.[۱۰۳] هابئله اورمیه شهری ایران دا اوْلان اوچ سوموک بئین پئیوندین مرکزینین بیری دیر هابئله تکجه سوموک بئین پئیوندین مرکزی ایرانین قوزئی باتی سیندا دیر.[۱۰۴][۱۰۵] ۱۳۸۷ جی ایلده اورمیه شهرینده ۵۷ آزمایشگاه، ۹۸ داواخانا، ۲۶ پرتونگاری مرکزی و ۱۵توانبخشی مرکزی واریدیر.[۱۰۳]
مریضخانالار
شهید عارفیان (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی)، رازی (دانشگاهی)، دکتر صولتی (خصوصی)، شفا (خصوصی)، شهید مطهری (دانشگاهی)، ۵۲۳ ارتش (ارتش جمهوری اسلامی ایران)، مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (دانشگاهی)، آذربایجان (خصوصی)، آیت‌الله طالقانی (دانشگاهی)، شهید دکتر قلیپور (دانشگاهی)، سیدالشهدا (دانشگاهی)، امام رضا (تأمین ایجتیماعی) بۇ جومله اومونون مریضخانالاریندان دیر.[۱۰۶]
مدیالار
TV و رادیو
۱۸ مورداد ۱۳۴۷ده، ایران میلّی TVسینین ایلک بؤلگه‌سی مرکزی اورمیه‌ده قوُرولدو. اورمیه TVسی گۆنده ۳ ساعات برنامه ایله ایشه باشلادی. ۱۳۵۱ده، اورمیه کانالی گۆنده ۷ ساعات برنامه یاییردی.[۱۰۷]
درگی‌لر
اورمیه شهری ایراندا بیرنجی شهری دیر کی اوندا درگی چاپ اولدی بۇ درگی آسوری دیلده زاهر یرادی باهرا آدیلا یایلیردی کی آسوری دیلینده یانی ایشیق اشعه سی بۇ درگی ۱۲۶۵ جی ایلده جاستین پرکینز الیله چیخیردی ۱۳۲۵ قمری ایلدن مشروطه دوره سینین قوروتالانا چان یاخین ۱۰۰ درگی اورمیه ده چیخیردی مشروطیت دوره سینده فریاد درگی سی حبیب آقازاده و محمود غنی زاده باش یازالیغیلا اورمودا ایکی دیلده تۆرکجه و فارسجا دا میتلین رقی سی و استقلالی اۆچون هابئله مشروطیته چالیشماق اۆچون یایلیردی پهلوی دونومون پلیسی و خفقان جوی اۆچون تکجه ۴ درگی اورمیه ده یایلیردی انقلاب دان سابق درگی لرین ۲ سی چالیشیر اورمیه نین بیرینجی گوندلیک درگی سی ۱۳۹۰ جی ایلده آراز آذربایجان آدلا اوز ایشین باشلادی.[۱۰۸]
ایرانین ۶ جی گؤزل شهری
یونسکو نون اعلام ائتدینه گوره اورمیه شهری تبریز، تهران، ایصفاهان، شیراز و قوم شهرلریندن سوْنرا ایرانین ۶ -اینجی ان گوزل و یاشاماغا اویغون شهری‌دیر.[۱۰۹]
بیلیم‌یوردولار
بوُ شهرده چوْخلو اؤنملی و مؤعتبر بیلیم‌یوردو وار دیر کی اوْنلاردان اورمو بیلیم‌یوردو، اورمو صنعت بیلیم‌یوردو، اورمو طب علم‌لر بیلیم‌یوردو، آزاد بیلیم‌یوردو و پیام-ی نور بیلیم‌یوردونا ایشاره ائتمک اوْلار.
گؤرمه‌لی و تاریخی یئرلر
تیکینتی‌لر
مسجیدلر
ائولر
اورمیه نین قدیم ائولری قدیملیک لری قاجار دونومونه یئتیشیر و اورمیه نین دولانمالی یئرلریندن حسابا گلیر. جنرال ائولری، انصاری ائوی، اتحادیه ائویبو جومله دن دیر.[۱۱۰] دیزج سیاوش ائوی ده ۱۳۸۷ جی ایلده میلی ثبتی اوْلوب.[۱۱۱]
اورمو شهرینین قدیمی دروازالارینین آدی
اورمو شهرینین قدیم زاماندان جوْغرافیایی و سیاسی باخیمیندان همیشه اشرار حمله‌سینین هدف قرار تاپمیش بونا گوره قدیم زاماننان اورمو شهرینین دورونه دیوار چکیلیب و سگیز دروازاسی واریدی بوُ دروازالار بوُنلار دیر:
- بالوو دروازاسی
- عسگرخان دروازاسی
- نووگئچر دروازاسی
- یوُردشاه دروازاسی
- ارگ دروازاسی
- بازارباش دروازاسی
- سوْیوق بوُلاق (خازاران-خزران) دروازاسی
- توپراق قالا دروازاسی[۱۱۲]
هوْتِل‌لر
دؤرد اوُلدوزلو بین‌المللی «پارک» هوْتِلی، دؤرد اوْلدوزلو «ساحل» هوتِلی، دؤرد اوْلدوزلو «جهانگردی» هوتِلی، اۆچ اوْلدوزلو «آریا» هوتِلی و اۆچ اوْلدوزلو «مروارید» هوتِلی اورمیه‌نین هوتِللری دیر.[۱۱۳] اورمو هوتل لری بوندان عیبارت دیر:[۱۱۴]
| آد | درجه (اوُلدوز سایی) | اوْتاق سایی |
|---|---|---|
| آنا | ۵ | ۲۰۰[۱۱۵] |
| دنیز | ۵ | ۵۴ |
| ساحل | ۴ | ۷۰[۱۱۶] |
| پارک | ۴ | ۷۵ |
| جهانگردی | ۴ | ۷۴ |
| دریا | ۳ | ۴۵ |
| مروارید | ۳ | ۳۶ |
| آریا | ۳ | ۳۷ |
| آذران | ۲ | - |
| خرم | ۲ | - |
| رضا | ۲ | - |
| مجتمع جهانگردی فانوس | ۲ | - |
| ارگ | ۱ | - |
| تک ستاره | ۱ | - |
سنّتی یئمک‌لر
یارپاق دوْلماسی، کلم دوْلماسی، بادیمجان دوْلماسی، گؤزله‌مه، ائیران آشی، اوُماج آشی، یارما شوْرباسی و کۆفته، اورمونون سۆنّتی یئمک‌لریندن‌دیر.[۱۱۷]
یادیگار و سوغات لاری
بو شهرین بویوک و اونملی سوغاتی نوقول و جئویز (گیردکان) حالواسی و هویج حالواسی و او جمله بیدمیشک عرقی ده بۇ شهرین سوغات ایله ساییلیر.
ال ایشلری
اورمیه‌نین آغاج ایله ال ایشلری تانیلمیش اوْلاراق آیری اؤلکه‌لره ده گؤندریلیر. خرّاط‌لیق غربی آذربایجانین سۆنّتی صنعت‌لریندن دیر. اورمیه‌نین آدلی خرّاط‌لیق اوُستالاریندان «محمود پیرخراط» اوستا، «احمد پیرخراط» اوستا، «عباس چای‌دوست»، «محمد مولاپرست» و «فریدون خراط» ی آد آپارماق اولار. گئچمیشلرده آشیق سازی و باغلاما و بیر نئچه باشقا موسیقی سازلاری دا اورمیه‌ده دۆزَلَرمیش.[۱۱۸]
محله لر
| ||||||
اکینچیلیک
اورمونون اؤنملی اکینچیلیک محصوللاری اۆزوم و آلما دیر. بوُنلاردان باشقا جویز (گیردکان)، گۆنه‌باخان توْخومو، کدو توْخومو، هۆلو، اریک، شلیل و گیلاس دا بوُ شهرده اکیلیر.[۱۱۹]
قارداشلیق
| تاریخ | اؤلکه | قارداشلیق شهرلری |
|---|---|---|
|
ترابزون[۱۲۰] | |
|
وارنا[۱۲۱] | |
| ۲۰۱۴ |
|
ارزروم[۱۲۲] |
|
رشت[۱۲۱] |
آدلیم‌لار
صفی الدین اورموی:بویوک شرقین موسیقی افتخاری دیر
حسام الدین چلبی:مولانا نین مثنوی و معنوی دیوانی نا تحریک ائدیب و مولانا اونون یازماقینا ال آپاردی
میرزا علی عسگرآبادی:بویوک اورمو شهرینین مشروطچی لرین رهبرلریندن دیر
میرزا محمود اصولی:جیلولوق و کوردلوق فیتنه سینده اورمو شهرین خالقینین راهنما سی اولدی
حیدر عمواوغلی:بویوک مشروطه باشچی لاریندان
غلامرضا حسنی:اورمونون امام جومعه سی
علامه محدث اورموی:مۆعاصیر دورسینده بویوک عالم و اندیشمندلریندن
میرزا محمدصادق فخرالاسلام:موسلمان اوْلموش مسیحی کشیشی کی اجتهادا چاتدی و نئچه قطور کیتاب مسئحیت ردینه یازیب دیر
میرزا فضل‌الله مجتهد اورموی:بویوک اورمیه مجتهدلریندن، بیرنجی دونیا موحاربه سینده روسلار علیه نیه جهاد اعلام ائتدی
محمد قولوخان افشار:ایران دا بیرنجی فدرال حکومتین آذربایجان دا قورموش دیر
امام قولوخان افشار:آذربایجان سرداری
مجدالسلطنه افشار اورمی:بویوک اورمو و آذربایجان سردارلاریندان، آذرآبادگان روزنامه سینین صاحب ایمتیازی
سردار رشید:آذربایجان فرمانرواسی
فاطما موختارووا: شوروی اوپرا خواننده‌سی
مشهدی اسماعیل افشار: اورمیه‌نین مشروطه‌چی‌لریندن[۱۲۳]
عسگرخان افشار: اورمیه‌نین باشچیلاریندان و فرانسه‌ده ایرانین ایلک سفیری[۱۲۳]
طرزی افشار: شاه عباس و شاه صفوی زامانی‌نین شاعیرلریندن[۱۲۴]
گؤرونتولر
اورمو شهرینده قدیمی مکتب لردن
اورمو گؤلو - عوثمان یوموراقی
اورمیه شهرینده قدیم میوه مئیدانی
قایناقلار
- ↑ https://www.amar.org.ir/english
- ↑ |www.amar.sci.org.ir پایگاه اطلاعات نشریات مرکز آمار|www.amar.sci.org.ir پایگاه اطلاعات نشریات مرکز آمار
- ↑ http://www.moi.ir سایت وزرات کشور
- ↑ گلشن مراد - ابوالحسن غفاری کاشانی - به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد -۱۳۹۶ - انتشارات زرین تهران - صفحهٔ ۱۷۸
- ↑ اورمیه در گذر زمان - حسن انزلی - دستان - ۱۳۸۶ - تهران - صفحهٔ ۲۴۵
- ↑ بزرگان و سخن سرایان آذربایجان غربی - محمود رامیان - محمد تمدن - علاءالدین تکش - مهر آیین نو - ۱۳۴۴ - صفحهٔ ۳۵
- ↑ مرآت البلدان-اعتمادالسلطنه - مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران- به کوشش دکتر عبدالحسین نوائی- میر هاشم محدث - ۱۳۶۷- صص ۴۹–۵۱
- ↑ محمدقولوخان افشار ارومی در تشکیل دولت فدرال ملی -نویسنده: میرزا مصطفی سعدآبادی - مۆلّیف: علی خوشنویس - آذرکهن - تهران ۱۳۸۰- صفحه ۱ و ۱۶
- ↑ «ایران و قضیه ایران»، جلد ١، کرزن جورج ناتانیل، مترجم:وحید مازندرانی غلامعلی، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، ١٣٨٠، ص ۶۸۲
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ ۱۰٫۴ ریشه‌شناسی نام شهر اورمو-اورمیه "اورمو" به جای "ارومیه"- مهران بهاری[اولو باغلانتی]
- ↑ تاریخ افشار - میرزا رشید ادیب الشعرا- 1346 - انتشارات تبریز - صفحه 7
- ↑ «خسرو انوشروان در ادب پارسی»، ترجمه فارسی از تجارب الامم ابن مسکویه رازی، علی مرزبان راد، انتشارات دانشگاه ملی (شهید بهشتی)، تهران، ۱۳۵۶، ص ۱۶
- ↑ ۱۹۱۵ – رضا طالبی، ۱۳۸۸، انتشارات تهران تکدرخت، ص ۶۷
- ↑ طاهر شفیع‌پور یوردشاهی، «محلات قدیم ارومیه»، با همکاری بنیاد ایرانشاسی آذربایجان غربی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه ارومیه، ۱۳۹۲، ص ۱۷۰ الی ۱۷۸
- ↑ توحید ملکزاده دیلمقانی، «تاریخچه دارالنشاط اورمیه»، ۱۳۸۷، یاز اینتیشاراتی، ص ۳۵
- ↑ آرتور کستلر، «خزران»، ترجمه محمدعلی موحد، خوارزمی اینتیشاراتی، اصلی متنین ایلک چاپی ۱۹۷۶ میلادی، ۱۳۶۱ شمسی، ص ۲۲
- ↑ تاریخ غزها - فاروق سومر - مترجم وهاب ولی - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی - تهران 1390 - 122، 123
- ↑ سرزمین زردشت - علی دهقان – به نقل از مینورسکی –ابن سینا - ۱۳۴۶ صفحهٔ ۳۵۱
- ↑ تاریخ رضائیه یا ایران در جنگ جهانی اول – محمد تمدن – مؤسسه تمدن – 1350 – اورمیه - صفحه 35
- ↑ سرزمین زردشت - علی دهقان - ابن سینا - 1346- صفحه 353
- ↑ تاریخ غزها - فاروق سومر - دکتر وهاب ولی - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی - ۱۳۹۰ - صفحه: ۴۸۹
- ↑ دانشنامه جهان اسلام, کتابخانه مدرسه فقاهت
- ↑ سئودا یولدایمیش - اسماعیل مددی اوصالو (اولکر)- یاز - 1386- اورمیه - صفحه :117
- ↑ سرزمین زردشت – علی دهقان – ابن سینا – ۱۳۴۶ – صفحهٔ ۳۵۹
- ↑ تاریخ جهان آرای عباسی - وحید قزوینی - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی - جلد ۱ - - تهران - ۱۳۸۳ صفحه:۸۵
- ↑ ترکمان، اسکندربیگ، «تاریخ عالم آرای عباسی»، مایرکبیر، تهران ،۱۳۸۲ ج ۲، ص ۷۹۲
- ↑ به زادگاهم – علاءالدین تکش بیگلربیگی – تهران – گیلان – ۱۳۳۶ – صفحهٔ ۱۰
- ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ دانشنامه جهان اسلام, کتابخانه مدرسه فقاهت
- ↑ «تاریخچه دارالنشاط اورمیه»، توحید ملکزاده دیلمقانی، یاز نشریاتی، ۱۳۸۸، ص ۷۴–۷۷
- ↑ «تاریخچه دارالنشاط اورمیه»، توحید ملکزاده دیلمقانی، یاز نشریاتی، ۱۳۸۸، ص ۷۷
- ↑ «قتل‌عام مسلمانان در دو سوی ارس»، صمد سرداری نیا، نشر اختر، ۱۳۸۳، ص ۱۲–۱۳
- ↑ «تاریخچه دارالنشاط اورمیه»، توحید ملکزاده دیلمقانی، یاز نشریاتی، ۱۳۸۸، ص ۱۰۴–۱۱۰
- ↑ اباذری، عبدالرحیم، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، «خاطرات حجت‌الاسلام حسنی امام‌جمعهٔ ارومیه»، صص 158 - 161
- ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ م‍ع‍اون‍ت س‍ن‍ج‍ش از دور و جغرافیا، (اداره کل جغرافیایی). فرهنگ جغرافیایی ش‍ه‍رس‍ت‍ان‍ه‍ای کشور: ش‍ه‍رس‍ت‍ان ارومیه. تهران: سازمان جغرافیایی ن‍ی‍روه‍ای م‍س‍ل‍ح، ۱۳۷۸. شابک ۹۶۴-۶۳۸۳-۳۸.
- ↑ دکتر م پناهایان، مجموعه ای در چهار جلد به نام " فرهنگ جغرافیای ملی ترکان ایران زمین " سال 1351
- ↑ سیری در تاریخ زبان ولهجه‌های ترکی، دکتر جواد هئیت- چاپ سوم، سال1380,ص 307
- ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/433619/Orumiyeh
- ↑ http://countrystudies.us/iran/42.htm
- ↑ Orumiye , Looklex
- ↑ تحولات باتی آذربایجان به روایت اسناد مجلس شورای اسلامی- علی ططری، رحیم نیکبخت -مرکز انتشارات مجلس شورای اسلامی - صفحه 36
- ↑ تاریخ جنبشهای آزادی بخش مردم کرد - سجادی - علائ‌الدین- مترجم: محمدی - احمد - ۱۳۸۰ - صفحه 373
- ↑ - مرکز اسناد انقلاب اسلامی[اولو باغلانتی]
- ↑ «تورکجه‌نی قورویاق»، بهرام اسدی، یاز اینتیشاراتی، اورمیه، ۱۳۸۶، ص ۲۸–۲۹
- ↑ ترکیب جمعیتی – ائتنیکی اورمیه در ۱۵۰ سال پیش + سند معتبر (فارسجا). یول پرس. یوخلانیلیب ۲۶ خرداد ۱۳۹۶.
- ↑ http://www.mongabay.com/igapo/2005_world_city_populations/Iran.html
- ↑ ۴۶٫۰ ۴۶٫۱ مرکزاطلاعات شهری ارومیه و استان آذربایجان غربی. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۳. بازبینی‌شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۱۳.. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-12-15. یوْخلانیلیب2013-12-15.
- ↑ Balland, D. “BĀRĀN”. In Encyclopædia Iranica. 15 Dec 1988. Archived from the original on 27 April 2014. Retrieved 10 Dec 2013.. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-04-27. یوْخلانیلیب2014-04-27.
- ↑ پایگاه خبری تحلیلی ندای ارومیه، ۵ مهر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۳. بازبینی‌شده در ۱۴ اوکتوبر ۲۰۱۳.. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-12-15. یوْخلانیلیب2013-12-15.
- ↑ وب‌گاه مگ‌ایران، به نقل از روزنامه اعتماد، شمارهٔ ۲۴۶۸، صفحهٔ ۹. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۳. بازبینی‌شده در ۱۳ اوکتوبر ۲۰۱۳.. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-12-15. یوْخلانیلیب2013-12-15.
- ↑ آخرین زلزله‌های بزرگ قرن حاضر در ایران. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-12-15. یوْخلانیلیب2013-12-15.
- ↑ زمین لرزه ۴ ریشتری ارومیه را لرزاند. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-04-08. یوْخلانیلیب2014-04-08.
- ↑ زمین لرزه در ارومیه. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-12-15. یوْخلانیلیب2013-12-15.
- ↑ زلزله ۶٫۲ ریشتری شمال باتی کشور را لرزاند. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-12-15. یوْخلانیلیب2013-12-15.
- ↑ زمین‌لرزه ۶٫۴ ریشتری در ارومیه
- ↑ ĀŠEQ (Asheq), Iranica
- ↑ موسیقی مکتب عاشیقی ارومیه ثبت ملی شد , عصر ایران
- ↑ ۵۷٫۰ ۵۷٫۱ ۵۷٫۲ ۵۷٫۳ محمدرضا اسماعیل‌زاده، «اورمو فولکلورونا بیر باخیش»، بوتا نشر، ۱۳۹۰
- ↑ بازسازی کلی دو سینمای ارومیه/ قدمت سینماها به دهه 40 می‌رسد, خبرفارسی
- ↑ 18 هزار نفر در کتابخانه‌های عمومی ارومیه عضویت دارند Archived 2014-04-06 at the Wayback Machine., ایرنا
- ↑ رکوردهای ایران
- ↑ ۶۱٫۰ ۶۱٫۱ گروه مشاوران پنکو. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-12-12. یوْخلانیلیب2014-08-07.
- ↑ تفرجگاه‌هایی از جنس بهشت در ارومیه Archived 2014-10-27 at the Wayback Machine., فرهنگ نیوز
- ↑ برآورد ارزش تفرجی روستای بند ارومیه به روش ارزشگذاری مشروط, magiran
- ↑ انزلی، حسن، «اورمیه در گذر زمان» ، انتشارات دستان - صص ۴۶۴–۴۶۶.
- ↑ خبرگزاری فارس. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-01-02. یوْخلانیلیب2014-01-02.
- ↑ Esmail Yourdshahian, Farrokh Ghavam, Mohhamad-Hassan Ansari, Life of Dr. Joseph Plumb Cochran, Founder of Iran's First Contemporary Medical College, Archives of Iranian Medicine, Academy of Medical Sciences, Islamic Republic of Iran, Vol. 5، No. 2 (April 2002).
- ↑ خبرگزاری تسنیم
- ↑ خبرگزاری فارس. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-01-02. یوْخلانیلیب2014-01-02.
- ↑ مدیریت حوزه‌های علیمه استان. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-04-08. یوْخلانیلیب2014-04-08.
- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی اصلاح. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-04-08. یوْخلانیلیب2014-04-08.
- ↑ مرکز مدیریت خوزه‌های علمیه خواهران. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-04-08. یوْخلانیلیب2014-04-08.
- ↑ اینا نیوز
- ↑ خبرگزاری مهر
- ↑ خبرگزاری فارس
- ↑ عصر ایران
- ↑ ارومیه، بهشت ایران و دروازه تمدن‌ها Archived 2013-12-24 at the Wayback Machine., دی‌نیوز
- ↑ گسترش حمل و نقل عمومی از برنامه‌های شهرداری ارومیه است, ایرنا
- ↑ ۷۸٫۰ ۷۸٫۱ ۷۸٫۲ تابناک
- ↑ ایسنا
- ↑ ۸۰٫۰ ۸۰٫۱ خراسان نیوز. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-01-02. یوْخلانیلیب2014-01-02.
- ↑ خراسان نیوز. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-12-24. یوْخلانیلیب2014-08-08.
- ↑ باشگاه خبرنگاران
- ↑ ارائه‌ی الگوی بهینه‌ی گسترش کالبدی- فضایی شهر ارومیه, فصلنامه جغرافیا و توسعه
- ↑ معاون استاندار آذربایجان‌غربی:گسترش بی‌قواره شهر ارومیه مطلوب نیست, ایسنا
- ↑ مبارکی، «ارائهٔ الگوی بهینهٔ گسترش کالبدی- فضایی شهر ارومیه»، ۸۶-۸۰.
- ↑ خهبرگزاری فارس
- ↑ عصر ایران
- ↑ [۱], بهراه
- ↑ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2010-01-21. یوْخلانیلیب2010-01-21.
- ↑ ۹۰٫۰ ۹۰٫۱ ۹۰٫۲ تابناک
- ↑ تاریخچه فعالیت سازمان پایانه‌های مسافربری Archived 2014-07-21 at the Wayback Machine., سازمان پایانه‌های مسافربری
- ↑ تلکس اینترنتی مهر
- ↑ عصر ایران
- ↑ فرمانداری اورمیه. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-12-15. یوْخلانیلیب2014-08-15.
- ↑ شورای اسلامی شهر اورمیه. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-12-13. یوْخلانیلیب2014-08-15.
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی
- ↑ فعالیت بیش از 7000 تاکسی در ارومیه, فارس نیوز
- ↑ https://www.khabaronline.ir/news/800622/%DB%B9%DB%B0-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%84%DB%8C%DA%AF-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%AF-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D8%AA%DB%8C%D9%85-%D9%86%D9%88%D8%AF-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%DB%B9%DB%B0-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF Khabar Online
- ↑ مروری بر تاریخ صد ساله والیبال اورمیه [اولو باغلانتی], پایگاه اطلاع‌رسانی والیبال ایران
- ↑ مصاف قعرنشین و صدرنشین در قطب والیبال ایران / ادامه میزبانی ارومیه در سکوت مطلق , باشگاه خبرنگاران
- ↑ مسابقات والیبال کاپ آسیا در ارومیه برگزار می‌شود, فارس نیوز
- ↑ معرفی باشگاه[اولو باغلانتی], باشگاه ورزشی فرهنگی شهرداری ارومیه
- ↑ ۱۰۳٫۰ ۱۰۳٫۱ تعداد مؤسسات درمانی فعال و تختهای موجود در آنها بر حسب وضعیت حقوقی. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-04-06. یوْخلانیلیب2014-08-21.
- ↑ رسالت
- ↑ ایسنا
- ↑ لیست بیمارستان‌ها. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-04-23. یوْخلانیلیب2014-08-07.
- ↑ تاریخچه رادیو و تلویزیون در ایران Archived 2013-09-21 at the Wayback Machine., کانون فرهنگی ایرانیان کانادا
- ↑ خبرگزاری مهر
- ↑ https://www.google.com/amp/s/www.tabnak.ir/fa/amp/news/535807
- ↑ میراث فرهنگی آذربایجان غربی. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2015-11-17. یوْخلانیلیب2014-08-14.
- ↑ بولتن نیوز
- ↑ نام آوران ارومیه - علی بابایی - ۱۳۸۹ انتشارات تکدرخت و اختر - صفحهٔ ۲۷
- ↑ هتل‌های ارومیه, Ataland
- ↑ سایت هتلداری ایران. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-04-23. یوْخلانیلیب2014-08-14.
- ↑ خبرگزاری مهر
- ↑ مرکز بین‌المللی رزرو هتل. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-12-20. یوْخلانیلیب2014-08-14.
- ↑ [۲], هایپرکلابز
- ↑ صنایع دستی ارومیه, ارومیه تبلیغ
- ↑ دربارۀ ارومیه, بلدیه سایتی
- ↑ http://www.honarnews.com/vdcfeydm.w6dv1agiiw.html
- ↑ ۱۲۱٫۰ ۱۲۱٫۱ http://www.irancities.ir/showcity.aspx?code=816&code2=33
- ↑ دورنا نیوز
- ↑ ۱۲۳٫۰ ۱۲۳٫۱ «تاریخچه دارالنشاط اورمیه»، توحید ملکزاده دیلمقانی، یاز نشریاتی، ۱۳۸۸، ص ۱۱۸
- ↑ «تاریخچه دارالنشاط اورمیه»، توحید ملکزاده دیلمقانی، یاز نشریاتی، ۱۳۸۸، ص ۱۲۰
خاریجی لینکلر
 |
ویکی‌آمباردا Urmia ایله مربوط فایل وار. |
| |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
|
- صفحههای دارای تابع تجزیهگر آرایشعدد با آرگومان غیرعددی
- صفحههای دارای پیوند مرده
- Webarchive template wayback links
- Pages using infobox settlement with bad settlement type
- Coordinates on Wikidata
- ویکیپديا:قایناق‌سیز مقالهلر
- ایستنادی اولان مقالهلر
- اورمیه
- اورمیه بؤلگه‌سینین یاشاییش یئرلری
- Assyrian settlements
- ایران اوستانلارینین مرکزلری
- غربی آذربایجان اوستانینین شهرلری
- Populated places along the Silk Road
- ایپک یولو بویوجا یاشاییش یئرلری