اورخون داش‌یازمالاری
اورخون داش‌یازمالاری و یا گؤکتورک داش‌یازماری، تۆرکلرین بیلینن ایلک الیفباسی اوْلان اوْرخون الیفباسی ایله گؤی تۆرکلر طرفیندن يازیلمیش اثرلردیر. بۇ کتیبه‌لر تۆرکجه‌نین تاریخی مدتده‌کی گرامر قۇرولوشو و بۇ قۇرولوشون ديَیشمه‌سیيله علاقه دار معلوماتلار وئردیگی کیمی تۆرکلرین دؤلت آنلايیشی ایله ایداره اوْلونماسی، مدنی ائلئمنتلری، قوْنشولاری ایله سوْيداشلاریيلا اوْلان علاقه‌‌لری و اجتماعی حیاتیيلا علاقه دار اهمیتلی معلوماتلارا عیبارتدیر.[۱]
بیلگه خاقان و کۆل تیگین يازیتلارینی يوْللیق تیگین يازمیشدیر. يوْللیق تیگین عئینی زاماندا مۆدریک خاقانین قارداشی اوْغلودور. يازیلاردا بۇ یازیتلارین سوْنسوزلوغا قدر قالماسی خواهیشی ایله "بنگو داشلار (ابدی داشلار)" دئيیلمیشدیر.
کتیبه‌لر، 1889-جی ایلده مغولوستاندا اوْرخون وادیسینده تاپیلمیشدیلار.[۲] بۇ کتیبه‌لر ایکی گؤک تورک خاقانلیغینا عاییددیر. يازیلیش تاریخلری م.س. 8. عصرین باشلارینا دایانماقدادیر. يازیلاردا کۆل تیگین یازیتی 732-جی ایلده، بیلگه خاقان یازیتی 735-جی ایلده يازیلمیشلار.[۲]
1893-جی ایلده دانمارکالی دیلچی ویلهلم تامسون طرفیندن، روس تۆرکولوق واسیلی رادلوفون دا کؤمه يیله حل و عئینی ایلین 15 دسامبر گۆنو دانمارکا کرال علملر آکادئمیياسیندا علم دۆنياسینا آچیقلانمیشدیر.
تاپیلماسی و اوستونده ائدیلن آراشدیرمالار
[دَییشدیر]اورخون حرفلریيله يازیلان يازیلاردا 13. عصر مغول تاریخچیسی علا الدین عطا ملیک جووئينی، تاریخ جهانگشا آدلی اثرینده سؤز ائتمیشدیر. چین قايناقلاری دا کتیبه‌لر دیکیلیشینی بیلدیریبلر. يئنه ده بو وضعیت 18. و 19. عصرلره قدر علم دونياسی بو یازیتلاردان خبرسیز قالمیشدیلار. ایلک اولاراق روس بیرینجی تئزاری ای. پئترونون امری ایله سیبیرین بیتگی اؤرتوسونو آراشدیرماق اۆچون وظیفه‌‌لندیریلن بیتکی عالیم Daniel Gottlieb Messerschmidt و اؤزونه رهبر اولاراق وئریلن ایسوئچلی محبوس ضابطJohan von Strahlenberg ایل 1721جی ایلده جنوبی سیبیرده، يئنی سئي چايی‌نین يوخاری مجراسیندان بو يازی ایله يازیلمیش و قیرقیزلارا عاید اولدوقلاری دوشونولن مزار داشلارینی يئنی سئي يازیتلاریندان بیر دنه‌سینی کشف ائتدی. بیر ایل سونرا محبوسلوغو سون تاپان استراهلئنبئرگ، ایسوئچه دؤنوشونده بو آراشدیرما ایله باغلی ایزله نیملرینی کیتاب حالینا گتیریب 1730-جی ایلده استکهلم دا نشر ائتدی. بئله‌جه اورخون عابده‌لری علم دونياسی‌نین دقتینی چکمیش اولدو.
قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ ^ a b c اردم کونور,"ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SİYASİ MESAJLAR Archived 2016-09-23 at the Wayback Machine.",ادبیات و صنعت آکادمیاسی
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ ^ a b c d e Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2002, s. XVI-XXII ISBN 975-451-017-4