آغی
آغی — شیفاهی خالق شعیرینده یاس مراسیمی ایله باغلی غوصه، درد، کدر ایفاده ائدن پوئتیک فورما.
آغی فاجیعه‌لی، سارسینتیلی حادیثه‌لرله، اساساً، اؤلومله باغلی سؤیله‌نیر. واختی ایله قدیم تورکلرده، ائله‌جه ده بو عاییله‌یه داخیل اولان آذربایجانلی‌لاردا مئییت یانیندا آغی‌لاری، اساساً قوپوز آدلی موسیقی آلتی‌نین موشاییعتی ایله اوخوموشلار.حاقوئردی‌یئف یازیر:
" قدیم آذربایجاندا اؤلن بؤیوک قهرمان‌لار اوچون آغلاماق بیر عادت ایدی. قهرمان اؤلن گونو جاماعاتی بیر یئره توپلایاردیلار. بو توپلانتی‌یا " یوُغ " دئیردیلر (یوُغلاماق - آغلاماق سؤزوندندیر). توپلانانلار اوچون قوناق‌لیق دوزه‌لردی، خوصوصی دعوت ائدیلمیش "یوُ‌غچولار" ایسه ایکی‌سیملی قوپوز چالیب اوینایاردیلار. یوغچو اّولجه مرحوم قهرمانین ایگیدلیک‌لرینی دانیشیب اونو تعریف‌له‌یردی. سونرا ایسه قدیم هاوالارا کئچیب شانلی قهرمان اوچون آغی دئیردی. توپلاشان‌لار دا هؤنکور-هؤنکور آغلایاردی".
آغی‌دا اموسیونال چالارلار گوجلودور، او، آغی‌دان داها چوخ حیصه تاثیر گؤسترمک مقصدی گودور. بونونلا بیرلیکده، آغی‌لاردا کونکرت‌لیک و عونوانلی‌لیق، اینفورماتیو یوک و حاقیندا صؤحبت گئدن شخصیتین موعین سجیه‌سی، پورتره جیزگی‌لری ده وئریلیر. بو معنادا هر بیر آغی موعین پورتره یاراتما، فاجیعه‌نین تفرروعاتینی آچما عونصورلری ایله ده زنگیندیر. آغی‌لاردا ایمپروویزاسیا موهوم رول اویناییر. آغی‌لار مضمونجا بایاتی‌لاردان فرق‌لنسه ده، فورماجا اونلارین عئینی‌دیر. مثلا:
آغاجدا خزل آغلار،
دیبینده گؤزل آغلار،
اوغلو اؤلن آنالار
سرگردان گزر، آغلار!
داغلارا دولو دوشر،
قار یاغار، دولو دوشر.
قبریمی یول اوسته قاز،
آنامین یولو دوشر.
عزیزیم، قازان آغلار،
اود یانار، قازان آغلار.
غریب‌لیکده اؤلنین
قبرینی قازان آغلار.
قارداش، قارداش، آی قارداش،
قاشین اوجو یای قارداش.
کاش کی باجین اؤلئیدی،
دئمه‌ییدی وای قارداش.
آغی‌لارا دستروکتیو شعیر فورماسیندا دا تصادوف ائدیلیر. هم ده بورادا اؤلن یوکسک سیما، هونرلی، مرحمتلی، نجیب شخص کیمی تصویر اولونور. مثلا:
...گوموش خنجللی،
آغ باغری چاتلادان،
دوشمن باغری یاران.
آسلان اورکلی،
شیر بیلکلی،
بنؤوشه بیغلی،
مینا بویلو،
داروازا کورکلی،
گئن سینه‌لی،
گؤزو قیزلار آوچیسی،
دیلی قیزلار ائلچیسی،
بالام وای!
آذربایجان فولکلوروندا نثر فورماسیندا سؤیلنن آغی‌لار دا مؤوجوددور. مثلا: " آچیلمایان توفنگین، سیوریلمه‌ین خنجرین اؤز جانینا قوربان. آی کیمی دوغودون، گون کیمی باتدین، میننده آت باغری یاردین، دوشنده یئر باغری یاردین. سایدیغینا سالام وئردین، سایمادیغینا یان وئردین، دوشمنینه دیرسک گؤستردین، قنیمینه قان اوددوردون. آلتی نین بدؤو آتینا، چیینی نین توفنگینه، ترکی‌نین دولو خورجونونا، آغزی‌نین کسرلی سؤزونه آنان قوربان".
هر بیر فردین دقیق بیوقرافیاسی، حیات طرزی، پئشه‌سی، مشغولیتی اولدوغوندان، بو موختلیف‌لیک آغی‌لاردا دا اؤز عکسینی تاپیر. یعنی، آغی-بایاتی‌لاری ایستیثنا ائتمک شرطی ایله دستروکتیو و نثر فورمالی آغی‌لاردا پرسونوفیکاسیا چوخ گوجلودور، اونلارین هر بیری کونکرت بیر شخصین حیاتینی، عمل‌لرینی، نیسگیلینی ایفاده ائدیر، اونون عؤمور یولو حاقیندا تاثورات یارادیر.
مؤلیف‌سیز آغیلارلا بیر سیرادا مؤلیفی بللی اولان آغی‌لار دا مؤوجوددور. مثلا، قاراباغ حاکیمی ابراهیم خانین اوغلو جاوادین اؤلومو موناسیبتی ایله آناسی‌نین دئدیگی " اوغول وای!.. " آغیسی مؤلیفلی آغی‌لارا میثال اولا بیلر:
نؤورسته جاوادیم،
گولدسته جاوادیم!
حئیف اولا کی ،سن گئتدین،
ائی خسته جاوادیم!
آغی نومونه‌لری یازیلی ادبیاتا دا یول تاپمیشدیر. اون دوققوزونجو عصرده یاشامیش گنجه شاعیرلریندن مشدی هدایت خاکی‌نین 9 یاشلی اوغلو عباسین اؤلومو موناسیبتی ایله قلمه آلدیغی آغی بونا ثوبوتدور:
صوبح اولدو، گلمه‌دین، بالا، باری ناهارا گل!
چوخ یاتما قبر ائوینده، آماندیر، کنارا گل!
نمدیر یئرین، قیشین گونو یاتماق روا دئییل،
قوی من گیریم، قوجالمیشام، اول مزارا، گل!
باران میثال گؤز یاشیم اولدو روان منیم،
رحم ائیله، قویما منی چوخ دا اینتیظارا، گل!
صبر ائیله‌ییم سندن سونرا نه نؤوع ایله، بالا؟
قدّیم دؤنوب کمانه، نئدیم، یوخدو چاره، گل!
قایناق[دَییشدیر]
- Elçin. Seçilmiş əsərləri. 10 cilddə. IX cild. Bakı: ÇİNAR-ÇAP, 2005, 509 səh.