محمد باقر خالخاللی
آغا میرزه محمدباغیر خالخاللی (ملا محمد باقر خلخالی، دوغوم ایلی.1829م/1246ه.ق.، وفات ایلی. 1901م/1316ه.ق.) - آذربایجانین خالخال بؤلگه سینه تابع اوْلان آقکند کاغیزکونان بؤلومونون (ایندی میانا بؤلگه سینه تابع دیر) قارابولاق کندیدنده دونیایا گلیب. قارابولاق کندیدنده اونو میرزه باغیر چاغیریرمیشلار. شاعیرین بۇ گونوموزه جمعی بیر اثری "ثعلبیه" (تولکو) گلیب چاتیب. ثعلبیه تبریز، تهران، باکی و ایستانبول دا دفعه لرجه یاییملانمیشدیر و تورک دیلی نین شاه اثرلریندن ساییلیر. اونون آیری اثرلری‌نین مؤوجود اوْلدوغو حاقدا هئچ بیر قایناقدا ایطلاعات یوخ‌دور.
محمد باقر خالخاللی‌نین یاشاییشینا گؤره ده آز معلومات وار. بۇ معلومات‌لار دا اساساً اونون اثرین‌دن آلینمیش‌دیر. اثردن بئله بیلینیر کی، او ناصیرالدین شاهین دؤورونده - هیجری تاریخی ایله 1310-جو ایله "ثعلبیه"نی یازیب قورتاریب. شاعیر بۇ اثرینی نظمله یازیب. اثری "تولکونون ناغیلی" دا سایماق اولار. تولکو حاقّیندا دانیشماقلا خالخاللی چوْخ درین فلسفی، معنوی، معیشت موشکوللرینه توخونور. "ثعلبیه"ده او، دئمک ایستدیک‌لری‌نین او دؤورون ساوادسیز جاماعاتی باشا دوشسون دئیه چوْخ ساده دیلله ایفاده ائدیر. اثرده صرف تولکونون حیکایه سی اونون اوندا بیری قدردیر. اثر اساساً اؤیودلر و نصیحتلردن عبارت‌دیر.
یارادیجیلیغی
[دَییشدیر]"ثعلبیه"دن
(کیتابین گیریشیندن)
عواموالناسه یازدیم بۇ کیتابی.
بو وجهی اونلارا قیلدیم خیطابی.
دئییب چوْخ مضحکه، قیلدیم ظرافت،
اونون ضیمنینده یازدیم هم نصیحت.
نئچون کی، خلقه هقق آجی گلوب‌دور،
زرافت سؤزلری شیرین اوْلوب‌دور.
قاریشدیردیم ایکی‌سین گلدی هاله،
یئتیشدی مونتهایی-ائتیداله.
بو اوزرومدن سورا گر مردی-بدخاه
ترروز ائیلیه الهؤکمو لیللاه.
***
(نسرددین شاه قاجار حاقدا)
بیهمدیللاه، کیتابی-"سلبیه"
تامام اوْلدو اجب شیرین قزیه.
زامانی-ناسیرددین شاهی-قاجار،
شهنشاهی-جاهانگیرو جاهاندار.
منه یوخ‌دور یولو شاهی ائدیم مده،
نئچون کی، قورخورام مدهیم اولا قده.
وه لاکین شاهیمیز چوْخ یاخشی شه‌دیر.
خیلافت بورجونه رخشنده مه‌دیر.
اونون اهدینده آسوده دولاننیق،
ادالت کؤلگسینده دالدالاننیق....
خودایا، دایمی قیل تاجو تختین،
بولند ائت هیممتی تک جاهو بختین.
اؤزون، اوغلان‌لارین، اهلو ایالین،
هامی نؤکرلرین، جاهین، جالالین
همیشه بۇ جاهاندا پایدار ائت،
اونون بدخاهینا برپایی-دار ائت....
خبر آلسا بیری آدیمی بیلفرز،
اؤزوم اؤز آدیمی قوی ائیلییم ارز.
فونونی-مریفتدن خالیم من،
مهممد باغیری-"خالخالیم" من.
بو فردی-آخیرین نزمی-ساوابی
بیان ائیلیبدی تاریخی-کیتابی.
***
بلی، هئیرتدی بۇ چرخین قراری،
بیلینمز ایشدی چرخین کارو باری.
بیریسینه مویسسر نازو نئمت،
بیری‌سی آج چکر یوز مین مزللت.
بیری‌سی چیگریگیب یاغ‌لی پولوودان،
بیری‌سی دویماییب‌دیر نانی-جوودان.
بیری‌سی‌نین یاغار دؤولت باشین‌دان،
بیری‌سی گؤرمییب بیر پول یاشین‌دان.
بیری‌سی باشه قویموش تاجی-شاهی،
بیری‌سی باشاچیق، یوخ‌دور کولاهی،
بیری نؤوکر، بیری‌سی خان اوْلوب‌دور،
بیری ریت، بیری سلطان اوْلوب‌دور.
بیری دایم چالار چنگو چغانه،
بیری‌سی نئی کیمی گلمیش فغانه.
بیری‌نین آغزی گولمکدن ییغیشماز،
بیری‌سی دردو مؤهنتدن گؤز آچماز.
بیری‌نین منزی‌لی قسرول-گیرامه،
بیری هسرت قالیب بیر هیس‌لی-دامه.
بیری آتلاس تومان گئیمیش داماغ‌لی،
بیری‌نین بئز تومانی وار یاماق‌لی.
بیری‌نین گؤزلری قاره، قلمقاش،
یازیب گویا قلمله دستی-نققاش.
بیری‌سی کؤک، دئیرسن پروری‌دیر،
بیری‌سی بیر سوموک‌دور، بیر دری‌دیر.
بیری‌سی‌نین سؤزو مات ائتمیش اقلی،
بیری یازمیش منیم تک "تولکو" نق‌لی.
فقیرین فقری، مونیم جاهو مالی
سلاهول-کولل‌دور حالی، مالی.
دوشه دؤولت فقیرو پست الینه،
قیلیج گویا دوشوب‌دور مست الینه.
اگر مونیم کیشی اولسایدی زادی،
توتاردی آلمی شررو فسادی.
بونو چون آنلادین، ائی مردی-آگاه،
هامی ایشلردهدی الهؤکمو لیللاه.
اگر ناخوش اولورسان، قدرینی بیل،
بالام، سبر ائیله، آچما شیکویه دیل.
مرز عئینی-سلاهین‌دیر بۇ یئرده،
دوشونمورسن گؤزونده واردی پرده.
آتا اؤولادینی بیسرفه وورماز،
نیهالین باغبان بیهوده قیرماز.
سنه خالیق آتادان مئهریبان‌دیر،
دوشوبسن اؤزگه فیکره نه گومان‌دیر.
خودادن گلسه بیر جزعی-موسیبت،
الینده یا دیلینده وار شیکایت.
بلادن اینجیمه، ائی کربهلای،
بویورموش "البهلاو لیلوهلای".
بلا وئرسه سنه اوز، اولما مشوم،
نه یاخشی سؤز دئییب مجنونی-مهموم:
اگر با دیگرانش بود مئی‌لی،
چئرا زرفی-مرا بشکست لئی‌لی.
قرز، الله ایشینده قیلما ایراد،--
کی، ایرادین اولور منادا ایلهاد.
***
(یاخشی آرواد حاقیندا)
بیری واردیر هیاسی وار، حجابی،
ائشیکده اوزده روبندو نیقابی،
ارینه قول کیمی ائیلر ایتات،
اره تات، خوداونده ایبادت.
اؤزون ساخ‌لار کیشیسینه داماغ‌لی،
اونون یعنیندا دورماز قاشقاباق‌لی.
کیشی بیلمز اریندن باشقا هاشا—کی، بیر نامهرمه قیلسین تاماشا.
کیشی ائوده اوْلان واختی بزک‌لی،
گئیر تازه لیباسینی توزک‌لی،
سفر ائتسه اری، سیلکر پالاسین،
هامان سات گئیر کؤهنه لیباسین.
گؤزونه سورمه چکمز، زینت ائتمز،
ائوینده ایلشر، قونشویا گئتمز.
قناتله کئچیردر روزیگارین،
گئجه-گوندوز چکر ار اینتیزارین.
ننم اولسون بۇ جور اؤورت تاپیلسا،
نه یاخشی‌دیر هامی ائولرده اولسا!...
بو جور اؤورت تاپیلسا، یوخ قوسوری،
بونا اؤورت دئمه، هوری‌دیر، هوری...
...وفالی اؤورتین هئچ قیمتی یوخ،
وفاسیز اولسا، باتسین گؤزونه اوخ.
وفالی اؤورتین باس اؤپ گؤزوندن،
سنه هر نه دئسه، چیخما سؤزوندن.
وفالی اؤورته قیلما خیانت،
الیندن هر نه گلسه، قیل ایانت.
***
(پیس آرواد حاقیندا)
بو، چرخی-بیوفادیر، وئر تلاغین،
بوشا گئتسین، ائویندن کس آیاغین.
بونو آنلا کی، آخیر سنده دورماز،
وفاسی یوخ، هیاسی یوخ، اوتانماز.
دولانما سن اونون دؤورو برینه،
یالان‌چی‌دیر، اینانما سؤزلرینه.
بو، تمکین ائتمهدی هئچ پادشاهه،
بو، تسلیم اولمادی هئچ اهلی-جاهه.
لجوج اولسان، تلاغین وئرمسن سن،
بوشار آخیر سنی اول بیوفا زن.
تلاق ائیلر کیشی گر همسرینی،
بو ملونه بوشار اما ارینی.
تلاقین وئر، اؤزون چک بیر کناره،
بدل قیل شورزاری لالزاره.
***
(چوخاروادلی‌لیق حاقیندا)
سنه بیر سؤز دئییم، دیللنمه، قارداش،
ایالین اوستونه ائولنمه، قارداش!
نئچون کیم، گؤرمدیم من، ائی وفادار،
ایکیؤورت‌لی اولسون مردی-دیندار.
آوام اولسا خوسوسن واموسیبت،
یقین قالماز الینده دینو میلّت....
گونو آلسان گونون قاره ائدرسن،
اؤزون هر ایشدن آواره ائدرسن.
نه یاخشی سؤز دئدی اول آدی گولزار:
موسلمان‌لار، گونوم یوخ‌دور گونوم وار.
(آرواد آلماغین شرط‌لری حاقیندا)
اوزاندی سؤز کی، قیلدی خلقی خسته،
قلم، دورما، یئیین گئت متلب اوسته.
دئییم بیر سؤز، سنه مندن وسیت،
اگر اؤورت آلیرسان، ائیله دیققت.
گرک لازیم اولا اؤورتده دؤرد زاد،
قبول ائیله سؤزومو، ائی نیکوزاد!
بیری ایسمت کی، اوْلموش روکنی-ازم،
ایکیمجی‌سی مهببت، ائی موززم!
اوچومجوسو اولا خوشخو خلیقه،
اولا دؤردومجوسو ساهیبسلیقه.
بو دؤرد وسف ایله گر هوسن اولسا مق‌دور،
یقین ائیله اولور نورون الا نور.
***
(ائیش-ایشرت هوسکارلاری حاقیندا)
بلی، واللاه دئییل رسم فوتوووت،
جاوانمردیو اینسافو موروووت—کی، ائتسین شخس اهلینی فراموش،
اؤزو ایشرت شرابین ائیلسین نوش.
ایالین یان‌دیرا ناری-فراقه،
چکه باشین، گئده گؤزدن قیراقه.
نه اؤولاد آنلییان، نه قومو قارداش،
نه آتا وار، نه آنا، یارو یولداش.
اؤز اؤزباشین همیشه خوش کئچیر ده،
ولی اهلینه جامی-قم ایچیر ده.
فراهم ائیلینده آشو نانی،
فراموش ائیلیه هر آشینانی.
اؤزو کئف ائیلیه زؤوقو سفاده،
قویا اهلینی مین دردو بلاده.
***
(سئوگی‌لی حاقیندا)
بلی، مشوقدن عشق اهلی دویماز،
مهببت هسبین الدن اؤلسه، قویماز.
دولار مشوق ایله جیسمو رکو پوست،
اولور آشیق فنا، قالماز مگر دوست.
دئییل مشوقدن بیر لهزه خالی،
اولور مشوق ایله دایم خیالی.
***
(آجگؤزلر حاقیندا)
اودور بایس کی، دونیانی توتان‌لار،
توتوب دونیانی، اوقبانی آتان‌لار
همیشه جهد ائدر، هرگیز یورولماز،
گئجه-گوندوز ییغار دونیانی، دویماز.
گزر دایم، دولانار داغو داشی،
دیر داش‌دان-داشا مین دفه باشی.
ییغار دونیالاری ائیلر خزینه،
خیال ائیلر او دمده اؤز-اؤزونه،
دئیر:--بیهددو افزون دؤولتیم وار،
قاباقدا خوش گونوم وار، لززتیم وار.
مونققش منزیلیم، یاخشی اوتاغیم،
سفالی منزریم، گولگشتو باغیم،
جلالیم، شؤوکتیم، شانیم، اساسیم،
منالیم، ایززتیم، فاخیر لیباسیم،
کنیزیم، نؤوکریم، خیدمتگوزاریم،
گؤزلجه دیلبریم، مهوش نیگاریم.
گئدینجه گاه اوتاغه گاهی باغه
تفننون ائیلرم، گللم داماغه.
خیال ائتمز قاباغیندا اجل وار،
قزایی-خالیقی ایززو جلال وار.
اجل بیردن قویار بیر اوخ کامانه،
اوخا ائیلر او بدبختی نیشانه.
چکر زور ایله یایی کینسیندن،
گلیر پرران کئچر اوخ سینسیندن.
آلیر الدن هامی مالو منالین،
گدالر تک ائدر آشوفته حالین.
چکر آلی ایمارتدن مزاره،
اولور قبر ایچره یولداش مورو ماره.
بلی، واللاهی دونیا بیوفادیر،
جاهانین باغی بیزؤوقو سفادیر.
ازیزیم، سن کی، دونیانی گؤرورسن،
نه بؤیله سن اؤزونو اؤلدورورسن؟!
یقین ائیله اؤلنده گئج [وه] یا تئز،
سنین حاقیندی ائودن بیرجه توپ بئز.
گؤزوم، آلدانما بۇ مالو مناله،
تللوق توت خودایی-لایزاله.
***
(آجگؤز تولکو حاقیندا)
خیالیندا تویوق نقشین چکیردی،
باخیب اول نقشه، گؤز یاشین تؤکوردی.
یوخوسونا اگر گلسیدی جوجه،
اویانمازدی یوخودان تا اؤلونجه.
کئچردی گؤیلره آهو فوسوسی،
ائشیتسیدی اگر بانگی-خوروسی...
...باخیب گؤردو اورک دورماز، پیریلدار،
باغیرساق‌لار آجین‌دان هئی جیریلدار.
قویوب باشین دیز اوسته، اوْلدو خاموش،
نیگاری فیکریلن اوْلدو هماغوش.
خیال ائیلردی اؤز دردینه درمان،
بو فیکره چولغانیب قالمیشدی هئیران—کی، ناگه قئیبدن قووزاندی بیر سس—کی، ائی سرگشتوو مغمومو بیکس،
گرک آقیل اوْلان قیلسین تلاشین،
گرک‌دیر آنلاسین راهی-ماشین.
اوتورماق‌دان دخی یوخ چاروو سود،
دئییل، البتته، بابی-ریزق مسدود.
***
(تولکونون آروادینین تولکویه دئدیک‌لری)
خولاسه، تولکونون بیکس ایالی
بو قم‌لی قیسسلردن اوْلدو حالی.
موسیبت آتشینه دوشدو، یاندی،
یئتیشدی باشینا بیرجه دولاندی.
الیندن، گاه آیاغین‌دان اؤپوردی،
دالینجا گؤزلریندن سو سپیردی.
دئییردی: ائی منیم آواره یاریم،
آمان‌دیر، گئتمه، ائی بیچاره یاریم!
گوزارین چون دوشر هر رهگوزردن،
سنه چوْخ قورخورام من بد نزردن.
منه چون ائیلییبسن یاخشی ارلیک،
دابان آلتیندا یاندیررام اوزرلیک.
اوزرلیک یاندیریب گؤز-گؤز ائدیردی،
تؤکوب گؤز یاشینی هردم دئییردی:
اوزرلیک، یان، اوزرلیک سن هواسن،
هزاران درده درمانسان، دواسن.
اوزرلیک، یان، توتون وئر قان قوووشسون،
قادا بون‌دان، بلا بون‌دان سوووشسون.
***
(تولکونون خوروزا دئدیک‌لری)
دئدی تولکو:--خیالین گئتمسین کج—کی، من هئچ کیمسه ایلن ائتمرم لج.
تؤکوب پول، خرج ائدیب من هاجی اوْلدوم،
خودایا شوکر مردی-ناجی اوْلدوم.
خلاییقلر منه هاجی دئییرلر،
مگر هاجی اوْلان‌لار ظلم ائدیرلر؟
اگر ظلم ائیلسه هاجی بیرینه،
اونا ملون دئیین هاجی یئرینه.
زیارت ائیلیین بئیتول-هرامی،
خیلاف ائتسه، قویون آدین هرامی.
سفا تهسیل ائدن سیو سفادن،
گرک‌دیر گؤز یوما جؤورو جفادن.
***
(آز دانیشماغین خئیری حاقیندا)
بلی، دیلدن گلیر باشین بلاسی،
قمی، دردی، بلاسی، موبتلاسی.
دانیشماق‌لیق گوموشدن اولسا، بیللاه،
قیزیل‌دان‌دیر سوکوت، ائی مرد، آگاه!
دئیر باش لال اولارسان راهتم من،
اؤزوم آسوده، هم بیزهمتم من.
ایکی‌دیر چون قولاغین، بیر دیلین وار،
ائشیت ایککی، دانیش بیر، ائی وفادار.
***
(قزاوو-قدر حاقیندا)
بلی، بیللاه، قزادن قاچماق اولماز،
دوگون چالسا مشیت آچماق اولماز.
کیمی گؤردون کی، قورتولدو قزادن،
اؤزون چکدی کناره ماجرادن،
گلن وقتی قزا قوش دامی گؤرمز،
گؤزونو کور ائدر انجامی گؤرمز.
قزا گلسه ائدر ابله تبیبی،
سفیه ائیلر قزا مردی-لبیبی.
***
تلاش ائیله دولانسین کاروبارین،
اوْلوب کاسیب هبیبی کیردگارین،
اگرچی خالیقین روزیرهسان‌دیر،
تلاش ائتمک تریقی-آقیلان‌دیر.
او کسلر کیم، جاهاندا ایشلمزلر،
چؤرک هرگیز دویونجا دیشلمزلر.
بو آلم آلمی-اسباب اوْلوب‌دور،
بو آلمده الیبوش آج قالیب‌دور.
ازیزیم، اولماسا سیو تلاشین،
دوزولمز ایستی آشین، آغ لاواشین.
اوتورما منزیلینده، ائی نیکونام،
دئییب رازیق‌دیر الله، توتما آرام،
تلاشین ائیله تا روزین یئتیشسین،
بونو ترک ائیلمه تا اؤمر کئچسین.
***
بلی، جانیم، چی دونیاوو چی اوقبا،
تلاشین اولماسا، اولماز موهییا.
اگر اوقبایه واردیر ائتیقادین،
گرک قبره گئده هر گونده زادین.
چکرسن دوققوز آی زهمت، فیراوان—کی، خوش کئچسین سنه اوچ آی زیمیستان.
مگر بیر قیشجا یوخ فردایی-اوقبا،
دئییل بیر هیس‌لی دامجا زیل‌لی-توبا؟!
تلاش ائیله، دئییل وقتی-تننی—کی، لئیسد-دینه قتن بیتتمننی.
الینده گؤرمورم بیر زاد املدن،
آمان‌دیر، دورما، گئتدی فورست الدن....
تلاشین ائیله، اول امرینده جازیم،
منیم ارز ائتمییم داخی نه لازیم.
***
کی، ائی یاران، بۇ سؤزده یوخ‌دور اینکار—کی، اللهین ایکی یئرده ائوی وار.
بیری‌سی‌نین بیناسی سنگو گیل‌دیر،
بیری نوری-ایلاهی، آدی "دیل"دیر.
بو ایکی ائو ایچینده، ائی موززم،
اوْلوب‌دور قلب بئیتول-لاهی-ازم.
بونا شاهید هدی‌سی-ماوو میننی،
ازیزیم، اهلی اولسان ائیله منی.
بویورموش ینی خللاقی-موهئیمین،
منه منزیلدی قلبی-ابدی-مؤمن.
دئمه، جانیم، اورک بیر پارچا اتدیر،
مهل‌لی-نوری-شمسی-مریفت‌دیر.
اورک میراتی-نوری-لمیزل‌دیر،
اورک میشکاتی-میسباهی-ازل‌دیر.
اورک گر زینده اولسا، زیندسن سن،
اؤلوم یوخ‌دور سنه، پایندسن سن.
گؤزون بیر نؤقتسی‌دیر منبهی-نور،
اگر گئتسه بۇ نؤقته، گؤز قالیر کور.
اورک بیر چئشمی-باتین‌دیر بدنده،
بو گؤز لازیمدی سالیک یول گئدنده.
اورک سالسان اله گر، ائی برادر،
تاپارسان بیل سوابی-هججی-اکبر....
***
(ساوادسیز عالیم‌لر حاقیندا)
بلی، عالیم اولان عامل گرک‌دیر،
اوموری-شرده کامیل گرک‌دیر.
چو عالیم گئتمیه اؤز بیلدیگینه،
یقینن ائتیقادی یوخدو دینه.
آدین موللا قویوب سوزدورمه قاشین،
امل لازیمدی، چوْخ اویناتما باشین.
اؤزون "لاتکولو" حؤکمون اوخورسان،
یئتیمین مالینی یئکجا اودورسان.
همیشه قریبه دیققت توتارسان،
الینه دوشسه قورد کیمی اودارسان.
ماشو کاربارین ایشودن‌دیر،
هامی خوردو خوراکین ریشودن‌دیر.
امل دیوارینین آلتین اویوبسان،
ایشین بو، آدینی عالیم قویوبسان.
دئییل لاییق سنه عالیم دئسینلر،
یئری واردیر سنه ظالم دئسینلر.
امل یوخسا، شریتده دولانما،
آدین قاضی قویوب چوْخ قازیلانما.
شریت اهلیسن، اللهی آتما،
گؤزلجه دینووی دونیایا ساتما....
اگر عالیم یئسه بیر شوبهه‌لی مال،
هرامه مئیل ائدر، بیشوبهه، جوههال.
اگر عالیم یئیه مالی-هرامی،
بو شیوه کافیر ائیلر چوْخ آوامی.
او عالیم کیم، ائدر دونیایا ایقبال،
وبالین بوینوما، چؤندر اونا دال.
گؤزوم، تقوا یولون توت، تاپ سادت،
اؤلنده سندن ایسترلر ایبادت.
چالارلار باشینا بۇ نهوو سرفی،
خبر آلمازلار ایسمو فئلو هرفی.
***
(ادب حاقیندا)
بلی، سرمایئیی-ایززت ادب‌دیر،
نیشانی-ایززتو ریفت ادب‌دیر.
گؤزوم، سن لاف اورما چوْخ نسبدن،
نسبدن ال گؤتور، دم وور ادبدن.
نجیب ائیلر ادب هر نانجیبی،
ادب سلطان ائدر مردی-ادیبی.
ادبدن بنده‌لیک یئتمیش کماله،
ادب خوش‌دور خودایی-لایزاله.
گوناه ائتسن خودایه بیدبسن،
یقین موستؤوجیبی-قهرو قزبسن.
ادبله پئیرویگی-انبیا قیل،
خیلاف ائتمه خوداونده، هیا قیل.
***
(ظلم و ظالم حاقیندا)
بلی، قارداش، چو هققون-ناس‌دیر ظلم،
سوروری-سینیه خنناس‌دیر ظلم.
اودور بایس اوْلوب شررول-ماسی،
اولان ظلمو اونون یوخ‌دور خلاصی.
گؤزوم، ظلم ائیلمه هئچ بینوایه،
دوشرسن مؤهنتو دردو بلایه....
داغیلمیش زولمدن چوْخ دودمان‌لار،
خراب اوْلموش نه آلی خانیمان‌لار.
***
(آز یئمک، چوْخ یئمک حاقیندا)
بلی، قارنین توخ اولسا، ائی فلکجاه،
یقین ائیلر سنی، البتته، گومراه.
ائدر آجلیق سنی بیللاه کامیل،
اوْلوب‌دور چوْخ یئمک رسمی-اوامیل.
اوغول، چوْخ تیخما، گل کئچ بۇ سیفتدن،
اؤزون آج ساخلا، تا دول مریفتدن.
اوْلوب‌دور چوْخ یئمکدن بیسسویه،
مرزلر زاهیریه، باتینیه.
بالام، تا بورنووا کیمی تیخیبسان،
قیزیبسان، شیوئیی-هقدن چیخیبسان.
همیشه طالبی-رسمی-کمال اول،
اوروج توت، آج دولان، تا نور ایلن دول.
قارین دولسا، قیزیب "دن، دن" دئیرسن،
او واختا دینو ایمانی یئیرسن.
***
(جزا حاقیندا)
بلی، دونیا ائوینده هر نه آفات
گله گر باشینا اوْلموش موکافات.
نه گلسه باشینا گؤر اؤز گؤزوندن،
موشخخس بیل، اؤزوندن‌دیر، اؤزوندن.
اوتورسا اؤز توکو اوستونده هر کس،
توکو ترپنمز اسلا، ائی موقددس.
یئتیمی اینجیدیب سالما فغانه،
یئتیم ائیلر اوشاق‌لارین زمانه.
گؤزوم، البتته، اینجیتمه فقیری،
اولورسان بیر قوی‌نین دستگیری.
اگر ردد ائتمسن رددی-مزالیم،
اونو سندن آلیر بیر گوج‌لو حاکم،
ازیزیم، احتیاطین قویما الدن،
همیشه قورخ موکافاتی-املدن.
جهننم اهلی آبی-کؤوسر ایچمز—کی، هر کیم آرپا اکسه، بوغدا بیچمز.
ایبادت یوخسا، ساللانما بئهیشته،
آیاق‌لارین چولاقدی، چیخما گشته.
ایتات ائتمییبن اومما زهمت،
جهننم‌دیر یئرین، گئت، وئرمه زهمت.
***
(قوناق‌پرورلیک حاقیندا)
گؤزوم یاغین یئدیرسم گر قوناغه،
یقینن خوشدو مین قئیریل-هماقه.
قوناق گلسه، گلیر روزی دالینجا،
نه روزی، فتهی-فیروزی دالینجا.
خوداوندا، بهققی-آلی-ایسمت،
قوناق‌دان هئچ کیمی ائتمه خجالت.
نه خوش زاددیر ازیز ائتمک قوناغی،
قاباغینا قویاسان قایغاناغی.
آچاسان خیدمتینده آغ لاواشی،
چاناغنا دول‌دوراسان یارما آشی.
***
(جاوان‌لیق حاقیندا)
بلی، بیللاه، قنیمت‌دیر جاوان‌لیق،
جاوان‌لیقدا اولورموش کامران‌لیق.
اگر مقسودون اولسا مالو دؤولت
وه یا قسدین ایتات‌دیر ایبادت.
جاوان‌لیق مؤوسومونده ائیله تهسیل،
الیندن هر نه گلسه، ائیله تجیل....
جاوان‌لیقدا قازان، ییغ مالو دؤولت،
قوجالیق مؤوسومی قیل ایستیراهت.
***
اولور جوجه یومورتا ایچره گویا،
دئییر: نه یاخشی منزیل‌دیر، خودایا،
بو ارزیمی ائشیت، یا رب، دیلیمدن،
بو یاخشی منزی‌لی آلما الیمدن.
اجب منزیلدی، بیر زیبا اوتاق‌دیر،
یئری، دیواری، سقفی جومله آغدیر.
اگر هر یانه دؤنسم، ووستی وار.
بو جور منزیلده قالماق لززتی وار.
دئیه بیلمم کی، ائی بیچاره جوجه،
فراستدن اوْلان آواره جوجه،
تججوب‌دور سنین بۇ ائتیقادین،
دئییل هاسیل، بۇ دار یئرده مورادین.
ندن بؤیله بۇ زولمتده قالیبسان،
بو قوخموش منزیله اونسون سالیبسان.
دوروب بۇ پرددن چیخ، ائیله پرواز،
اوچوب اول یارو یولداشینلا دمساز.
تلاش ائیله، قابیق‌دان چیخ کناره،
گوزر قیل باغو دشتو لالزاره.
نه یاخشی چئشملر، باغ‌لار گؤررسن،
گولوستان‌لار، اوجا داغ‌لار گؤررسن.
گلیب پروازه چک بیر خوش ترانه،
تاماشا قیل زمینو آسیمانه.
بو دونیا، ائی اوغول، اوقبا یعنیندا
یومورتا کیمی‌دیر دونیا یعنیندا.