آشیق غریب داستانی
آشیق غریب (ائرمنی: . Աշուղ Ղարիբ؛ گورجو:. აშიკ ქერიბი؛ قیریم‌تاتار. یولجو غاریپ ؛ تورک: آشیق غاریپ؛ تورکمن: شاصنم-غاریپ) — گونئی قافقاز، اورتا آسیا و یاخین شرقده گئنیش یاییلان خالق ناغیلی. همچنین بو اثر آشیق‌لار طرفیندن ایفا اولونان لیریک[۱] داستانی[۲][۳][۴][۵]ساییلیر، بوندان باشقا او، اساسیندا مشهور فولکلور سوژه‌سی ( " ار آروادی‌نین تویوندا ایشتیراک ائدیر " )[۶]اولان اِپوس[۷] ژانرینا عایید اولونور.
داستان اوغوز-تورک منشألی‌دیر[۸]. 1837-جی ایلده میخائیل لرمونتوف ناغیلین آذربایجان ورسیونونو [۲][۹][۱۰][۳][۵][۱۱]ایلک دفعه یازدیقدان و یازی 1846-جی ایلده درج اولوندوقدان سونرا، اثر روس‌دیللی موحیطده گئنیش شؤهرت قازاندی[۲]. بوندان باشقا ائرمنی، گورجو، تورک، تورکمن و س. ورسیون‌لار دا مؤوجوددور[۵][۱۲]. گورجولر و ائرمنی‌لرین آراسیندا عاشیق غریب باره ده روایت آذربایجان خالقی ایله اونسیت نتیجه‌سینده یاییلمیشدیر[۸]. اثرده پول، ثروت، نجیب‌لیگه قارشی پوئزیا و موسیقیدن عیبارت اینجه صنعت قووّه‌سی موقاویمت گؤستریر[۱۳]. داستانین سوژه‌سی اساسیندا اوچ اوپرا و بالت یازیلیب، فیلم چکیلیب.
"آشیق غریب" داستانی‌نین تاریخچه‌سی
[دَییشدیر]"آشیق غریب" داستانی آشیق‌لار طرفیندن زامان-زامان یئنی-یئنی واریانت‌لاردا سؤیلنن محبت داستان‌لاریندان بیری‌دیر. داستان باره ده یازیلی معلومات‌لار 19. عصرین 20-جی ایل‌لرینه تصادوف ائدیر. منبع‌لرده گؤستریلیر کی، 1813-جو ایلده قاراباغین گولوستان کندینده ایران-روسیه موحاریبه‌سی‌نین یئکون‌لارینا دایر "گولوستان" موقاویله‌سی‌نین باغلاندیغی واخت بیر ضیافت تشکیل ائدیلیر. آذربایجانین ایکی‌یه بؤلونمه‌سینه یول آچان حادیثه‌یه حصر ائدیلمیش همین مجلیسده "غریب ایله شاه صنمین حکایتی" داستانی سسله‌نیب. بوندان 12 ایل سونرا داستان روس مطبوعاتینا یول تاپیب. "گولوستان" موقاویله‌سی‌نین ایمضالانما مراسیمینده ایشتیراک ائدن آ.لازارئف آدلی حربی موشاویر 1825-جی ایلده روس ادبی مجموعه‌لری‌نین بیرینده یازی ایله چیخیش ائدیر. همین مقاله‌ده او، گولوستاندا ایمضالانان سازیشه حصر اولونان و ایران دیپلومات‌لاری طرفیندن تشکیل ائدیلن مجلیسده نصرت‌الدین آدلی بیر صنعتکارین سازدا "غریب‌له شاه صنمین حکایتی" آدلی بیر روایت اوخودوغونو و بوتون مجلیسده‌کی‌لری حئیران ائتدیگینی یازیر. سونرا علاوه ائدیر کی، "کاش تزاریزمین قافقازا ایصلاحا گؤندردیگی روس یارادیجی‌‌لاریندان بیری ایمپریانی سارسیتماغا چاغیران ایدئیالاردان ال چکیب، بئله تاثیرلی روایت‌لری قلمه آلیب بیزلرین روحونو اوخشایایدی".
بو مقاله قافقازدا سورگون حیاتی یاشایان روس شاعیری میخائیل لرمونتوفون دیقتینی جلب ائدیر. او، "آشیق غریب" داستانینی سؤیله‌ین آشیق‌لاردان بیری ایله تانیش اولور. حکایه‌نی دینله‌ییر و داستانین سوژه‌سی اساسیندا عئینی آدلی مشهور پوئماسینی قلمه آلیر. بو فاکتی پوئما ایله آشیق سؤیلمه‌لری آراسینداکی سوژه یاخین‌لیغی، مؤوضو و مضمون اوخشارلیغی دا تصدیقله‌ییر. بئله‌لیکله، "غریب‌له شاه صنم حکایتی" روس شاعیری میخائیل لرمونتوف طرفیندن یازی‌یا کؤچورولور.
داستانین سوژه‌سی‌نین باشقا بیر ورسیونو سونراکی ایل‌لرده آذربایجان آشیق‌لاریندان م.محمودبیگوف طرفیندن یازی‌یا آلینیر و او، 1882-جی ایلده "قافقاز اراضی‌لری و خالق‌لاری‌نین تصویری اوچون ماتریال‌لار توپلوسو"ندا درج ائدیلیر. داها سونرا 1916-جی ایلدن اعتیباراً "اوروجوف قارداش‌لاری مطبعه‌سی"نده داستان آذربایجان و تورک دیل‌لرینده بیر نئچه دفعه نشر ائدیلیر. همین نشرلردن اؤز مضمون دولغون‌لوغو و صنعتکارلیق باخیمیندان گنجه ورسیونو داها چوخ دینله‌نیلیب قبول ائدیلیر. داستان آذربایجاندا و آنادولودا گئنیش شؤهرت تاپیر و یاییلیر. تصادوفی دئییل کی، همین ورسیون اساسیندا آنادولو آشیق‌لاری دا اؤز "آشیق غریب"لرینی یارادیرلار.
داستانین آذربایجاندا اون، آنادولودا یئددی ورسیونو مؤوجوددور. داستان حاقیندا آکادمیک ح.آراسلی، پروفسورلاردان م.تهماسیب، پ.افندی‌یئف، آ.نبی‌یئف و باشقالاری‌نین تدقیقات‌لاری وار. آکادمیک ح.آراسلی و فیلولوژی اوزره فلسفه دوکتورو س.یاقوبووانین قئیدلرینه گؤره، آشیق غریب تاریخی شخصیت اولوب. 16. عصرده یاشاییب-یارادیب و تبریز آشیق مکتبی‌نین گؤرکملی صنعتچی‌لریندن بیری ایمیش.
داستان تاریخ یؤنوندن ده واجیب‌لیگینی قورویور. "آشیق غریب" میلّی داستان یارادیجی‌‌لیغی‌نین ان ائرکن سوژه‌لرینی احاطه ائتدیگی کیمی، آذربایجان خالقی‌نین ائرکن اورتا عصر معیشت حیاتینی، عادت-عنعنه‌لرینی و جمعیت‌داخیلی ضیدیت‌لرینی گئنیش شکیلده اؤزونده احتیوا ائدیر. اونون هر هانسی باشقا بیر خالقا مخصوص اولدوغونو ایدیعا ائتمک، ساختالاشدیریب اؤزونکولشدیرمک هئچ جور مومکون دئییل. "آشیق غریب" داستانی‌نین سوژه سی آذربایجان آشیق یارادیجی‌لیغیندا یئنی محبت داستانی کیمی "بوتا" آرخاسینجا گئتمه عنعنه‌سی اوزرینده قورولوب. بو عنعنه داها چوخ ایسلام گؤروش‌لری ایله باغلی‌دیر. یعنی عاشیق و معشوقون یوخودا بیر-بیرینه بوتا ائدیلمه‌سی، بیری-بیریندن خبرسیز اولاراق ایلاهی وارلیق طرفیندن بخش ائدیلن نیکاح باغلانتیسی، ایلاهی وئرگیسی ایله باغلی‌دیر. آذربایجان داستان یارادیجی‌لیغیندا بو تیپلی سوژه‌لرده عاشیق و معشوق‌لار بیر چوخ چتین‌لیکلرله اوزلشسه‌لر ده، سوندا بیر-بیرینه قوووشا بیلیرلر. عئینی زاماندا بو تیپلی سوژه‌لرده بوتالانان قهرمان‌لارا دارا دوشرکن کؤمک ائدن خیضیر، حضرت علی، جبراییل و س. ایسلام آنلامی ایله باغلی فؤوق‌البشر قووّه‌لر اولوب. معلومدور کی، "آشیق غریب" داستانیندا تاجیر محمدین اوغلو رسول یوخودا ایکن تیفلیسلی خوجا سنانین قیزی شاه صنم اونا بوتا وئریلیر. رسول اؤز بوتاسی‌نین آرخاسینجا گئتمه‌لی اولور. گلیب تیفلیسه چاتاندا بیر قاری‌یا راست اولور. قاری وضعیتدن حالی اولور و دئییر کی، سن قال بورادا، من گئدیم شاه صنمی موشتولوقلاییم. ائله بوراداجا قاری رسولو "غریب" دئیه چاغیریر و رسولا بو آد خوش گلیر. او، بو آدی اؤزونه گؤتورور. حادیثه‌لر آچیلیر، شاه صنم آشیق غریبین گلیشیندن خبر توتور و اونونلا گؤروشور. آنجاق غریب شاه صنم عمیسی اوغلو شاه ولده نیشانلی اولدوغونو بیلیر. بو خبر اونو سارسیدیر. شاه صنم عمیسی اوغلونا خبر گؤندریر کی، منی یئددی ایل گؤزله‌سین. آشیق غریب شاه صنمه قوووشماق اوچون بوتون عذاب‌لارا دؤزور. داستاندا غریبین کشمکشلی حیاتی‌نین چوخ گرگین بیر مرحله‌سی تصویر اولونور. بو، چتین‌لیک و آغیر گوزراندان چیخما، بوتا آرخاسینجا گئتمه، بؤیوک چتین‌لیک‌لره غالیب گلیب توی گونونه قوووشما، یئنی حیاتا قدم قویما ایله علامتداردیر. داستانین اوّلینده بوتاسینا قوووشاجاغینا گومان‌سیز اولان رسول (غریب) داستانین سونوندا آرتیق مورادینا یئتیشن حاق آشیغی کیمی دیقتی چکیر.
"آشیق غریب" آذربایجان اوپرا صنعتینده ده اؤزونه یئر تاپیب. داستانین موتیولری اساسیندا ذولفقار حاجی‌بیگوف "آشیق غریب" ، ج.جبارلی‌نین یازدیغی لیبرتتو اساسیندا گؤرکملی روس بسته‌کاری رئینقولد قلییئر "شاه صنم" اوپراسینی یازیب.
ناغیلین ورسیون‌لاری
[دَییشدیر]"آشیق غریب" شرقده کیفایت قدر یاییلمیش داستاندیر. او، پوئتیک ایفاده‌نین یوکسک سویه‌ده اوستالیقلا آچیقلانماسی ایله، قهرمان‌لارین نجیب سیمالاری ایله، گوجلو و ایلاهی سئوگینی عکس ائتدیرمکله دینله‌ییجی‌نین دیقتینی خوصوصیله اؤزونه جلب ائدیر. جلب‌ائدیجی سوژه‌لرله و نثر متنینه علاوه ائدیلمیش اینجه لیریزم ایله دولو اولان شعیر-ماهنی‌لارین سایه‌سینده بو داستان آشیق‌لارین ایفاچی‌لیق رپرتواریندا سئویملی اثرلر کیمی اؤزونه‌مخصوص یئر توتور. محض ائله بو خالق اوزان‌لاری-آشیق‌لاری واسیطه‌سی ایله او، یاییلاراق پوپولیار فولکلور آبیده‌لریندن بیرینه چئوریلمیشدیر. بو داستانین ورسیون‌لارینا اورتا آسیا فولکلوروندا: تورکمن، اؤزبک، قاراقالپاق، ائله‌جه‌ده قافقاز شیفاهی خالق ادبیاتیندا: آذربایجان، گورجو، ائرمنی دیلی، کالمیک و کاباردا آراسیندا راست گلینیر. داستان ائله‌جه ده تورکیه و بولقاریستانین تورک اهالیسی آراسیندا دا یاییلمیشدیر. تدقیقاتچی‌لارین دیقتی هر شئیدن اؤنجه، آذربایجان ورسیونو اوزرینده دایانمیشدیر. لاکین بو داستانین تورک ورسیون‌لاری مورکّب سوژه‌لی گئنیش اثرلردیر، هر بیر اپیزودون موستقیل حادیثه کیمی اینکیشاف ائتدیگی فرقلی متنی احاطه ائدیر.
گئنیش سوژه بوتون اورتا آسیا ورسیونو کاراکتریزه ائدیر. باش قهرمان‌لارین رومان سرگوذشت‌لرینه پارالل اولاراق دیگر رومان اپیزودلاری دا تاپیلیر کی، بو دا اکثر حال‌لاردا اساس سوژه خطی‌نین یوکلنمه‌سینه سبب اولور. بوتون ورسیون‌لاردا دینی المنت‌لره بوللوجا راست گلینیر.
م.ی. لرمونتوفون ورسیونو
[دَییشدیر]
لرمونتوف "آشیق غریب"ی 1837-جی ایلده تیفلیس یاخین‌لیغیندا حربی حیصه‌ده اولارکن یازمیشدیر. اثر لرمونتوفون اؤلوموندن سونرا، 1846-جی ایلده "دونن و بو گون" ("Вчера и сегодня") ادبی آلماناخیندا درج اولونموشدور. ناغیلدا منبع باره‌سینده نه معلومات وار، نه ده لرمونتوفو بو فولکلور آبیده‌سی ایله تانیش ائدن شخصین کیملیگی آچیقلانیر. "آشیق غریب"ین باشلیغیندان سونرا "تورک ناغیلی" ("Турецкая сказка") شرحی وئریلمیشدیر. بو مقام، آچیقجا سوژه‌نین تورک منشألی اولماسینی گؤستریردی و اوزون مودت تدقیقاتچی‌لار آراسیندا شوبهه دوغورموردو. لاکین لرمونتوفون آرشیوی ایله تانیش‌لیقدان سونرا "آشیق غریب"ین الیازماسیندا اونون تورک منشألی اولماسی باره‌سینده نه بیر باشلیغین، نه ده بیر قئیدین اولماسی آشکار اولونمادی. موعین ائدیلدی کی، باشلیغی، ائلجه ده قئیدی متنده مؤوجود شرق گئرچک‌لیک‌لرینه و تورک ایفاده‌لرینه اویغون اولاراق متنین ترتیبی و تورک کیمی حساب ائدیلمه‌سی ژورنالین رداکتورو سولوقوبا مخصوصودور. بئله بیر مقام موعین ماراق دؤغورموش و تدقیقاتچی‌لارین دیقتینی بو اثرین یارانما منبعیی‌نین آختاریلماسینا یؤنلتمیشدیر.
اوخشارلیق‌لارین موعین ائدیلمه‌سی نتیجه‌سینده 1864-جو ایلده لرمونتوف ناغیلی‌نین آتاژوکین طرفیندن کاباردا دیلینه ترجومه اولوناندان سونرا، شوبهه‌سیز، یارادیلماسی مومکون اولان، کاباردا شیفاهی خالق ادبیاتینا تاثیر گؤسترن و عئینی سوژه‌لر ایله بنزری اولان واریانت‌لاری‌نین عمله گلدیگی کاباردا ورسیونو دا ایستیثنا اولوندو.
آذربایجان ورسیونو
[دَییشدیر]آذربایجان آنونیم رومانتیک داستانی " آشیق-غریب " 16-17-جی عصرده یارانیب. بو داستان 17-جی عصرده تامام‌لانمیشدیر. سون زامان‌لار تدقیقاتچی‌لار آشیق غریب داستانینا چوخ دیقت آییریردیلار. لرمونتوفون "آشیق غریب" داستانیندا مؤعتریضه‌لرده معناسینی ایضاح ائدن آذربایجان سؤزلری: Господин (آغا)، Мать (آنا)، Юноша (اوغلان) балалайка (ساز) و سایر سؤزلر آذربایجان تدقیقاتچیسی میکاییل رفعیلی دیقت یئتیردی. همچنین ایراکلی آندرونیکوف قئید ائدیر کی، آذربایجانجا "آشیق" "عاشیق" ، مجازی معنادا: "موغنی" ، "شاعیر" ، "غریب" ، "سیاح" ، "کاسیب" ترجومه اولونور. تورکولوق م.س. میخائیلوف " میخائیل یوریئویچ لرمونتوفون "تاتار دیلی" ایله مشغولیتی حاقیندا" مقاله‌سینده بئله نتیجه‌یه گلیر کی، "آشیق-غریب" ناغیلیندا راست گلینن بوتون شرق سؤزلری "یالنیز آذربایجان دیلینه یؤنلندیریله بیلر" . همچنین «гёрурсюз» سؤزونون فورماسی یالنیز آذربایجان دیلی‌نین دیالکت‌لرینده موشاهیده اولونور. ناغیلدا غرب گئرچک‌لیک‌لری و آذربایجان سؤزلری ( "آنا" ، "رشید" ، "سالام‌علئیکیم" ، " گؤررسینیز " ) فعل فورماسی یالنیز آذربایجان دیالکتینی کاراکتریزه ائدیر. بو گونه کیمی آذربایجان دیلینده مؤوجود واریانتدان هئچ بیری سوژه اولاراق لرمونتوفون ناغیلینا اویغون گلمیر. لرمونتوفون "آشیق غریب"ی‌نین متنی یالنیز گورجو واریانت‌لاری ایله اولان اوخشارلیق‌لاری عکس ائتدیریر. واختیله ای.آندرونیکوف، و س.یاقوبووا بو حالی قئید ائتمیشدیر. دوغرودان دا، ش.روستاوئلی آدینا گورجو ادبیاتی اینستیتوتونون فولکلور آرشیوینده و باتومی علمی-تحقیقات فولکلور فوندوندا موحافیظه اولونان بیر نئچه گورجو واریانتی محض ائله داستانین لرمونتوفون ناغیلیندا وئریلن حیصه‌سینی احاطه ائدیر و اوندا شاه صنمه وورولانا کیمی آشیغین حیاتی عکس اولوندوغوندان بوتون آذربایجان متنی اوچون کاراکتریک و واجیب اولان گئنیش گیریش بوراخیلمیشدیر.
عئینی زاماندا گورجو واریانت‌لاری قیسما محمودبیگوف طرفیندن 1892-جی ایلله یازیلمیش آذربایجان متنینه اویغون گلیر. گورجو واریانت‌لاری‌نین غئیری-گورجولوگونون عمله گلمه‌سی آیدیندیر. بوتون هر شئی بو اثرلری آشیق‌لاردان ائشیدن موسلمان گورجولری طرفیندن یازیلمیشدیر. بو گورجو ناغیلچی‌لاری اثرین نثر حیصه‌سینی گورجو دیلینده اوخوجویا چاتدیریبلار، آرالاریندا اولان شعیر پارچالارینی-ماهنی‌لاری ایسه ترجومه ائتمه‌میشلر. اراضی فرق‌لرینه باخمایاراق، مِسخِتیده یازیلدیغی کیمی، آجاریستاندا آشکار اولونموش متن‌لر سوژه اولاراق بیر-بیرلریندن آز فرقله‌نیر و گؤروندوگو کیمی، بیر عومومی منبعدن تشکّول تاپمیشدیر.
لرمونتوفون ناغیلینا اویغون اولاراق، ائله‌جه ده گورجو واریانت‌لاریندا اولدوغو کیمی احوالات تیفلیسده باش وئریر. هر ایکی قهرمان آشیق غریب ده قهرمان قادین شاه صنم (لرمونتوفدا ماه‌المهری) تیفلیس ساکین‌لری‌دیر. لرمونتوفون متنی داستان واریانت‌لاری‌نین اوخشار سوژه آردیجیل‌لیغینا رعایت ائدیر.
- سئوگیلی‌لر طرفیندن عهدی-پئیمان باغلانماسی. بئله‌کی، یئددی ایل آیری‌لیقدان سونرا غریب گئری قاییدیر. عکس تقدیرده شاه‌صنمه (ماه‌المهری) باشقاسینا اره گئتمک حوقوقو وئریلیر.
- غریبین آناسی‌نین ناراحات‌لیغی و آغلاماقدان گؤزلری‌نین کور اولماسی.
- شاه صنم (ماه‌المهری) طرفیندن واخت اؤتدوکدن سونرا غریبی آختارماسی.
- اوزاق اؤلکه‌دن غریبین مؤعجیزه یارادان آتلی‌نین یاردیمی ایله قاییتماسی.
- غریبین شاه صنمین (ماه‌المهری‌نین) توی گونو گلمه‌سی و اونون تویونا آشیق کیمی گئتمه‌سی.
- اوغلونون قاییتماسیندان سونرا غریبین آناسی‌نین موعالیجه اولونماسی.
- سئوگیلی‌لرین بیر-بیرینه قوووشماسی و خوشبخت سونلوق.
کاباردا واریانتی
[دَییشدیر]بو واریانتی کاباردا واریانتی کیمی، لرمونتوفون ناغیلی‌نین تاثیری ایله ایشلنمه‌سینی دوشونمگیمیز اولمازدیمی، بو حالدا سوژه و اپیزودیک اوخشارلیق‌لار قانونا اویغون اولاردی و اودور کی، لرمونتوفون ناغیلی‌نین منبعیینی آراماق مسله‌سی ده حلّ اولوناردی. لاکین بو هئچ ده بئله دئییلدیر. سوژه عئینی‌لیگینه و اپیزود اوخشارلیغینا باخمایاراق گورجو واریانتیندا قهرمان‌لارین آدلاری فرقلی‌دیر. گورجو متنینده قادینین آدی شاه صنم‌دیرسه، لرمونتوفدا ماه‌المهری‌دیر. بو باخیمدان س. یاقوبووانین فیکیرلری ده ماراقلی‌دیر کی، ماه‌المهری ماه و مهر-دن یارانمیش اولا بیلر کی، بو دا ان گؤزل، ان یاراشیقلی معناسینی وئریر و ائله بو تشبئه‌له ده او آدلاندیریلمیشدیر. بو حالدا شاه صنم ماه ومهری تشبئهی اولمالی ایدی. سوژه‌نین شیفاهی نقلی پروسه‌سینده، گومان ائدیلدیگینه گؤره، ماه ومهری تشبئهی ایتمیش و یالنیز قهرمان قادینین حقیقی آدی شاه صنم قالمیشدیر. گؤروندوگو کیمی، لرمونتوف بو تشبئهه دیقت یئتیرمیش و قهرمان قادینین آدی کیمی ایستیفاده ائتمیشدیر.
آشیق غریبین بیزیم الیمیزده لرمونتوفون متنی ایله داها چوخ اوخشارلیق‌لارین آشکارلاندیغی دیگر واریانت‌لار دا واردیر. بو، شواخِوی رایونونون پاپوشویلِبی کندینده 90 یاشلی اِسما پوتکارادزِدن یازی‌یا آلینان، باتومی علمی تحقیقات اینستیتوتونون فولکلور آرشیوینده موحافیظه اولونان متندیر.
آخالسیخه (آسلان بلیادزِنین) متنیندن فرقلی اولاراق آجار واریانتیندا تورک شعیر-ماهنی‌لارینا راست گلینمیر کی، بونونلا دا داستانین ژانر خوصوصیتی پوزولموشدور. بو متن اؤز کومپوزیونو ایله لرمونتوفون اثری کیمی ناغیلی تشکیل ائدیر. شوبهه‌سیز، آجار متنی لاپ باشدان داستان فورماسیندا اولا بیلردی، لاکین تورک شعیر-ماهنی‌لار ناغیلچی طرفیندن واخت کئچدیکجه اونودولموش و داستان ناغیل شکلینه دوشموشدور. آجار واریانتیندا لرمونتوفون ناغیلی‌نین بنزری اولان چوخ اپیزودلارا راست گلینیر.
متنه اویغون اولاراق تیفلیسه گلن: " آشیق غریب آتا میندی، یالمانینا یاتاراق آتی برک چاپدی " دوزه " (دوزن‌لیگه) چیخدی، آت چاتلادی. نه ائده بیلردی، اوردا اوتوروب آغلادی. اونا بیر آتلی یاخینلاشیب دئدی:
ائی یولچو، نییه آغلاییرسان؟
- آتیم اؤلدو و اونا گؤره ده آغلاییرام (شاه صنم اره گئدیر و آت دا اؤلدو، آغلامازمی؟!) آتلی اونا دئدی کی، من گئده‌جگم، سن ده آرخامجا گل. هئیبه‌سینی گؤتوردو و یهرین قاشیندان آسدی. نئجه گئدیرسن، نه ائتسین، چاتا بیلمیردی. گئریده قالدی. آتلی اونو گؤزله‌ییب دئدی:
- هارا گئدیرسن؟
- قارصا گئدیرم، دئدی. (هارا گئتدیگینی دئمه‌دی، خطیر ائتدی) اوتور منیم ترکیمه، دئدی. او دا اوتوردو و آتلی دئدی کی، گؤزلرینی یوم، یومدو، آچاندا گؤردو کی، آرتیق قارصدادیر. آتدان دوشمک ایسته‌ینده آتلی دئدی کی، هارا گئدیرسن؟
چکیندی، لاکین دئدی کی، ارزوروما گئدیرم دئدی. آتا میندی، گؤزلرینی یومدو، بیر " سولوخا " (گؤز قیرپیمیندا) آتدان دوشدو، چونقورونو و هئیبه‌سینی گؤتوردو. آتلی اونا دئدی کی، هارا کیمی گئدیرسن؟
- تیفلیسه گئتمه‌لی‌یم،- دئدی. یئنه آتا میندی. گؤزلرینی یومدو، آچان کیمی گؤردو کی، تیفلیسده دیر".
آجار واریانتی
[دَییشدیر]آجار واریانتینا اویغون اولاراق "آشیق غریب آتدان دوشنده آتلی دئدی کی، آتین آیاغی آلتیندان بیر اوووج تورپاق گؤتور جیبینه تؤک. سنین «آنان» کوردور. بونو اونون گؤزونه چکن کیمی ساغالاجاقدیر. او، تورپاغی گؤتوروب قالخاندا آتلی و آت یوخ اولدولار. آنلادی کی، اونا کؤمک ائدن حضرت علی ایمیش".
آجار متنینه اویغون اولاراق " شاه صنمی زورلا خورشید بیگه وئریرلر. قیرخ گوندور کی، "دویون" ائدیلیر. شاه صنم اونا گئتمیر. بیر الینده "آغی" توتموش، او بیری الینده ایسه خنجر. بئله کی، اونو چوخ ناراحات ائتسه‌لر یا آغینی ایچه‌جک، یا دا خنجرله اؤزونو اؤلدوره جکدیر" .
آشیق غریب طرفیندن آناسی‌نین موعالیجه اولونماسی اپیزودوندا دا دقیق اوخشارلیق واردیر. آجار متنینده: " سن آشیق غریب دئییلسن،- دئدیلر،- او، بئله تئز گلمزدی.
او دا دئدی کی، حضرت علی منه کؤمک ائتدی، اونون آتی ایله گلدیم. اوچدوم دا گلدیم. سحر قارصا گلدیم، گونورتا ارزوروما، آخشام‌وستو ایسه تیفلیسه. اینانمادیلار. اگر اینانمیرسینیزسا، تورپاق گتیرمیشم. بیر کیمسه "کورو" گتیرین، باخاق، گؤرک. اونون آناسینی گتیردیلر. تورپاغی اونون گؤزلرینه چکدی. قوجا آروادین گؤزونه ایشیق گلدی».
عئینی اپیزودلاردان باشقا، آجار واریانتی اونونلا دا ماراقلی‌دیر کی، لرمونتوفون ناغیلینداکی کیمی، آشیق غریبین رقیبینی یاییلمیش شاه ولد عوضینه قورشوم بیگ (لرمونتوفدا خورشید بیگ) کیمی گؤستریر. لاکین، گؤروندوگو کیمی، لرمونتوف بو داستانین باشقا واریانتینی دا دینله‌ییبمیش. آندرونیکوفون گؤستردیگی کیمی، لرمونتوفون آرشیوینده ساخلانیلان «آشیق غریب»ین الیازماسیندا شاعیر خورشید بگیین یانیندا شاه ولدی ده یازمیشدیر، لاکین سیلیب یئنیدن خورشید بیگی ساخلامیشدیر.
کونکرت اولاراق لرمونتوفا نقل ائده‌نین، اونو قافقاز فولکلورونون زنگین خزینه‌سی ایله تانیش ائده‌نین کیملیگی حاقیندا موحاکیمه یوروتمک چتیندیر. بو باره ده نه یازیلی معلومات وار، نه ده اونون موعاصیرلری‌نین خاطیره‌لری. گؤروندوگو کیمی، لرمونتوف بو داستانی سونرا یئنیدن ایشله‌مک، بو مؤوضودا یئنی اثری یاراتماق نیتینده ایمیش. اونون آرشیوینده ساخلانیلان بو ناغیلین سونرادان ایشله‌مه سی‌نین ایزی گؤرونمور. گؤروندوگو کیمی، او، یالنیز دوزگون دقیق‌لیگی ایله یازیلان داستانین متنینی تشکیل ائدیر، حالبوکی داستانی کاراکتریزه ائدن کومپوزیون قورولوشوندان – نثر تحکیه‌سینه پارالل اولاراق قهرمان‌لارین دیالوق و حیس‌لری‌نین شعیر-ماهنی‌لاری ایله وئریلمه‌سیندن محرومدور. لاکین ناغیلین ائله اؤز متنیندن موعین اولونور کی، لرمونتوف شرق فولکلورونون اؤزونه‌مخصوص خوصوصیت‌لرینه مالیک اولان بو مورکّب ژانرا یاخشی بلد ایدی. ناغیلا اویغون اولاراق آشیق غریب اوزوم باغیندا یوخویا گئتمیشدی. بو زامان ماه‌المهری اؤز رفیقه‌لری ایله اورادان کئچیردی.
معلومدور کی، بورادا داستانی کاراکتیزه ائدن، ترجومه‌سی ده لرمونتوفا چاتدیریلان شعیر و ماهنی‌لاردی.
اودور کی، ناغیل متنی‌نین بوتون مؤوجود ورسیون ایله موقایسه ائدیلمه‌سی اونون داستانین گورجو واریانت‌لاری ایله شوبهه دوغورمایان یاخین‌لیغینی تصدیق ائدیر. شوبهه یوخدور کی، او، داستانین گورجوستاندا یاییلمیش و بو گون ده موسلمان گورجولری آراسیندا تصدیق اولونموش ورسیونوندان عمله گلمیشدیر.
اتک یازی‌لار
[دَییشدیر]- ^ Azərbaycan SSR// Böyük Sovet Ensiklopediyası : [30 cildli] / baş redaktor Aleksandr Proxorov — 3-cü nəşr— M. : Sovet Ensiklopediyası, 1969—1978.
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ şıq Qərib // Böyük Sovet Ensiklopediyası: [30 cildli] / baş redaktor Aleksandr Proxorov. — 3-cü nəşr — M. : Sovet Ensiklopediyası , 1969—1978.
- ^ ۳٫۰ ۳٫۱ Giampiero Bellingeri. Turco-Russica: contributi turchi e orientali alla letteratura russa. Edizioni Isis. 1959. 154.
"Aşiq Qərib" azərbaycan xalq dastanının yazılması Lermontovun Azərbaycan xalqının folkloruna böyük maraq göstərməsinin nümunələrindən biridir. del dastan popolare azerbaigiano Asik Kerib è uno degli esempi dell'enorme interesse di Lermontov per il folclore del popolo azerbaigiano
- ^ Viktor Jirmunski. Тюркский героический эпос. Lenninqrad: Nauka. Nauka. 1974. 308.
- ^ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ Sergey Andryev-Kriviç. М. Ю. Лермонтов и Кабардино-Балкария. Elbrus. 1979. 93–116.
- ^ V. A. Manuylov Ашик-Кериб // Lermontov ensiklopediyası / SSRİ EA. Rus Ədəbiyyatı İnstitutu (Puşkinski Dom) ; науч.-ред. совет изд-ва «Советская энциклопедия» ; baş redaktor V. A. Manuylov ; редкол.: И. Л. Андроников … [и др.]. — M. : Sovet Ensiklopediyası, 1981. — s. 42.
- ^ A. A. Şərif. Введение//Литературы Закавказья (раздел седьмой) // . 4. Georgi Berdnikovunredaktəsi altında. История всемирной литературы в девяти томах: Nauka. 1987.
- ^ ۸٫۰ ۸٫۱ Daronyan, 1974. səh. 82
- ^ K. A. Qasımov. Народы Азербайджанской Советской Социалистической Республики. Азербайджанцы. Народное творчество. 2. Dünya xalqları. Etnoqrafik xülasələr: SSRİ Elmlər Akademiyasının Nəşriyyatı. B. A. Qardanov, A. N. Quliyev, S. T. Eremyan, L. İ. Lavrov, Q. A. Nersesov və Q. S. Çitayevin redaktəsi altında. 1962. 154.
K. A. Qasımov. Народы Азербайджанской Советской Социалистической Республики. Азербайджанцы. Народное творчество. 2. Dünya xalqları. Etnoqrafik xülasələr: SSRİ Elmlər Akademiyasının Nəşriyyatı. B. A. Qardanov, A. N. Quliyev, S. T. Eremyan, L. İ. Lavrov, Q. A. Nersesov və Q. S. Çitayevin redaktəsi altında. 1962. 154.
Сюжеты, заимствованные из азербайджанского устного и музыкального фольклора, встречаются и в русском искусстве. Так, азербайджанская сказка об ашуге Гарибе нашла отражение в творчестве М. Ю. Лермонтова («Ашик-Кериб»), а народная песня «Галанын дибиндэ бир даш олайдым» обработана Глинкой в «Персидском марше».
- ^ Viktor Jirmunski. Тюркский героический эпос. Lenninqrad: Nauka. 1974. 308.
С этой «западной» версией «возвращения мужа» непосредственно связана известная азербайджанская повесть «Ашик-Кериб» (точнее, Гариб — «странник», «чужеземец»), впервые ещё в 1837 году записанная и переведённая на русский язык М. Ю. Лермонтовым от одного «учёного татарина» (вероятно, азербайджанца) в Тбилиси, с подзаголовком «Турецкая сказка».
- ^ А. В. Попов. Сказка «Ашик-Кериб» и её источники. 23. Известия: Серия литературы и языка. Академия наук СССР.: Наука. 1964. 423. Почти все исследователи «Ашик-Кериба» Лермонтова после долгих и тщательных разысканий пришли к выводу, что «в основу произведения лег шемахинский вариант азербайджанской народной сказки».
- ^ Aşıq Qərib // . 1. C. Quliyevin redaktəsi altında. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının baş redaksiyası. 1976. 512.
- ^ A. Dadaşzadə. Азербайджанская литература (глава первая)//Литературы Закавказья (раздел седьмой) // . 4. Georgi Berdnikovun redaktəsi altında. Doqquz cildlik dünya ədəbiyyatı tarixi: Nauka. 1987.
В XVII в. были окончательно отшлифованы такие известные дастаны, как «Шах-Исмаил», «Ашуг-Гариб», «Аббас и Гюльгаз», «Асли и Керем», «Новруз» и др.
Деньгам, богатству, знатности противостоит сила искусства — поэзия и музыка. Дастан заинтересовал М. Ю. Лермонтова, который, услышав его во время пребывания на Кавказе, создал на его основе повесть-сказку «Ашик-Кериб».
قایناق
[دَییشدیر]- Azərbaycan məhəbbət dastanları. Bakı: 1979
- feb-web.ru saytı
- Azərbaycan dastanları. Beş cilddə. III cild. Bakı, "Lider nəşriyyat", 2005.
- Lermontovun "Aşıq Qərib" nağılının gürcü variantları ilə müqayisəsi
ادبیات
[دَییشدیر]- S. K. Daronyan. «Ашик-Кериб» Лермонтова и армянские записи сказания Archived 2018-10-24 at the Wayback Machine. (PDF). № 4. Ermənistan SSR EA-nın ictimai elmlər carçısı. 1974. 79—92.