تاپماجالار

ویکی‌پدیادان، آچیق بیلیک‌لیک‌دن

تاپماجا آذربایجان شیفاهی خالق ادبيياتینین ان قدیم و ماراقلي ژانرلارین‌دان بیری‌دیر. بۇ ژانر اوزون ‏عصرلردن بری نسیلدن-نسله، آغیزدان-آغزا کئچه‌رک موختلیف دییشیک‌لیكلره اوغرامیش، بعضن فورما و ‏مضمونونو دییشدیرمیش، یئنی معنا، مضمون کسب ائده‌رک بۇ گونه قدر گلیب چیخمیش‌دیر.‏

گئچمیش[دَییشدیر]

بیر سیرا متخصص‌لرین فیکرینجه، کئچمیش دؤورلرده تاپماجالار اساساً میفیک سجیه داشیمیش‌دیر. مثلاً، ‏یونان میفولوگیاسیندا سفینکسین آدی ایله باغلي اوْلان ناغیل‌لارا گؤره، گویا یوکسک بیر داغین زیروه-سینده ‏افسانوی بیر قوش وارمیش. او، بیر تاپماجا دئیرمیش، اونو تاپا بیلمه‌ینی محو ائدرمیش.

میثال[دَییشدیر]

تاپماجا بئله‌دیر: او ‏ندیر کی، سحر دؤرد، گونورتا ایکی، آخشام اوچ آیاقه‌لی اولور؟ نهایت، مشهور ائدیپ تاپماجانین جاوابینی ‏تاپاراق دئمیشدی: او، اینسان‌دیر. اوشاق واختی اللرینی یئره دیره‌یه‌رک ایمکلدیگی اۆچون دؤرد آياقلي، ‏جاوانلیغیندا ایکی آياقلي، قوجالیقدا ایسه، الینه عصا آلدیغی اۆچون اوچ آياقلي اولور.‏ چوخ ماراقلي‌دیر کی، آذربایجاندا دا بونا اوخشار خيلي تاپماجا واردیر. حاضردا معلوم اوْلان بئش واریانتدان ‏‏ ایکی‌سینی آشاغیدا وئریریک:‏ ‏1- او ندی کی، سحر دؤرد ،گونورتا ایکی،آخشام اوچ آياقلي.‏

‏2- ازه‌لی دؤرد آياقلي ، سوْنرا ایکی آياقلي،آیلار کئچر، ایللر کئچر، دولانار اوچ آياقلي. ‏

آذربایجان فولکولوروندا[دَییشدیر]

آذربایجان شیفاهی خالق ادبیاتیندا گئنیش یاییلمیش بئله بیر افسانه واردیر: بیر کیشی مئشه‌ده گئدرکن شیره ‏راست گلیر. حئیوان اونو قووماغا باشلاییر. کیشی چوْخ قاچیر، نهایت، بیر اوچوروما چاتیر. اورادا بیر آغاج ‏گؤرور. آغاجین بوداغین‌دان یاپیشیب ساللانمیش حالدا قالیر. اطرافینا باخیب گؤرور کی، بیر آغ سیچانلا قارا ‏سیچان آغاجین کؤکونو کسیر. کیشی‌نین اللری یورولور، یئره دوشمک ایستییر. اییلیب اوچورومون دیبینه ‏باخدیقدا، آغزینی آچیب اونو اودماق ایسته‌ین نهنگ بیر اژداهانی، یوخاریدا - باشینین اوستونده بوداق‌لار ‏آراسیندا ایسه آری پتیی گؤرور. بئله بیر وضعیتده الینی اوزادیب بارماغینی بالا باتیرماق ایستییر. تاپماجا ‏فورماسینا یاخین اوْلان همین افسانه‌نین معناسی آچیلارکن معلوم اولور کی، شیر اجل، آغ وقارا سیچان ‏عؤموردن گئدن گئجه و گوندوز، اژداها قبیر، آری پتیی ایسه دونیا مالی‌دیر.همین افسانه حاضردا آذربايجانین ‏بیر چوْخ یئرلرینده موختلیف واریانت‌لاردا یاشاماقدادیر.قئید ائتدیگیمیز افسانه‌یه "کلیله و دمنه"د "تاجیر ‏احوالاتی" حکایه‌سینده تصادف اوْلونور.‏ قدیم افسانه و روایت‌لرین ایزلرینی اؤزونده ساخلایان بیر تاپماجا حاقیندا دا اؤتری معلومات وئرمک ‏ایستردیک:‏ آغاجدا وار باغیرساق، یئل بابانی چاغیرساق، آغزین آچیب نئی چالار، سولیمانی چاغیرساق.(کاتنان)

افسانه‌یه گؤره، گویا قارتال بیر حيوانین جمدیینی پارچالایاراق اونون باغیرساغینی جایناق‌لارینا آلیب آغاجین ‏باشینا قالدیریر. باغیرساق بوداق‌لارا ایلیشیب ایستی گون آلتیندا قورویوب نازیلیر. اسن شدّتلی کولیین ‏اوغولتوسو و بوداق‌لارین اونا توخونماسی آهنگدار سسلر چیخاریر. بۇ زامان یولدان کئچن آدام همین سسلره ‏آلوده اولور. حادثه‌نین سببینی اؤیرندیكدن سوْنرا قوروموش باغیرساقدان سیم دوزلده‌رک گویا ایلک موسیقی ‏آلتینی ایجاد ائدیر. همین افسانه یوخاری‌داکی تاپماجادا اؤز ایزلرینی ساخلامیش‌دیر.‏

قایناقلار[دَییشدیر]