غریبی تبریزی منتشا اوغلو
غریبی تبریزی منتشا اوْغلو ـ اونونجو یوزایل تورک یازیچی و شاعیر.
غریبی تبریزی کیمدیر؟
[دَییشدیر]'غریبی تبریزی' شاه طهماسب صفوی زامانیندا یاشایان قریحه‌لی شاعیردیر. اونون تورکجه دیوانینی ایلک دفعه 1366 ایلینده علمی شکیلده نشر ائدن دکتر حسین محمدزاده صدیق اونون اثرلری حاقّیندا دئییر:
«غریبی دیوانېنېن غزل بؤلمه‌سی، آذربایجان تۆرکجه شعر سبکی تاریخینده، صوفی‌لیک مضمونلارې ایله دۏلو اۏلان عرفانی غزل بؤلمه‌سینده یئر آلا بیلر. بو غزللرده بیر طرفدن آغېر ریتم و آهنگ، باشقا طرفدن ایسه کلامی و فلسفی آنلاملې عیباره‌لر، شاعیر دیلینه غیدا وئریر و اۏخوجونو حئیرته سالان تشبیه‌لر، جناسلار و مجازلار ایله دۏلو بئیتلر تقدیم ائدیر.
هزج و رمل بحرلرینی چۏخ اوستالېقلا ایشله‌دن شاعیر، ساده و اۏیناق و آخېجې دیلینی، تام قرآن آیه‌لری و حدیثلردن آلدېغې عیباره‌لر ایله دۏلدورور. اۏنون دیلینده عَلَّم الاَسْما، آمنّا، صَدَّقْنا، سُبْحانَ الَّذی اَسْری، اِنّا فَتَحْنا، اَن یُّحْیِی المَوتی، ما سِوَی الله، مَضی ما مَضی و بو کیمی پارچالار، شعری‌نین آنلاملارېنې درینلشدیریر و سؤزلرینه ایلاهی مضمون وئریر.»[۱]
دکتر صدیق سوْنرا دوام ائدیر:
«غریبی‌نین غزللر مجموعه‌سی بیزیم دیل تاریخیمیز اۆچۆن ده چۏخ اهمیت داشېیېر. اۏنون دیلینده ایشلنن ایلتمک، وارماق، آیماق، اونولماق، آرې، دوزاق، اویخو، کؤکس، دامو، گئییک و بو کیمی اسکی‌لشمیش خالیص سؤزجۆکلر، صفویه دؤرۆ دیل تاریخیمیزی اینجه‌لمه اۆچۆن اهمیتلی‌دیر.»
اثرلری
[دَییشدیر]غریبی‌نین اثرلری‌نین چوخو ایتیب باتمیشدیر. ایسلامی شورا مجلس کیتابخاناسیندا ساخلانیلان الیازمایا گؤره اونون اثرلرینی بئله سیراماق اولار:
- 1- دیوان
- 2- تذکره مجالس شعرای روم
- 3- رساله دؤرد فصیل
- 4- مناقیب
- 5- قصاید و ترجیعات
- 6- رساله یوحنا (الزام النواصب‌ین تورکجه ترجومه‌سی)
تذکره مجالس شعرای روم
[دَییشدیر]تورکجه اوْلان بۇ تذکره‌ده آشاغیداکی شاعیرلرین آدلاری گلیر:
شیخی، حمزه‌وی، احمدی، نظامی چلبی، روشنی دده، مولانا حسن، احمد پاشا، سجودی، جم سلطان، سعدی چلبی، سوزی، جعفری مداح، جعفری چلبی، صافی، قرملی حمزه، امیر چلبی امیری، درونی، مولانا صفی، روانی، وداعی، نشانی، مهدی آفتابی، نجاتی، صنعی چلبی، هلالی، اسحاق چلبی، نجومی، مولانا قندی، شیخ ابراهیم گلشنی، درویش علی اصولی، بابا دراز شوقی، احمد بیگ، ذاتی، فرخ بیگ فرخی، عطائی، اشتیاقی، سریری، مآلی، اسلام اوْغلو جدیدی، علی بیگ ضعیفی، مولانا شکری، آهی، فوری، عبدالعلی حلمی، مولانا حسن خلیفه حلمی، شاهدی دده، حکیمی، لطف الله چلبی غباری، لطیفی.
مولوی رومی
[دَییشدیر]غریبی، مولوی رومی حاقّیندا دئییر:
«مولانا جلال الدین قدس سره دورور کی عجم ولایلرینده ملای روم و روم اقلیمینده مولانا خونکار دئمک ایله مشهور و معروفدور.
بشنو این نی چون حکایت میکند،
وز جدایی‌ها شکایت میکند.
اولدورور سردفتر اهل علوم،
سیرر گفتاریندا عاجیزدیر فهوم.
قارامان ولایتلرینده، قونیه شهرینده، واقع اولموشلاردیر و مرقد پرنورلاری همان آندادیر، مولویلر خانقاهی و موالیلر زیارتگاهیدیر. آنلارین روتبه‌ی عالیلری درجه‌ی تعریفدن اعلی و درجه‌ی والیلری روتبه‌ی توصیفدن معلادیر. اما چون حقایق اداسیندا اهل دللر آنلارین نظملری گؤوهرلری ایله رشته‌ی جانلارینی مگوهر و خاطیر عاطیرلرینی اولارین اشعار دقایق شعارلاری فحواسی ایله معطر و منور قیلیرلار، بو مختصر اول طوطیِِ شککرستان حقیقت اسم شریفی ایله ابتدا قیلیندی و ابتدای کیتاب مثنویلریندن یئددی بئیت کتب اولوندو، نورالله مرقده وزین الله روضة.
مثنوی
بشنو این نی چون حکایت میکند،
وز جدایی‌ها شکایت میکند.
از نیستان تا مرا ببرینده‌اند،
از نفیرم مرد و زن نالیده‌اند.
سینه خواهم شرحه- شرحه از فراق،
تا بگویم با تو شرح اشتیاق.
مرحبا! ای عشق خوش سودای ما،
ای طبیب جمله علت‌های ما.
ای دوای نخوت و ناموس ما،
ای تو افلاطون و جالینوس ما.
آتش عشق است کاندر نی فتاد،
جوشش عشق است کاندر می فتاد.
آتش است این بانگ نای و نیست باد،
هر که این آتش ندارد، نیست باد،
و تورکو اشعاریندان بو مطلع و حسن مطلع دوازده امام علیهم السلام اوصافین یازدیغی بندلردندیر:
اولار کیم بنده‌ی خاص خدادیر،
محب خاندان مصطفادیر.
حقیقت کعبه‌سی‌نین قیبله‌گاهی،
امام و پیشوامیز مرتضادیر.
و بو بئیت تورکو داخی درویشلر پندی اۆچون اول بولبول گولوستان ارم نوطق جانبخشیندن وارددیر کی اهل گفتار اشعارلارینا بو بئیت ایله رونق وئریب ترجیع بند قیلمیشلاردیر:
دینمه گؤزت، باخما، چالیر قونما هئچ،
رند جهان، اول، یورو، توخونما کئچ!»[۲]
غریبی تبریزی‌نین اثرلری‌نین کشف اولونماسی
[دَییشدیر]1363 ایلینده دکتر ح. م. صدیق ایسلامی شورا مجلیس کتابخاناسی‌نین تورکجه الیازمالارینی موطالیعه ائدرکن بۇ کیتابی کشف ائتمیش و ایلک دفعه 1366 ده نشر ائتمیشدیر. سوْنرا اونون طلبه‌سی دکتر اسرافیل باباجان تورکیهده بۇ کیتابی اؤزونه دوقتورا تئزی سئچمیش و ایشله‌میش و لاتین آلفابئسی ایله چاپ ائتدیرمیشدیر.