صمد بهرنگی
| صمد بهرنگی | |
|---|---|
 | |
| آد | صمد بهرنگی |
| قیسا بیلگی | یازیچی |
| دوْغوم تاریخ | 1 قورابیشیرن 1318 تبریز |
| اؤلوم تاریخ | 9 زوما آیی 1347 آراز چایی |
| اؤلوم سببی | آراز چاییندا ایبهاملی شَکیلده بوغولوبدور. |
| میللیت | ایران آذربایجانلی‌سی |
| آیری آدلار | صمد عمی |
صمد بهرنگی (۲ قورا پیشیرن - تیر ۱۳۱۸ - ۹ زومار آیی-شهریور ۱۳۴۷) ایرانلی آذربایجانلی، اوشاق‌ادبیات ساحه‌سینده یازیچی، چئویرمن، آذربایجان فولکولورون توپلویجوسو و شاعیر. صمد بهرنگی 29 یاشیندا ایبهاملی صورتده آراز چاییندا غرق اوْلدو.
یاشاییش
[دَییشدیر]صمد بهرنگی قورا پیشیرن (تیر) آیینین 2-جی گونو تبریز شهری‌نین چرنداب محله‌سینده، یوخسول بیر عاییله‌ده دونیایا گلدی. آتاسی‌نین آدی عزت و آناسی‌نین آدی سارا-ایدی. صمد بهرنگی‌نین ایکی قارداش و اوچ باجیسی اوْلوبدور. آتاسی فهله‌چیلیکله یاشاییردی. نهایت یوخسوللوق فیشاری آلتیندا، ایشله‌مک اۆچون باکی شهرینه گئتدی.
صمد بهرنگی 1334-جو ایل تبریزین دانیشسراسینا گیردی و 1336-جی ایل درسین قورتوردو. هامان ایلین خزل (مهر) آییندا 18-یاشی اوْلان زاماندان موعلم اوْلدو. اونون موعلم چیلیگی عوموما کندلرده کئچدی.
1337-جی ایلین خزل آییندا، تبریز بیلیم‌یوردونون اینگیلیسجه دیل و ادبیات ریشته‌سینده تحصیل آلماغا باشلادی. موعلمچیلیکله یاناشی اؤیرنجیلیگی 1341-جی ایلین قیزاران (خرداد) آییندا سوْنا چاتدی.
بهرنگی 1347-جی ایل، زومار آیینین 9-وندا، شام‌گوالیک کندینیندن یاخینلیغیندا، آراز چاییندا غرق اوْلوب دونیاسین دَییشدی. اونون اؤلوسو نئچه گوندن سوْنرا، زومار آیینین 12-سینده کلاله پاسگاهی‌نین یانیندا تاپدیلار. مئییت بوغولدوغو یئردن نئچه کیلومتر فاصیله‌ده دایانمیشدی. صمد بهرنگی تبریزین ایمامیه قبریستانیندا باسدیریلیبدیر.[۱][۲]
ساواک و بهرنگی علئیهینه فعالیت
[دَییشدیر]1341-جی ایلده صمد، مصلحت اولمایان سوزلری دانیشماق ایتیهامیله، دبیریستاندا ایخراج و دبیستان سطحینده درس وئرمک اۆچون یوللاندی. بیر ایل اوندان سوْنرا، "فرهنگ آذربایجان"ین او واختکی رَییسی‌نین الیله دادگاها گئتدی آنجاق تبرئه اولدو.
1342-جی ایلده آذربایجان اوخولاری اۆچون حاضیرلادیغی کیتابی، جلال آل‌احمدین سیفاریشیله، یاییلماق اۆچون ائورنسل ساوادسیزلیقلا موباریزه کومیته‌سینه یوللادی. آنجاق کومیته اؤیه‌لری کیتابدا گئنیش دَییشیکلیکلر وئرمک ایسته‌دیلر و صمد کیتابی گئریه قایتاردی و بو ایشیله کومیته‌نین آداملارین دوشمانچیلیغین قازاندی.
1343-جو ایل صمد بهرنگی "پاره پاره" کیتابی اۆچون تعقیب اوْلوندو و دادگاه‌ها 6 آی مودتینده ایش‌دن آزاد اوْلوندو. همین ایلده "افشین پرویزی" کیمین تاخما آدلا دبیستان اوشاقلارینا اینشا کیتابی یازدی. همین ایلین قیروو (آبان) آییندا کیلاسلارا قاییتماق ایجازه‌سی اونا وئریلدی. 40-جی اون‌ایللیگین اورتاسیندا صمدین نئچه یولداشی توتوقلانیب و اعدام اوْلدولار. بۇ ایللر صمد اؤیرنجیسل آکسیالاردا شیرکت ائتدی. بۇ ایللرده ساواک بهرنگی‌نین ایشلرینه حساس اوْلدو. هده-قوخوتمالار باشلاندی و نئچه سئری توبیخ، جریمه و سورگون اوْلوندو.
صمدین عؤمرو "خیرداجا قارابالیق" داستانین یایاندان سوْنرا بیر آی سوردو و بیر آیدان سوْنرا او آراز چاییندا ایبهاملی صورتده غرق اوْلدو. اون گون اؤلوموندن اونجه ساواک قووه‌لری صمدین ائوینه هوجوم گتیریب و اونا هده-قورخو گلمیشدیلر.[۱][۲]
ایبهاملی اؤلوم
[دَییشدیر]صمد بهرنگی‌نین اؤلومو باره‌سینده موختلیف نظرلر واردیر. صمدین پهلوی دولتی الیله اؤلدورولمه‌سی بۇ نظرلرین بیریدیر. آیری نظره گؤره صمد سودا اوزمک باشارمادیغی اۆچون آراز چاییندا غرق اوْلوبدور.
تکجه حمزه فراهتی آدلی بیریسی‌نین غرق زامانی صمدین یانیندا اوْلدوغو بللیدیر. صمد قارداشی اوْلان اسد دئییر کی ایکی آیدان سوْنرا فراهتی‌نی بهروز دولت‌آبادی‌نین ائوینده گؤرور. دولت‌آبادی فراهتی‌نین دیلیجه دئییر کی: "من بو طرفده ایدیم و صمدم او طرفلیک‌ایدی. بیر دفعه گؤردوم کومکه چاغیریر نقدر چالیشدیم کومک ائده بیلمه‌دیم."
سیروس طاهباز بوباره‌ده بئله یازیر: "بهرنگی چیمک ایسته‌میشدی و اوزمک و چیممک بیلمه‌دیکی اۆچون غرق اولوبدور. جلال آل‌احمد بو اؤلومو مشکوک بیلیردی آما منیم اۆچون بهروز دولت آبادی‌نین سوزو سونسوزایدی که اونون اؤلوموم دوغال بیلمیشدی، اوزمک باشارمادیغی اۆچون." صمدین قارداشی اسد، صمدین اوزمک باشارمامادیغین تایید ائدیر آنجاق طاهباز و اوبیرلرین نظرلری باره‌ده بئله دئییر: "هامی بهروز دولت آبادی‌نین دیلیجه دانیشیرلار و گئرچکدن بوباره‌ده آراشدیرما آپارماییبدیر."
صمدین اؤلوم قتل بیلنلر بئله ایستیدلال ائدیرلر کی زومار آییندا آرازین سویو آز اولور و غرق اولماق احتیمالی چوخ آزالیر. اسد بهرنگی صمدین غرق اوْلدوغو یئرده سویون آز اولماغین تایید ائدیر و بئله دئییر:"البتده بعضی یئرلرده سویون چوخ اولماسی مومکوندور. هئچ کیم سویون گور یئرینده چیممک ایسته‌مز، صمد کی هئچ، او اوزمکده باشارمیردی." البتده سوزلرین بئله تکمیلله‌دیر: "هئچ کیم ایدیعا ائده بیلمز کی فراهتی ساواک مامورو و صمدین اؤلدورمه سی اۆچون مامور اولموشدو."
اسد بهرنگی بئله آرتیریر:"بیز آراز قیراغیندا صمدین جسدی دالیجان گزنده و صمدین سسله‌یه‌نده ساواک مامورلاری، صمدین ائوینه توکولوب و هر شئیی بیربیرینه وورموشدولار...."[۱]
یارادیجیلیق
[دَییشدیر]بهرنگی 19 یاشیندا اوْلان زامان "عادت" آدیندا اوْلان ایلک داستانین یازدی، بیر ایل اوندان سوْنرا، آذربایجان فولکوروندان گوتورولموش "تلخون" داستانین "کتاب هفته" درگی‌سینده یایدی. بۇ داستاندا یازیچی "ص.قارانقوش" تاخما آدیندان فایدالانمیشدیر. سوْنرالار بهرنگی "مهد آزادی"، "توفیق" و.... گونده‌لیکلرده یازیلارین یایماغا داوام ائتدی. او عومومیتله تاخما آدلارلا یازیلارین یاییردی. داریوش نواب مرغی، چنگیز مرآتی، بابک، افشین پرویزی، باتمیش و... بهرنگی‌نین تاخما آدلاری‌نین بیر نئچه‌سیدیر.
بهرنگی اینگیلیسجه و آنادولو تۆرکجه‌‌سینده اوْلان بعضی کیتابلاری فارسجا و فارسجادا اوْلان اثرلری آذربایجان تۆرکجه‌‌سینه چئویریبدیر. فارسجادان تۆرکجه‌‌یه چئویردیگی اثرلرده، مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، فروغ فرخزاد و نیما یوشیج-ین شعرلری یئرلشیر.[۱][۲]
اثرلری
[دَییشدیر]ناغیللار
[دَییشدیر]- بی‌نام (آدسیز) - ۱۳۴۴
- اولدوز و کلاغ‌ها (اولدوز و قارغالار) - پاییز ۱۳۴۵
- اولدوز و عروسک سخنگو (اولدوز و دانیشان اویونجاق) - پاییز ۱۳۴۶
- کچل کفتر باز (گؤیرچین‌باز کچل) - آذر ۱۳۴۶
- پسرک لبو فروش (لبوساتان اوغلان) - آذر ۱۳۴۶
- افسانه محبت (محبت افسانه‌سی) - قیش (زمستان) ۱۳۴۶
- ماهی سیاه کوچولو (خیرداجا قارابالیق)- تهران، قویروق دوغان (مرداد) ۱۳۴۷
- پیرزن و جوجه طلایی‌اش (قاری‌ننه و قیزیلدان اوْلان جوجه‌لری) - ۱۳۴۷
- یک هلو هزار هلو (بیر هولو مین هولو) - یاز (بهار) ۱۳۴۸
- ۲۴ ساعت در خواب و بیداری (24 ساعات یوخو و اویاغلیقدا) - یاز (بهار) ۱۳۴۸
- کوراوغلو و کچل حمزه - یاز (بهار) ۱۳۴۸
- تلخون و چند قصه دیگر (تلخون و نئچه آیری ناغیل) - ۱۳۴۲
- کلاغ‌ها، عروسک‌ها و آدم‌ها (قارغالار، اویونجاقلار و آداملار)
- آه !ما الاغ‌ها (آه! بیز ائششکلر)
- افسانه های آذربایجان (آذربایجان افسانه‌لری - تۆرکجه)[۳]
کیتابلار و مقاله‌لر
[دَییشدیر]- کند و کاو در مسائل تربیتی ایران (ایرانین تربیتی مساله‌لرینده آختاریش) - یای (تابستان) ۱۳۴۴
- الفبای فارسی برای کودکان آذربایجان (آذربایجان اوشاقلاری اۆچون فارسجا الیفبا)
- اهمیت ادبیات کودک (اوشاق ادبیاتی‌نین اؤنمی)
- مجموعه مقاله‌ها (مقاله‌لر توپلوسو) - قورا پیشیرن (تیر) ۱۳۴۸
- فولکلور و شعر
- افسانه‌های آذربایجان(ترجمه فارسی) - جلد ۱ - (آذربایجان افسانه‌لری - فارسجایا چئویرمه - 1-جی جیلد) گولن (اردیبهشت) ۱۳۴۴
- افسانه‌های آذربایجان (ترجمه فارسی) - جلد ۲ - تهران، (آذربایجان افسانه‌لری - فارسجایا چئویرمه - 2-جی جیلد) گولن (اردیبهشت) ۱۳۴۷
- تاپما جالار، قوشما جالار (مثلها و چیستانها) - یاز (بهار) ۱۳۴۵
- پاره پاره (مجموعه شعر از چند شاعر) - قورا پیشیرن (تیر) ۱۳۴۲
- مجموعه مقاله‌ها (مقاله‌لر توپلوسو)
- انشا و نامه‌نگاری برای کلاسهای ۲ و ۳ دبستان (2-جی و 3-جو ایلک اوخول اۆچون اینشا و نامه‌یازماق اؤرتمه‌سی)
- آذربایجان در جنبش مشروطه (آذربایجان مشروطه اینقیلابیندا)[۳]
چئويرمه‌لر
[دَییشدیر]- ما الاغ‌ها! (بیز ائششکلر)- عزیز نسین - پاییز ۱۳۴۴
- دفتر اشعار معاصر از چند شاعر فارسی زبان (موعاصیر فارس دیللی شاعیرلرین نئچه‌سینده شعر دفتری)
- خرابکار (قصه‌هایی از چند نویسنده ترک زبان) (خارابچی - تورک دیللی یازیچیلاردان نئچه ناغیل) - قورا پیشیرن (تیر) ۱۳۴۸
- کلاغ سیاهه - مامین سیبیریاک (و چند قصه دیگر برای کودکان) (قارا قارغا) قیزاران (خرداد) ۱۳۴۸[۳]
صمد باره‌سینده یازیلار
[دَییشدیر]- صمد جاودانه شد (صمد اؤلوموسوزله‌شدی) - (علی اشرف درویشیان) - ۱۳۵۲
- کتاب جمعه - بیرینجی ایل - 6-جی سای- ۱۵ زومار ۱۳۵۸
- منوچهرهزارخانی - «جهان بینی ماهی سیاه کوچولو» (خیرداجا قارابالیغین دونیاگؤروشو) - آرش ایکینجی دوره، 5-جی سای - (۱۸) -آذر ۱۳۴۷
- برادرم صمد (قارداشیم صمد) یازار: اسد بهرنگی [۳]
- شصت و هفت سال با صمد بهرنگي و جاي خالي‌اش در ادبيات کودکان ايران (67 ایل صمدبهرنگی‌ایله و ایرانین اوشاق ادبیاتیندا اونون بوش یئری)، ناصر خالدیان
- صمد بهرنگی، عنصر پویای دانش و آگاهی (صمد بهرنگی، بیلیک و بیلیجیلیگین ایره‌لیله‌یَن عونصورو)، کیوان باژن
- یادگارهایی از صمد بهرنگی و برادرش اسد (صمد بهرنگی و قارداشی اسددن یادیگارلار)، مزدک علی نظری
- صمد بهرنگی، خالق قصه های پرسش آفرین (صمدبهرنگی، سورغو یارادان ناغیللارین یارادیجیسی)، زهرا شعبانی
- مرگ صمد و هیاهوی دروغگویان (صمدین اؤلومو و یالانچیلارین های-کویو)، اسد بهرنگی
- سلام عمو صمد، خسرو صادقی بروجنی
- نقدی بر دو گربه روی دیوار (دیوار اوستونده ایکی پیشیگین نقدی)، حسن نیکوفرید[۴]
- دوزگون، حسین. 'صمد بهرنگی منظومه‌سی' ، ایلک نشر: تبریز، 1347 ؛ سون نشر: تبریز، نشر بهرنگی، 1387.[۵]
قازاندیغی اؤدوللر
[دَییشدیر]صمد بهرنگی "خیرداجا قارابالیق" داستانیلا نئچه اؤدول قازانیبدیر. 1347-جی ایلده بۇ کیتاب، اوشاق قونوسوندا ایلین کیتابی سئچیلدی. بۇ داستان ایتالیانین بلون (Bologna) کیتاب سرگیسی‌نین 6-جی دورونون اؤدولون قازاندی. آیریجا بۇ کیتاب چک‌اسلواکی‌نین بی‌یئنال اؤدولون 1969-جی ایلده صاحیب اوْلدو.[۶].
خیرداجا قارابالیق، صمد بهرنگی‌نین ان تانینمیش اثریدیر.[۷] بۇ کیتاب اساسیندا اوروپادا جیزگی فیلمده چکیلیبدیر.[۸]
صمد بهرنگی آدینا اؤدول
[دَییشدیر]ایراندا فعالیت ائدن "اوشاقلار اۆچون كیتاب شوراسی" هر ایل اوشاق ادبیات ساحه‌سینده چالیشان یازیچی و چئویرنلر آراسیندا ان یاخشیسین سئچیردی و سئچیلنلره "صمد بهرنگی" اؤدولو وئریردی.[۹]
بولود قاراچولونون صمد باره‌سینده شعری
[دَییشدیر]گونئی آذربایجانین تانینمیش شاعیری بولود قاراچولو، صمد بهرنگی‌نی اؤلومو موناسیبت ایله بئله بیر شعر سؤیله‌ییبدیر:
قوربانیمی قبول ائله آراز
نه یازیم صمد؟!
دَنلی خرمنیمین یانماسین یازیم؟
سرین سو کوزه‌مین جالانماسین یازیم؟
داغ‌لی سینه‌مین آلوولانماسین یازیم؟
من سنه نه یازیم صمد؟
حسرتیم کیمی یاخاجاق؟
گؤز یاشیما کیم باخاجاق؟
آراز یئنه‌ده آخاجاق!
صمد! کیمی چاغیریم؟
نه قدر باغیریم؟
ص......مد!
سؤیله منه، سؤیله آراز!
ندن بیزله اوْلدون بئله آراز؟
کسدین ایکی قارداش آراسین
آلدین موغانین ساراسین
بوغدون ائلیمین دَ‌یَرلی بالاسین!
بس‌دیر!
بس.....دیر!
قوربانیمی قبول ائله آراز… [۱۰]
بیرده باخ
[دَییشدیر]قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ صمد بهرنگی‌نین آدینا سایت. (فارسجا) صمد بهرنگی. صمد بهرنگی‌نین آدینا سایت. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰۱-۲۳.
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ همشهری آنلاین (شنبه 2 اردیبهشت 1391). (فارسجا) زندگینامه: صمد بهرنگی (1318 - 1347). همشهری آنلاین. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰۱-۲۳.
- ^ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ صمد بهرنگی‌نین آدینا سایت. (فارسجا) آثار صمد بهرنگی. صمد بهرنگی‌نین آدینا سایت. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰۱-۲۳.
- ^ صمد بهرنگی‌نین آدینا سایت. (فارسجا) مقالاتی پیرامون صمد بهرنگی و آثارش. صمد بهرنگی‌نین آدینا سایت. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰۱-۲۳.
- ^ http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1159684&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ Brad Hanson, The "Westoxication" of Iran: Depictions and Reactions of Behrangi, al-e Ahmad, and Shariati, International Journal of Middle East Studies, ۱۵, ۱-۲۳, ۱۹۸۳
- ^ (فارسجا) صمد بهرنگی. کتابک سایتی. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰۱-۲6.
- ^ (فارسجا) گالری تصاویر. صمدبهرنگی‌نین آدینا سایت. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰۱-۲6.
- ^ سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. (فارسجا) صدای ماندگار مهر ماه به مناسبت روز جهانی كودك. سازمان اسناد و كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰۱-۲6.
- ^ http://az.wikisource.org/wiki/%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85%DB%8C_%D9%82%D8%A8%D9%88%D9%84_%D8%A7%D8%A6%D9%84%D9%87_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D8%B2 Archived 2013-10-24 at the Wayback Machine. قوربانیمی قبول ائله آراز