خوجا احمد یسوی
خوجا احمد یسوی ایسلام دونیاسی‌نین بؤیوک عارفلریندن
یاشامی
[دَییشدیر]خوجا احمد یسوی 12و13 عصیر تورک و ایسلام دونیاسی‌نین ان بویوک حکیم‌لریندن و بلکه ان بویوک اره‌ن درجه‌سینه یتریمیش احمد خوجا یسوی دیر. احمد یسوی یا آتایسوی ایکینجی پیغمبر آدلانیب زیرا خالق بیه نی سینه سونولان ینی بیر سبک ده شعر ایبداع اتدی کی ، اونون آماجی تورک خالقینی موسلمان (مسلمان)ائتمک‌یدی. بۇ سبک یونوس ایمره واسیطه‌سی‌له 13- اونجو عصرده ان یوکسک سوییه‌یه چیخدی. احمد یسوی 1093میلادی ایلینده دونیایه گلیب و 1166سنه سی وفات ادیبدیر.خوجا نین دوغوم یری 160کیلومتری‌سی‌یا ایندیکی آدیلا تورکیستان شهرینین اوته سینده سایرام یا اسفیجاب کندینده اوْلوبدور. بۇ توْرپاق‌لار گونئی قازاخیستانا عاییددیر. مزاری‌ایسه شهرینده قازاق‌لار، قیرقیزلار، اوزبک‌لر و تاجیک‌لرین اوجاغی‌دیر. روایته گوره امیر تئیمور خوجا احمد یسوی‌نی رویاسیندا گوروب و بوخارا شهرینین فتح ائتمک موژده‌سین آلیر . بۇ رویادان سوْنرا امیر تئیمور یولا چیخیب و بوخارانی فتح الدیک‌دن سوْنرا فرمان وریر احمد یسوینین توربه‌سینه نامینا لاییق بیر مزار تیکیلیر.
باشقا بیر تانیتیم
[دَییشدیر]تورکيستاندا يئتيشن بؤيوک وليلردندير. آدي احمد بن ايبراهيم بن الياس يسوي اوْلوب، پيرسلطان، معليم احمد، قول خواجه احمد دئيه ده تانينار. آتاسي خواجه ايبراهيمين نصبي حضرت علی نين اوغولو محمد بن حنفيه یتیشیر. هيجري 5 اینجی یوزایلین اورتالاريندا دوغولدوغو تخمين ائديلمکده دير. احمد يسوي چوخ کيچيک ياشدا آتاسيني، 7 ياشيندا دا آناسيني ايتيرميشدير. يئسي شهرينده علم و تربييه تحصيل آلميشدير. بوندان اؤتري يسوي نيسبتييله شؤهرت تاپديغي قبول ائديلميشدير. يئسيده، ایلک آسلان بابادان درس آلدي. آسلان بابانین وفاتييلا بخارايا گئتدي. اورادا يوسف همداني يه باغلاندي و معنوي علملري تحصيل آلدي. اينسانلارا دوغرو يولو گؤسترمک اۆچون اوندان ايجازه (ديپلم) آلدی. موعليم احمد يسوي بوخارادا بير مودت درس وئردي. داها سوْنرا بۇ وظيفه ني باشقاسينا تحويل وئريب يئسييه دؤندو و بورادا طلبه يئتيشديرمه يه باشلادي. بؤيوکلوگو و شؤهرتي قيسا زاماندا ماورا النهر، خوراسان و خارزم اطرافلارينا ياييلدي. زامانين ان بؤيوک و اوستون اؤولييالاريندان اوْلدو. احمد يسوي يئتيشديرديگي شاگيردلري نين هر بيريني بير مملکته گؤندرمک صورتييله ايسلاميتين دوغرو اولاراق اؤيره ديليب ياييلماسيني تامين ائتدي. اونون بۇ شکيلده گؤندرديگي طلبه لريندن بير قيسيمي ده آنادولويا گتدیلر. بۇ وسيليله اونون تعليمي آنادولودا ياييليب تانيندي. آنادولونون تورکلره يورد اولماسي، اونون معنوي ايشاره سييله حاضيرلاندي. شاگيردلري نين سعی ايله آنادولو ابدي اولاراق تورک يوردو اوْلدو. احمد يسوي نين ان اهميتلي خوصوصيتي، عربجه و فارسجا بيلمه سينه باخماياراق چوخ ساده بير تۆرکجه ايله حيکمت دئييلن تعليماتچي سؤزلري، تورکيستان تورکلري اوزرينده بؤيوک ايزلري بوراخميش اولماسيدير. منصور آتا، عبدالمالک آتا، سليمان حاکيم آتا، محمد دانيشمند، محمد بوخاري (ساري سالديق) زنگي آتا، تاج آتا کيمي آدلار احمد يسوي نين شاگيردلريدير. احمد يسوي نين بۇ شاگيردلري آنادولودا آهي ائوران، حاجي بکتاش، مؤولانا، تاپدوک امره و يونوس امره کيمي آدلاري يئتيشديرميشلر. بۇ آدلار آنادولودا، احمد يسوي نين چکديگي يولدا ايره ليله ميشلر و تورک ديليني، ادبياتيني، مدنيتيني ان گؤزل حالي ايلا گله جک نسيللره کؤچورموشلر. ساده بير تۆرکجه ايله خالقين آنلاياجاغي، صؤحبت طرزينده کي حيکمت آدلي شعرلري، چيندن، مارمارا ساهه للرينه قدر ياييليب، تورک ميلتينه معنوي ايشيق اوْلموشدور. 63 ياشيندان اعتيبارن يئرين آلتيندا بير اوتاقدا ياشاميشدير. احمد يسوي هيجري 590 (1194)' ده يئسي شهرينده وفات ائتميشدير. قبيري اوزرينه توربه، 200 ايل سوْنرا، تئيمور خان طرفيندن تيکيلميشدير.
اثرلری
[دَییشدیر]مزاری
[دَییشدیر]بینا چوخ گوزل و موعظظم‌دیر. بینانین ایچینده ایکی تون آغیرلیغیندا بیر قازان وارکی جوما نامازیندان سوْنرا شربت‌له دولدورولوب و جاماعاتا ایکرام ائدیلیرمیش. احمد یسوی دوغرو ، مرحمت‌لی ، قادینا سایقی‌لی، دوروست و تظاهوردن اوزاق ایسلامین اونجولریندندیر.بو بویوک حکیمین آدی نقشبندییه . بکتاشی طریقت‌لری‌له باغلی‌دیر. تورکوستان‌دا ان قدیم ایسلامی قبول ائدن‌لر قارا‌خان‌لی‌لاردی‌لار. همین قارا‌خان‌لی‌لار سامانی شاه‌لیغین ییخانلاردی‌لار. خوجا یئددی یاشیندان علم یولون سئچیب و مذهب‌ده ایمام اعظم حنفیه‌یه منسوب مذهبی وار. خوجا حکمت یوک‌لو شعرلری دیوانی – حکمت آدلا کیتابدا ثبت اوْلونوبدور.احمد یسوینین مورادی ارسلان بابا و ایلک خلیفه‌سی منصور آتا تاریخ‌ده یازیلیب‌دیر. حکیم یسوی نین حیات دیگر اره‌ن‌لر کیمین افسانه و حقیقت‌له بیرلیک‌ده گلیب چاغیمیزا چائتمیشدیر.احمد یسوی خوراسان اره‌ن‌لری‌نی مورادی‌دیر. تاریخ ترکان تاتار کیتابیندا شریعتین سیلسیله‌لری بئله سیرالانیب‌دیر: اول خوجه احمد یسوی، سوْنرا عبدالخالق غجدوانی، اوچ اولاراق شیخ نجم‌الدین کبری و دوردونجی عبدالحسن عشق سلسله‌سی. یسوی تورکوستان‌ین ایلک موقددسی و ایلک صوفی‌سی‌دیر. او عیرفانین قایناغی‌دیر.
شعرلریندن اؤرنک
[دَییشدیر]احمد یسوینین موناجات‌نامه کیتابیندان بیر اورنک:
الهی قادرا پروردکارا
رحم قیل بندنکا ای کردکارا
اجابت سندین و مندین مناجات
ای- ای ذوالجلال جمله حاجات
الهی جاجتیم¬نی سن روا قیل
کریم سن لطف ائله دردیم دوا قیل
الهی ذات پاکینک حرمتیدین
آییرکیل بیزنی شیطان زحمتیدین
منکا توفیق سوییدین سن ایچورکیل
کرم بیرله گناهیم¬نی کیچورکیل
که بیلماس¬ده گناه بسیار قیلدیم
کونکل¬لارنی بوزوب آزار قیلدیم
که هر عاصی ایرور رحمت¬کا لایق
کیل ای احد دعاغه بول موافق