قالاکسی
 | بۇ صفحهده تاپیلان بعضی یازیلار تۆرک دیلی یازی قۇراللارینا اۇیغون دئییلدیر. |
قالاکسی یا اولدوزلار قالاغی اولدوزلار و اولدوزلار آراسیندا اولان تؤز، قاز و ماده‌لردن، و قارانلیق ماده‌لر و داغیلمیش اولدوزلارین قالانیندان قورولوب و ماده‌لرین بیربیرینه چکیمیندن بیر یئره ییغیلیب و بیر بؤیوک قالاق و تایا کیمی گؤروشور. ان کیچیک اولدوزلار قالاغی تکجه نئچه یوز ایشیق ایلی اوزنلوغو وار و ان بؤیوک قالاکسی‌لر ۳ میلیون ایشیق ایلی اوزونلوغو اولور بؤیوک قالاکسیلرده یاخلاشیق ۱۰۰ میلیارد و چوْخ اولدوز اولور. قارانلیق ماده اولدوزچولوق بیلگیلرینده بیر فرضی و قوشما ماده دیر چون اؤزوندن ایشیق و الکترو مغناطیس دالغاسی وئرمیر یا ایشیغی و الکترومغناطیس دالغاسین قایتارمیر بۇ اساسدا قارانلیق ماده آدی وئریلیب. قارانلیق ماده‌نی گؤرمک اولمور هابئله اونون چکیمی اوبیری قالاکسیلرده، اولدوزلاردا و ماده‌لرده بیلینیر و یئری گؤروشور. بۇ ماده‌نی تانیماق چئتین دیر. قارانلیق ماده اولدوزچولوقدا دئیرلی بیر ایشلر یارادیر.[۱][۲][۳]
قالاکسی
اینگلیسیجا Galaxy یونانجا دیلدن آلینمیش Galaxias (سوتلو). سامان یولو اولدوز شکیلیندن آلینیر و یونانجا اونا سوتلو یول یا همان قالاکسیوس آد وئریلیب.milky way. تورکیجا دیلده قالاق معناسینه چونور کی ییغینجاق سوزو باش تاپیلیر. قالاکسی لر اولماقدا چوْخلو چئشیدلری و شکیللری بیلینیب هابئله بؤیوک، کیچیک، اوزون، قیسا، آز، چوخ، گیرده، بوروشوق و… هر اوخشار و شکیلده اولور. کیچیک قالاکسی لرین تکجه ۱۰میلیون سایی اولدوزو اولور.[۴] و بؤیوک قالاکسی لرده ۱۰۰٬۰۰۰ میلیارد یا همان ۱۰۰تریلیون اولدوز سایی یاخلاشیقدیر.[۵] بوتون الدوزلار بیر قالاکسیده اؤز یورونقوسوندا آرایئر دوره سینه فیرلانیر. قالاکسی لر آراشدیرماقدا ادوین هابل ساییلاریندا ساییلیب و هر قالاکسی اؤز یئرینده اولور. قالاکسی لرین اولماسینا گوره بیلگیلر چوْخ آزدی و بیئله بیلینیر اولار بیر قالاق بولوت وایستی قازدان اولور. اولارین شکیلی چوْخلو گیرده و یومورو (بیضی) شکیلده اولور.[۶] اوزئری گؤیلرده ۱۷۰ میلیارد قالاکسی واردی[۷] چوْخلو قالاکسی لرین ۱۰۰٬۰۰۰ دن ۱۰۰۰ پارسک اوزونلوقو اولور (هر پارسک ۳۱ تریلیون کیلومتیر اولور). قالاکسی لر میلیونلار و حتی میلیاردلار پارسک آیری دوشوبلر.[۸] قالاکسی لر آراسی قاز ایله دولوب آمّا اونون سیخلیقی چوْخ آز و بیر اتوم بیر کؤب متیرده اولور. قالاکسی لر زینگیله کیمی صف چکیر و آخیرده بیر سخیلمیش زینگیله کیمی اولدوز زینگیله سی اولور. قالاکسی لرین دوره سین اوجسوز (اوجوبونوق) خلاء توتوب (خلاء لانهایة).[۹]
قارانلیق ماده
یوزه دوقسان دۆنیادا ماده لر قارانلیق ماده دیر و بونو آراشدیرماق چوْخ چتیندیرهابئله قالاکسی لر آراسیندا بؤیوک قارا چوخورلار بیلینیب. بیلینن و یاخلاشیق بیر قارا چوْخور سامان یولو قالاکسی آراسیندا واردیر.[۱۰]
قالکسی لرین اولماسی
بوروشوق قالاکسی یومورو قالاکسی قاریشیق قالاکسی چوبوق قالاکسی دۆنیادا اولان چوْخلو قالاکسی لرین گورونتوسودیر.
قایناقلار
منابع
- ^ «قارانلیق ماده نه دیر؟>؟». ۶ اوت ۲۰۰۹.
- ^ «Classical Dark Matter» (انگلیسی) (PDF). 2007.
- ^ اسپارکل ال اس. Gallagher III, J. S. چاپ ۲۰۰۰. کمبریج: کمبریج، ۲۰۰۰.
- ^ http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2000/pr-12-00.html Archived 2012-07-29 at Archive.is. Retrieved 2007-01-03. دولوف
- ^ http://www.nytimes.com/1990/10/26/us/sighting-of-largest-galaxy-hints-clues-on-the-clustering-of-matter.html
- ^ Hoover, Aaron (2003-06-16). Hubble News Desk. Archived from the original on February 25, 2007. https://web.archive.org/web/20070225064443/http://www.napa.ufl.edu/2003news/galaxies.htm. Retrieved 2007-02-05.
- ^ Hoover, Aaron (2003-06-16). «ستاره شناسان یو اف: کائنات کمی آسانتر از آنچه انتظار می‌رود!!!». Hubble News Desk. Archived from the original on February 25, 2007. https://web.archive.org/web/20070225064443/http://www.napa.ufl.edu/2003news/galaxies.htm. Retrieved 2007-02-05.
- ^ Gilman, D. NASA WMAP. http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/EP-177/ch4-7.html Archived 2012-08-02 at Archive.is. Retrieved 2006-08-10.
- ^ "Galaxy Clusters and Large-Scale Structure". University of Cambridge. http://www.damtp.cam.ac.uk/user/gr/public/gal_lss.html. Retrieved 2007-01-15.
- ^ Finley, D. ; Aguilar, D. (2005-11-02). "نگاه نزدیکتر ستاره شناسان به راه شیری Mysterious Core". National Radio Astronomy Observatory. http://www.nrao.edu/pr/2005/sagastar/. Retrieved 2006-08-10.