بؤیوک بؤحران
بؤیوک بؤحران (اینگیلیسجه: Great Depression) — ۱۹۲۹-جو ایلده باشلانمیش و ۱۹۳۹-جو ایله قدر داوام ائتمیش دۆنیا ایقتیصادی بؤحرانی. اما دۆنیا ۱۹۴۵-جی ایله قدر بؤحران‌دان چیخیردی. بۇنا گؤره ۱۹۳۰-جو ایللر بوتوولوک‌ده بؤیوک بؤحران دؤورو حساب ائدیلیر.
بؤیوک بؤحران آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-آ، کانادایا، بؤیوک بریتانیایا، آلمانیا و فرانسهیا ان گۆج‌لو توخون‌دو، اما باشقا دؤولتلرده ده حیس اوْلونوردو. ان یۆکسک درجه صنایع شهرلری ضرر چکدی، اؤلکه‌لر بیر سیرا تیکینتینی پراکتیک اوْلاراق قورتاردی. اؤدمه قابیلیتی اوْلان نیازین ایختیصارینا گؤره، کند چیفتلیک (مزرعه) محصولونا قیمتلر ۴۰ — ۶۰% دۆشدو.
سببلر
[دَییشدیر]
ایقتیصادچیلار بؤیوک بؤحرانین سببلری حاقیندا عۆمومی فیکیره گلمیییبلر.
بیر سیرا نظریه‌لر بۇ مسئله‌ده مؤوجوددور:
- کینسیان ایزاهاتی — پول کۆتله‌سینین چاتیشمازلیغی. اوْ زامان پول قیزیل احتیاطا باغلانمیش‌دی، بۇ پول کۆتله‌سینی محدودلاش‌دیریردی. عئینی زاماندا اۆرتیم (تولید) آرتیردی، عصرلرین سرحدینده ماللارین بئله یئنی گؤرونوشلری چیخدی، اوتوموبیللر کیمی، طیّارهلر، رادیو. ماللارین میقداری، عۆمومی کیمی، هم ده چئشید اۆزره، دفعه‌لرله آرت‌دی. پول کۆتله‌سینین محدودلوغو و مال کۆتله‌سینین آرتماسی نتیجه‌سینده گۆج‌لو تورّم یاراندی — قیمتلرین دوشمه‌سی، هانسی کی، مالییه غئیری-ثابتینی چاغیردی، چوْخ موسّسه‌لرین ورشکستین، اعتیبارلرین قاییتماماسی. گۆج‌لو مولتیپلیکاتیو اثری حتی آرتان ساحه‌لره وۇردو.
- مونتاریزم — بؤحران فدرال احتیاط سیستمینین پول سیاستی چاغیردی.
- مارکسیزم — تکرار اۆرتیم (تولید)ین نؤوبتی بؤحران، کاپیتالیزمه مخصوص.
- چوْخ هیز‌لی اهالی آرتیمی؛
- بؤیوک بؤحرانین گلمه‌سینی تلسدیرمیش عامیللردن بیرینه ایدخال ماللارینا یۆکسک گؤمروک روسوملارینی داخیل ائتمیش
شکیللر
[دَییشدیر]-
بؤحران دؤورونده نوخود ییغیجیلارینین عائله‌سی. -
Wall ایسترئئت'ده بیرژا بیناسینین قاباغیندا جاماات -
-
اوکلاهما ایالتیدا قوراق‌لیق‌دان قاچقینلارین اۇشاقلاری. آلتی اینسان‌دان عائله؛ سیغیناجاق یوْخدور، یئمک یوْخدور، پول یوْخدور و دئمک اوْلار کی یوْخدور بنزین. اۇشاق‌دا سۆموک ورمی. ۱۹۳۵-جی ایل. -
بؤیوک بؤحران دؤورونده بانکیرلر اوْ قدر غئیری-پوپولیار اوْلدولار کی، بانک سویغون‌چولاری میلّی قهرمان اوْلوردولار (بوْنی و کلاید کیمی)
قایناقلار
[دَییشدیر]