تئیمور
| تیمور | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| امیر سولطان خان ایمپیراتور | |||||
 | |||||
| تیمورلو ایمپیراتورلوغونون ۱-جی امیری | |||||
| شاه‌لیق | ۹ آوریل ۱۳۷۰ – ۱۴ فوریه ۱۴۰۵ | ||||
| تاج قویما | ۹ آوریل ۱۳۷۰، بلخ[۱] | ||||
| قاباقکی | قورولدو | ||||
| سوْنراکی | خلیل سولطان | ||||
| دوغوم | ۹ آوریل ۱۳۳۶[۱] شهری‌سبز، جیغاتای خانلیغی | ||||
| اولوم | ۱۹ فوریه ۱۴۰۵ میلادی (۶۸ یاش) اوترار، تیمورلو ایمپیراتورلوغو | ||||
| دفن | گور امیر، سمرقند | ||||
| حیات یولداشی | سارای ملک خاتون چولپان ملک آغا آلجاز تورکان آغا توکال خانیم دیلشاد آغا تومان آغا بی‌بی خانیم | ||||
| اوشاقلار | عمر شیخ غیاث‌الدین جهانگیر میران شاه شاهرۇخ آکا بیکی سولطان بخت بیگم سعادت سولطان بیکیجان قوتلوغ سولطان آغا | ||||
| |||||
| سولاله | تیمورلو خاندانی | ||||
| آتا | امیر توراغای | ||||
| آنا | تکینه خاتون | ||||
| دین | ایسلام | ||||
تئیمور یا امیر تئیمور یوخسا تیمور[۳] (چاغاتایجا: تیمور Temür، د. ۸ آوریل ۱۳۳۶، شهری‌سبز، جیغاتای خانلیغی - اؤ. ۱۸ فوریه ۱۴۰۵، اوترار، تیمورلو ایمپیراتورلوغو) یوْخسا آقساق تیمور[۴] (چاغاتایجا: اقساق تیمور Aqsaq Temür)، تورک ایمپیراتور و کوْماندان و تیمورلو ایمپیراتورلوغونون قۇرۇجوسو و ایلک حؤکومداری. تیمور ۱۳۷۰-جی ایلده جی ایلده جیغاتای خانلیغی‌‌نین باتی‌سینی کوْنترولو آلتینا آلدی و اوْرتا آسیا، اوْرتا دوْغو، هیند، قافقاز و آنادوْلویا سفرلر ائدیب و بؤیوک بیر ساحه‌نی فتح ائتمیشدیر. امیر تیمور عؤمرو بوْیونجا ۷۱ ساواشدا غالیب اوْلموش و دۆنیانین ان بؤیوک لیدرلر و تاکتیکچیلر آراسیندا یئر آلمیشدیر.[۵][۶]
آدی و شخصیتی[دَییشدیر]
تیمورون آدی[دَییشدیر]
عرب آد قایدالارینا اساساً تیمورون تام آدی تیمور ابن تاراغای بارلاس (تاراغایین اوْغلو تیمور) اوْلوب. چاغاتای تورکجه‌سی'نده و موغول دیلی'نده تمور و یا تمیر سؤزلری "دمیر" معناسینی وئریر. اوْرتا عصر روس قایناق‌لرینده تیمورون آدی "آخساق تیمور" کیمی ده قئید اوْلونوب.
چینگیزلیلر سولاله‌سیندن اوْلمادیغی اۆچون تیمور فورمال اوْلاراق بؤیوک خان تیتولو داشییا بیلمزدی. اله بۇنا گؤره ده اوْ، اؤزونه امیر (طایفه باشچی‌سی) تیتولونو گؤتورور. ۱۳۷۰-جی ایلده چینگیزلیلر سولالهسی ایله قوهوملاشان تیمور اؤزونه گورکان تیمور گورکانی تیتولونو گؤتورور. گورکان موغول دیلینده کوروقن و یا خورقن سؤزونون فارس دیلینده اوْلان موختلیفی‌دیر و ترجومه‌سی «کوره‌کن-داماد» دئمک‌دیر. بۇ اوْ دئمک ایدی کی، چینگیزلیلر سولالهسی ایله قوهوملاشان تیمور اوْنلارین اولرینده آزاد شکیل‌ده یاشایا و حرکت ائده بیلردی.
مۆختلیف فارس قایناق‌لرینده تئز-تئز تیمور لنگ یعنی «توپال تیمور» آدینا راست گلمک اوْلار. احتیمال اوْلونور کی، بۇ آددان همین دؤورده تیمورو آلچالتماق و حقارت ائتمک اۆچون ایستیفاده اوْلونوب.[۷] بۇ سؤز سوْنرادان غرب دیللرینده مۆختلیف فوْرمالاردا یاییلیر (تامرلان، تامرلانه، تامبورلاینه، تیمور لنک). روس دیلینه ده کئچن بۇ سؤز (Тамерлан) اؤز ایلکین کؤکون‌دن فرقلی اوْلارق هئچ بیر مَنفی چالارا مالیک دییل و «تیمور» سؤزو ایله یاناشی شکیل‌ده ایشلدیلیر.
تیمورون شخصیتی[دَییشدیر]
تیمورون سیاسی فعالیّتی‌نین باشلانغیجی چنگیزخانین فعالیّتینه بنزییر: اوْنلار شخصاً اؤزلری آردیجیللاری طرفیندن تشکیل اوْلونموش دسته‌لرین باشچیلاری ایدیلر، هانسیلار کی، سوْنرالار دا اوْنلارین ساواش قودرتینده اساس تمل روْلونو اوْیناییبلار. تیمور چنگیزخان کیمی شخصاً بۆتون ساواش قوه تشکیلاتلارینین تفررواتلاری ایله ماراقلانیردی، رقیب و اوْنلارین توْرپاقلاری باره‌ده اطراف‌لی معلوماتلار توپلاییردی، اؤز اوْردوسوندا یۆکسک اوْلان شخصی نفوذا مالیک ایدی و تماماً اؤز سیلاحداشلارینا گوونیردی. فرق تیمورون اۇغورسوز شکیل‌ده سئچیب وطنداش ایدارتمه‌سینه قویدوغو اینسانلاردا ایدی (سمرقند، هرات، شیراز و تبریز شهرلرینده چوْخلو سایدا یۆکسک روتبه‌لی مأمور روشوتخورلوغا گؤره جزالاندیریلمیشدی).
تیمور عالیملر ایله صحبت ائتمه یی خصوصاً ده تاریخی اثرلری دینلمیی چوْخ سئویردی. تیمورون اؤزونون تاریخی بیلیکلری ایله اوْرتا عصرلر تاریخچی‌سی، فیلوسوفو و مۆتفکّیری اوْلان ابن خلدون و چوْخ تعجوب لندیرمیشدیر. تیمور تاریخی و افسانوی قهرمانلارین جسورلوقلاریندان دانیشاراق اؤز دؤیوش‌چولرینی روحلاندیریردی.
تیمور اؤزون‌دن سوْنرا چوْخلو سایدا عظمت‌لی معمارلیق تیکی‌لیلری ساخلاییب. بۇنلاردان بیر چوْخو دۆنیا مدنیتی‌نین خزینه‌لرینه داخیلدیر. تیمورون تیکی‌لیلری، هانسیلارین کی، یارادیلماسیندا شخصاً اؤزونون فعال ایشتیراکی اوْلوب، تیمورون بدیعی زؤوقونو نۆماییش اتدیریب.
تیمور باش‌لیجا اوْلاراق اؤزونون دوغما شهری ماوراءالنهرین چیچکلنمه‌سی و باشکند سمرقندین شؤهرتلنمه‌سی اۆچون بؤیوک قایغی گؤستریردی. تیمور اله کئچیردیی بۆتون اؤلکه‌لردن اۇستالاری، معمارلاری، زرگرلری و اینشاتچیلاری ایمیپراتورلوغونون باشکندی سمرقند، آتاسینین وطنی کش (شاخریسابز)، بوخارا و سرحدیانی شهر تورکیستانی یئنی‌دن قورماق اۆچون سؤزوگ‌دن یئرلره گؤندریردی. تیمورون سمرقنده اوْلان قایغی‌سی اوْنون بۇ مشهور جمله‌سینده اؤز عکسینی تاپیب: «سمرقندین اۆزرینده همیشه ماوی سما و قیزیل اۇلدوزلار اوْلاجاق». بۇ اینسانلاری آنجاق حیاتلارینین سوْن ایللرینده داها چوْخ سرحدیانی بؤلگه‌لرده یئرلَشن شهرلره ایشله‌مک اۆچون گؤندریردیلر (۱۳۹۸-جی ایلده افغانیستاندا یئنی سۇوارما کانالی چکیلیر.
اۇشاق‌لیق و گنج‌لیک[دَییشدیر]
تیمور ۱۳۳۶-جی ایلین ۹ آوریل تاریخینده، اورتا آسیادا کش (حال-حاضیردا شاخریسابز، اؤزبکیستان) شهری‌نین یاخینلیغین‌داکی هوجا-ایلقار کندینده دۆنیایا گلیب.
اوْنون اۇشاق‌لیق و گنج‌لیک ایللری کش داغلاریندا کئچیب. گنج اوْلارکن تیمور اوْو ائتمه یی، آت یاریشلارینی، نیزه توللاماغی و اوْخ آتماغی چوْخ سئویردی. اوْ، هله اۇشاق اوْلارکن ساواش اوْیونلارا بؤیوک ماراق گؤستریردی. تاراغایین یانیندا قۇللوق ائدن آتبیلر ۱۰ یاشیندان اعتباراً تیمورون تربییه‌سی ایله مشغول اوْلماغا باشلاییبلار. اوْنلار تیمورا ایدمان اوْیونلارینی و ساواش صنعتی‌نین سیرلرینی درین‌دن اؤیردیبلر. تیمور چوْخ جسور و تمکین‌لی اینسان اوْلوب. آییق موحاکیمه یوروتمک کیفیتینه مالیک اوْلان تیمور ان چتین آنلاردا ان دوزگون قرارلاری قبول ائتمه یی باجاریب. خاصیتینین بۇ خۆصیّتلری اینسانلاری اوْنا جلب ائدیردی. تیمور باره‌ده قایناق‌لرده اوْلان ایلک معلوماتلار ۱۳۶۱-جی ایلدن اعتباراً اوْنون سیاسی فاللیته باشلاماسی ایله مئیدانا گلیب.
تیمورون خاریجی گؤرونوشو[دَییشدیر]
امیری-گور مقبره‌سینین آچیلماسیندان سوْنرا تیمورا عایید ائدیلن ایسکلتین تدقیق ائدیلمه‌سی زامانی اوْنون بویونون ۱۷۲ سانتی‌متر اوْلماسی آشکارلانیب. تیمور چوْخ گۆج‌لو ایدی، فیزیکی جهت‌دن اوْ، چوخ اینکیشاف ائتمیش دی، اوْنون چاغداشلری بئله یازیردیلار: «چوخ دؤیوش‌چولر اوْخون یایینی کورجیک سومویونه کیمی دارتیقلاری زامان، تیمور یایی قولاغینا کیمی گتیره بیلیردی». تیمورون ساچلاری عئینی قبیله‌دن اوْلان قوهوملاری کیمی آچیق رنگ‌لی ایدی.
تیمورون یاشینین چوْخ اوْلماسینا باخمایاراق (۶۹ یاش) اوْنون کل‌له سومویو و ایسکلتینده آچیق نظره چارپان (عامیل) قوجالیق جیزگیلری یوْخ ایدی.
اؤلومو[دَییشدیر]
امیر تیمور ۱۸ فوْریه ۱۴۰۵ تاریخینده، چینه سفره گئدرکن اوْترار'دا ۶۹ یاشیندا اؤلدو.
تیموری‌لر خانلاری[دَییشدیر]
- تیمور (۷۷۱ – ۸۰۷ ه. ق) (۱۳۷۰–۱۴۰۵ م)
- خلیل سلطان (۸۰۷ – ۸۱۲ ه. ق) (۱۴۰۵–۱۴۱۰ م)
- شاهرۇخ (۸۰۷ – ۸۵۰ ه. ق) (۱۴۰۵–۱۴۴۷ م)
- بایسوْنقۇر میرزا
- اۇلوغ بیگ (۸۵۰ – ۸۵۳ ه. ق) (۱۴۴۷–۱۴۴۹ م)
- عبداللطیف (۸۵۳ – ۸۵۴ ه. ق) (۱۴۴۹–۱۴۵۰ م)
- عبدالله (۸۵۴ – ۸۵۵ ه. ق) (۱۴۵۰–۱۴۵۱ م)
- سولطان ابوسعید (۸۵۵ – ۸۷۳ ه. ق) (۱۴۵۱–۱۴۶۹ م)
- سولطان حسین بایقارا (۸۶۲ – ۹۱۱ ه. ق) (۱۴۷۰–۱۵۰۶ م)
- سولطان احمد (۸۷۳ – ۸۹۹ ه. ق) (۱۴۶۹–۱۴۹۴ م)
- سلطان محمود (۸۹۹–۹۰۰ ه. ق) (۱۴۹۴–۱۴۹۵ م)
گؤرونتولر[دَییشدیر]
.GIF)
قالری[دَییشدیر]
قایناقلار[دَییشدیر]
- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ Muntakhab-ul-Lubab, Khafi Khan Nizam-ul-Mulk, Vol I, p. 49. Printed in Lahore, 1985
- ^ W. M. Thackston, A Century of Princes: Sources on Timurid History and Art, (1989), p. 239
- ^ تیمور Temür چاغاتایجا و اسکی تۆرکجه‌ده دمیر آنلامینا گلیر.
- ^ امیر تیمور قاتیلدیغی ساواشلارین بیرینده آیاغیندان آلدیغی ضربه‌یه گؤره آقساق تیمور Aqsaq Temür آدی ایله تانینیردی.
- ^ 1970-, Marozzi, Justin, (2007). Tamerlane : sword of Islam, conqueror of the world. Da Capo Press. ISBN 978-0-306-81543-0. OCLC 123915938.
{{cite book}}: CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: numeric names: authors list (link) - ^ Medieval Islamic civilization : an encyclopedia. Josef W. Meri, Jere L. Bacharach. New York: Routledge. 2006. ISBN 0-415-96691-4. OCLC 59360024.
- ^ [۱]