برلین

برلین
آلمان ایالتی
From top: Skyline including the TV Tower, City West skyline with Kaiser Wilhelm Memorial Church, Brandenburg Gate, East Side Gallery (Berlin Wall), Oberbaum Bridge over the شپری چایی, Reichstag building (Bundestag)
بایراق نیشانی
موختصات: 52°31′00″N 13°23′20″E
اؤلکه	آلمان
دؤولت
• اورقانی	Abgeordnetenhaus of Berlin
• Governing Mayor	Michael Müller (SPD)
• Governing parties	SPD / Left / Greens
• Bundesrat votes	4 (of 69)
اراضی
• City	۸۹۱٫۷ km2 (۳۴۴٫۳ sq mi)
اوجالیق	۳۴ m (۱۱۲ ft)
جمعیت  (2017)
• City	۳٬۷۱۱٬۹۳۰
• سیخلیق	۴٬۲۰۰/km2 (۱۱٬۰۰۰/sq mi)
• Metro	۶٬۰۰۴٬۸۵۷
موستعار آد(لار)	Berliner (m), Berlinerin (f)
ساعات قورشاقی	یوتی‌سی +1 (CET)
• یای ساعاتی (DST)	یوتی‌سی +2 (CEST)
Area code(s)	030
ISO 3166 code	DE-BE
Vehicle registration	B
جی‌دی‌پی (نومینال)	€137 billion (2017)
جی‌دی‌پی آدام‌باشی	€38,000(~آمریکا دولاری43,100) (۲۰۱۷)
ان‌یو‌تی‌اس بؤلگه	DE3
وئبسایت	berlin.de

برلین اینگیلیسجه: Berlin آلماندا یئر آلان بیر ایالت و شهر دیر. ۲۰۱۵-جی ایلین نۆفوس ساییمی سوْنوچ لارینا گؤره نۆفوسو ۳۴۶۹۰۰۰ و ۸۹۲ کیلومتر موربع ساحه‌سی وار. آلمانین ۱۶ ایالتی آراسیندا ساحه‌یه گؤره ۱۴ -جی، اهالییه گؤره ۸ -جی ان بؤیوک ایالت دیر. اهالی سیخلیغی ۳۸۹۰ نفر کیلومتر موربّعه ده دیر. .

برلین آلمانین باشکندی و ان بؤیوک شهریدیر. شهرین شومالینداندان جنوبونا دوغرو اوْلان مسافه ۳۸ کم-، شرقیندن غربینه قدر اوْلان مسافه ایسه ۴۵ کم-ه برابردیر. اؤز تاریخی دؤورونده برلین بیر نئچه دفعه آلمان دؤولتلرینین (براندنبورگ کورفورستلوگو، پروس کراللیغی، آلمان ایمیپراتورلوغو، وایمار رسپوبلیکاسی، اوچونجو رایش) باشکندی اوْلموشدور. ۱۹۹۰-جو ایل‌دن، آلمانین بیرلشمه‌سیندن سوْنرا برلین یئنه ده باشکند سئچیلمیشدیر.

عۆمومی معلومات

برلین آوروپادا ان مؤهوم سیاست، مدیا، مدنیت و علم مرکزی‌دیر. متروپول آوروپادا ان مؤهوم نقلیات دۆیومو ساییلیر و قیطه نین ان چوْخ توریست گلن شهردیر. بۇرادا یئرلَشن عالی مکتبلر، علمی ایداره‌لر، تئاتر و موزه ییلر بینلخالق عالم‌ده تانینمیش‌دیلار. بۆتون دۆنیادان اینجه صنعت و مدنیت ساحه‌سی ایله مشغول اوْلانلار اۆچون برلین چوْخ جازیبداردیر. برلینین تاریخی، گئجه حیاتی و چوخسای‌لی آرخیتکتور تیکی‌لیلری هر یان‌دا مشهوردور. تخمیناً ۱۲۰۰-جو ایلدن ایندیکی برلینین اراضیسینده کؤلن و برلین آدلانان ایکی تیجارت مرکزی مؤوجود ایدی. اوْنلارین شهر ایستستوسو آلمالارینین دقیق تاریخی معلوم دئییل. کؤلنون شهر اوْلماسی ایلک دفعه ۱۲۳۷-جی ایلده، برلینینکی ایسه ۱۲۴۴-جو ایلده قئید ائدیلمیشدیر. ۱۳۰۷-جی ایلده هر ایکی شهر بیرلشیر و عۆمومی شهر ایداره‌سینی تشکیل ائدیر. ۱۴۰۰-جو ایلده بیرلشمیش برلینین اهالی‌سی ۸۰۰۰ نفر ایدی. برلین پروسیانین باشکندی ایدی و آلمان ایمپراتورلوغونون یارانماسیندان سوْنرا دا اوْنون باشکندی اوْلور. ایکینجی دۆنیا ساواش‌سیندن سوْنرا یالتا کوفران‌سینین قرارینا اساساً برلینین شوروی-نین ضبط ائتدیی اراضی‌ده یئرله‌شمه‌سینه باخمایاراق دؤرد غالیب اؤلکه آراسیندا دؤرد قیسمته بؤلون‌دو. سوْنرالار اۆچ قیسمت بیرلشه‌رک غربی برلینی تشکیل ائده‌رک اوْنا اؤزل دؤولت دۇروم وئریلدی. غربی برلین واختی‌له آفر ایله سیخ علاقه‌ده اوْلموش‌دو. برلینین قیسمتلاری آراسیندا گدیش-گلیش ایلک واختلاردا سربست اوْلسا دا، سوْنرالار آلمان دموکراتیک جومهوریتی قراری ایله اهالی آخینینین قارشی‌سینی آلماق مقصدی‌له ۱۳ آگوست ۱۹۶۱-جی ایلده برلین دیواری تیکیل‌دی. سوْیوق ساواشین رمزی اوْلان برلین دیواری ۱۹۸۹-جو ایله قدر مؤوجود اوْلوب

ایمپریانین باشکندی

۱۸۷۱-جی ایلده برلین یئنی یارائدیلمیش آلمان ایمپراتورلوغونون باشکندی اوْلدو. بیرینجی دونیا ساواشی قورتاردیق‌دان سوْنرا ۱۹۱۸-جی ایلده برلینده آلمان (ویمار) جومهوریتی یارادیلدی. ۱۹۲۰-جی ایلده اطراف‌داکی شهرلری اؤزون‌ده جملشدیرن بؤیوک برلینین یارادیلماسی حاقیندا قرار قبول ائدیل‌دی. بۇندان سوْنرا برلینین اهالیسینین سایی ۴ میلیونا چاتدی. ۱۹۳۳-جو ایلده حاکمیّته «ناسیونال سوسیالیستلر» گلدیک‌دن سوْنرا برلین اۆچونجو ریخین باشکندینا چئوریلدی. ۱۹۳۶-جی ایلده برلینده بینلخالق اولمپیک‌دا اوْیونلاری کچیریل‌دی. ایشپرین رهبرلییی آلتیندا «مینیی‌لیک ریخین» باشکندی برلینین یئنی‌دن قۇرولماسی پلانی ایشلندی. آنجاق بۇ پلان ایکینجی دۆنیا ساواشی نتیجه‌سینده دارماداغین ائدیل‌دی.

برلینین پارچالانماسی و بیرلشمه‌سی

ایکینجی دۆنیا ساواشی و اوْندان سوْنرا برلینین بؤیوک حیصّه سی بومباردمانلار و کوچه دؤیوشلری نتیجه‌سینده داغیدیلمیش‌دی. شهرین قیرمیزی اوْردو طرفیندن تۇتولماسیندان سوْنرا و آلمانین شرط‌سیز تسلیمین‌دن سوْنرا بۆتون آلمان کیمی بئرلینده اؤنجه ۴ حیصّه یه بؤلونه‌رک خاریجی دؤولتلرین ایداره‌سینه وئریلدی. غرب موتتفیقلری‌نین (آمریکا بیرلشمیش ایالتلری، فرانسه و اینگیلیس) اراضیلرینده سوْنرا غربی برلین تشکیل اوْلون‌دو. سووت حیصّه سینده ایسه شرقی برلین فعالیّت گؤسترمه‌یه باشلادی. غرب دؤولتلری و سووت اؤلکه‌سی آراسیندا یارانان قارشیدورما اوْنا گتیریب چیخارتمیش‌دی کی، ۱۹۴۸–۱۹۴۹-جو ایللرده غربی برلینین بلوکاداسی باش وئردی. بۇنون اۆچون غرب دؤولتلری طرفیندن برلینه «هاوا کؤرپوسو» تشکیل اوْلون‌دو. بۇ قارشیدورما عئینی زاماندا ایشغال اوْلونموش اراضیلرده ۱۹۴۹-جو ایلده ایکی دؤولتین یارانماسینا سبب اوْلدو: اوّلجه آفر سوْنرا آدر غرب و شرق آراسیندا گۆج‌له‌نن کونفلیکت ۱۹۶۱-جی ایلده یۆکسک حده چاتیر و بۇ شهری ایکی حیصّه سه آییران برلین دیوارینین تیکیلمه‌سی ایله نتیجه لندی. وطنداشلارین بیر اراضی‌دن دیگرینه کئچید اؤزل بوراخیلیش ورقه‌لری‌نین کمکی ایله آپاریلیردی. برلین دیواری یالنیز ۱۹۸۹-جو ایلده آدر اهالیسینین تضییقی نتیجه‌سینده اۇچورول‌دو، بۇ شوروی-نین ضعیفلمه‌سی فونون‌دا باش وئریردی. ۳ اۇکتوبر ۱۹۹۰-جی ایلده آدر آفر-ین اساس قانونلارینین فعالیّت گؤستردیی زونایا داخیل اوْلدو. آلمان بۇندان سوْنرا واحید دؤولت اوْلور. ۱۹۹۱-جی ایلده بوندستاق برلینین باشکند اوْلماسی حاقیندا قرار قبول ائتدی. ۱ سپتامبر ۱۹۹۸-جی ایلده حؤکومت و مجلیس برلینه کؤچور.

قالری

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

قایناقلار

• Chandler, Tertius (1987). Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census. Edwin Mellen Pr. ISBN 978-0-88946-207-6.
• Gill, Anton (1993). A Dance Between Flames: Berlin Between the Wars. John Murray. ISBN 978-0-7195-4986-1.
• Gross, Leonard (1999). The Last Jews in Berlin. Carroll & Graf Publishers. ISBN 978-0-7867-0687-7.
• Large, David Clay (2001). Berlin. Basic Books. ISBN 978-0-465-02632-6.
• Read, Anthony; David Fisher (1994). Berlin Rising: Biography of a City. W.W. Norton. ISBN 978-0-393-03606-0.
• Ribbe, Wolfgang (2002). Geschichte Berlins. Bwv – Berliner Wissenschafts-Verlag. ISBN 978-3-8305-0166-4.
• Roth, Joseph (2004). What I Saw: Reports from Berlin 1920–33. Granta Books. ISBN 978-1-86207-636-5.
• Taylor, Frederick (2007). The Berlin Wall: 13 August 1961 – 9 November 1989. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-06-078614-4.
• Maclean, Rory (2014). Berlin: Imagine a City. Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-84803-5.

خاریجی لینکلر

Wikisource has the text of the 1911 Encyclopædia Britannica article Berlin.

• Berlin.de – Official website
• برلین جوغرافیا داده‌لری اوپن‌استریت‌مپ ده