آسید
 | بۇ صفحهده تاپیلان بعضی یازیلار تۆرک دیلی یازی قۇراللارینا اۇیغون دئییلدیر. |
تورشو – دمیر آتومو ایله عوض اولونا بیله‌ن هیدروژن آتوملارین‌دان و تورشو قالیغین‌دان عبارت اولان مورکّب ماده. ائلئکترولیتیک دیسسوسیاسییا نظریه‌سینه اساساً دیسسوسیاسییا زامانی کاتیون کیمی یالنیز هیدروژن یونو عمله گتیره‌ن ائلئکترولیتلره تورشو دئییلیر. تورشولار ترکیبینه، اساس‌لیغینا و قوووتلیلیینه گؤره تسنیف ائدیلیر. ترکیبینه گؤره تورشولار ایکی قروپا بؤلونور: اوکسیژن‌سیز و اوکسیژن‌لی. اوکسیژن‌سیز تورشولار: هف، هجل، هبر، ه۲س، هجن و س. دؤوری سیستمین ۶-جی و ۷-جی قروپ غئیری-دمیرلارینین هیدروژن‌لی بیرلشمه‌لرینین سودا مهلوللاری اوکسیژن‌سیز تورشولارین نماینده‌لری‌دیر. اوکسیژن‌لی تورشولار: HF, HCl, HBr, H2S و س. تورشولارین ترکیبین‌ده‌کی دمیرلا عوض اولونا بیله‌ن هیدروژن آتوملارینین سایی تورشولارین اساس‌لیغینی و تورشو قالیغینین والئنتلیینی گؤستریر. اساس‌لیغینا گؤره تورشولار بیرساس‌لی (هف، هجل، هنو<HF, HCl, HNO3, HCOOH.)، ایکیساس‌لی HNO3, H2SO4, H3PO4.). تورشولارین قوت‌لی‌لیگی اونلارین سو مهلوللارین‌دا عمله گلن هیدروژن یونلارینین قاتی‌لیغی، یعنی دیسسوسیاسییا درجه‌سی ایله معین ائدیلیر. قوووتلیلیینه گؤره تورشولار قوت‌لی، اورتا قوت‌لی و ضعیف تورشولارا بؤلونور.
مثلاً:
- قوت‌لی تورشولار - HClO4, H2SO4, HJ, HBr, HCl, HNO3
- اورتا قوت‌لی تورشولار - HPO3, H3PO4, H2SO3, HFه۲سو۳، هف
- ضعیف تورشولار - H2CO3, HClO, H2S, H2SiO3
تورشولارین آلینماسی[دَییشدیر]
تورشولار آشاغی‌داکی کیمی آلینیر:
- اوکسیژن‌سیز تورشولار غئیری-دمیرلارین بیلاواسیته هیدروژنله بیرلشمه‌سی و عمله گلن قازلارین سودا حل ائدیلمه‌سی یولو ایله آلینیر.
H2 + Br2 → 2HBr; H2 + S → H2S
- اوکسیژن‌لی تورشولار تورشو اوکسیدلرینین سو ایله قارشی‌لیق‌لی تأثیرین‌دن آلینیر.
- دوزلارین تورشولارلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرین‌دن ده تورشو آلینیر. تورشولارین دوزلارلا رئاک‌سییایا داخیل اولماسینی تورشولارین بیر-بیرینی دوزلاردان چیخیشدیریب چیخارماسی سیراسی ایله مویینلش‌دیرمک اولار. بۇ سیرادا تورشولار اونلارین قوت‌لی‌لیگی، اوچوجولوغو و حل اولماسی نظره آلینماقلا آردیجیل یئرلشدیریلیب و شرطی اولاراق تورشولارین فعال‌لیق سیراسی آدلاندیریلیر.
هجل
HCl
H2SO4, HNO3, H2SO3, H2CO3, H2S, H2SiO3
H3PO4
بو سیرادا هر اؤنده دوران تورشو اؤزون‌دن سونراکی تورشونو دوزون‌دان سیخیشدیریب چیخاریر. آلت-آلتا یازیلان تورشولار عینی قوت‌لی‌دیر. Na2SO3 + 2HCl → 2NaCl + SO2 + H2O (SO2 + H2O → H2SO3) NaCl(bərk) + H2SO4(qatı) → NaHSO4 + HCl آنهیدریدی (تورشو اوکسی‌دی) سودا حل اولمایان تورشولار بۇ اصوللا آلینیر.
۴. بعضی اوکسیژن‌لی تورشولار غئیری-دمیرلارا گوج‌لو اوکسیدلشدیریجی تورشولارلا تأثیر ائتمکله آلینیر.
J2 + 5Cl2 + 6H2O → HJO3 + 10HCl
۵. پاسسیو دمیرلارین اوکسیژن‌لی تورشولارلا عمله گتیردیی دوزلارین سودا مهلولونون ائلئکترولیزین‌دن تورشو آلینیر.
2CuSO4 + 2H2O → 2Cu + 2H2SO4 + O2
تورشولارین خاصه‌لری[دَییشدیر]
تورشولارین بیر قیس‌می سودا یاخشی حل اولان رنگ‌سیز مایع لردیر. مثلاً، H2SO4, HNO3 بعضی تورشولار ایسه عادی شرایط‌ده برک حال‌دا اولور: H3PO4, H3BO3, HPO3.
متاسیلیکات تورشوسو (H2SiO3 H4SiO4) سودا پراکتیک اولاراق حل اولمور.
۱. تورشولار ایندیکاتورلارین رنگینی دییشیر: بنؤوشیی لاک‌موسو قیرمیزی، نارینجی مئتیلورانژی چهرایی رنگه بویاییر.
۲. تورشولار دمیرلارلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور:
آ) ائلئکتروکیمیوی گرگین‌لیک سیراسین‌دا هیدروژن‌دن سول‌دا یئرلشه‌ن دمیرلار تورشولاردان (نیترات و قاتی سولفات تورشوسون‌دان باشقا) هیدروژنی سیخیشدیریب چیخاریر؛
2HCl + Fe → FeCl2 + H2; H2SO4(duru) + Zn → ZnSO4 + H2 ب) الکتروکیمیوی گرگین‌لیک سیراسین‌دا هیدروژن‌دن ساغ‌دا یئرلشه‌ن دمیرلار هیدروژنی تورشولاردان سیخیشدیریب چیخارمیر؛ نیترات و قاتی سولفات تورشوسون‌دان باشقا تورشولارلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولمور.
ج) پلاتین و گوموش "چار آراغی"ندا (زرهل ده آدلاندیریلیر - 1 mol HNO3 + 3 mol HCl) حل اولور.
۳. تورشولار اساسی اوکسیدلرله قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور.
۴. تورشولار آمفوتئر اوکسیدلرله قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور.
۵. تورشولار اساسلارلا نئیتراللاشما رئاک‌سییاسینا داخیل اولور.
۶. تورشولار آمونیاکلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور.
H2SO4 + NH3 → NH4HSO4; NH4HSO4 + NH3 → (NH4)2SO4
۷. تورشولار بعضی دوزلارلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور.
۸. بعضی تورشولار غئیری-دمیرلارلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور.
4HNO3(qatı) + C → CO2 + 2H2O + 4NO2 ۹. اوکسیژن‌لی تورشولار قیزدیریلدیق‌دا سویا و تورشو اوکسیدینه پارچالانیر.
