تئیمور

تیمورtimur, temür, dəmir
امیر سۇلطان قؽرال
تیمۇرلۇ قؽراللؽغؽنؽن ۱-اینجی امیری
شاه‌لیق	۹ آوریل ۱۳۷۰ – ۱۴ فوریه ۱۴۰۵
تاج قویما	۹ آوریل ۱۳۷۰، بلخ
قاباقکی	قۇرولدۇ
سوْنراکی	خلیل سولطان
دوغوم	۹ آوریل ۱۳۳۶ شهری‌سبز، جاغاتای خانلؽغؽ
اولوم	۱۹ فوریه ۱۴۰۵ (۶۸ یاش) اۏترار، تیمۇرلۇ قؽراللؽغؽ
دفن	گور امیر، سمرقند
حیات یولداشی	سارای ملک خاتۇن چولپان ملک آغا آلجاز تۆرکان آغا توکال خانؽم دیلشاد آغا تومان آغا بی‌بی خانؽم
اوشاقلار	عمر شیخ غیاث‌الدین جهانگیر میران شاه شاهرۇخ آکا بیکی سۇلطان بخت بیگؽم سعادت سولطان بیکیجان قۇتلۇغ سۇلطان آغا
کامیل آدی تۇراغای بارلاس اوْغلو شجاع‌الدین تیمۇر، Turağay Barlas Oğlu Şocaəldin Timur.
سولاله	تیمۇرلۇلار
آتا	امیر تۇراغای
آنا	تکینه خاتۇن
دین	ایسلام

'تیمۇرTimur ، امیر تئمیرTemir، کۆره کن تیمۇرKürəkən Timur یۏخسا تئمۆرTemür ': چاغاتایجا اَسکی تۆرکجه‌ده دَمیر آنلامؽنا گلیر،</ref> (چاغاتایجا: تئمۆر Temür، د. ۸ آوریل ۱۳۳۶، شهری‌سبز، جاغاتای خانلؽغؽ - اؤ. ۱۸ فوریه ۱۴۰۵، اۏترار، تیمۇرلۇ قؽراللؽغؽ) یوْخسا آقساق تیمور (چاغاتایجا: آقساق تئمۆر Aqsaq Temür)، تۆرک قؽرال تیمۇرلۇ قؽراللؽغؽ، کۆره کن قؽراللؽغؽنؽن قۇرۇجۇینان ایلک اَمیری. تیمۇر چَنگیز خانؽن ائلینده ن اۏلمادؽغؽنا گؤره اؤزۆنه خاقان یۏخسا خان آدلؽغؽنؽ قۏیا بیلمه ز ایدی، بۇنا گؤره اَمیر آدلؽغؽنؽ قۏیدۇ، تیمۇرۇنان قۏشۇنۇ ۱۳۷۰-اینجی ایلده جاغاتای خانلؽغؽ‌‌نؽن باتؽ سؽنؽ اَله کئچیریب اوْرتا آسیا، اوْرتا دوْغو، هیند، قافقازؽنان آنادوْلۇیا گئدیب، بؤیۆک بیر ساحه نی قاپلامؽشدؽرلار. امیر تیمۇر یاشادؽغؽ بوْیۇنجا ۷۱ ساواشدا اۆستۆن گلیب، یئر اۆزۆنۆن اَن بؤیۆک اؤندَرلرینه ن تاکتیکچیلر آراسؽندا یئر آلمؽشدؽر.

آدؽنان کیملیگی

تیمۇرۇن آدؽ

عرب آد قایدالارؽندا تیمۇرۇن تام آدؽ تیمور ابن تاراغای بارلاس (بارلاسلؽ تاراغایؽن اوْغلو تیمۇر) اوْلۇب. چاغاتای تۆرکجه‌سی ایله موغول دیلینده تیمۇر یۏخسا تئمیر سؤزلری "دَمیر" آدؽنؽن باشقا دئییملرینده ایشله نیر. اوْرتا چاغ اۇرۇس قایناقلارؽندا تیمۇرۇن آدؽ "آقساق تیمۇر" ، "کۆره کن تیمۇر" کیمی ده یازؽلؽب.

چَنگیزلیلر ائلینده ن اوْلمادؽغؽ اۆچۆن تیمۇر خاقان یۏخسا خان آدلؽغؽنؽ قۏیا بیلمه زدی. ائله بۇنا گؤره ده اوْ، اؤزونه امیر (ائل باشچؽسؽ) آدلؽغؽنؽ گؤتۆرۆر. ۱۳۷۰-جی ایلده چنگیزلیلر ائلینَن قۏهۇملاشان تیمۇر اؤزونه کۆره کن کۆره کن تیمور آدلؽغؽنؽ گؤتۆرۆر. کۆره کن مۏغۏل دیلینده کۆرۆقن یۏخسا خۆرقن سؤزۆنۆن آذربایجان تۆرکجه سینده «کۆره‌کن»ین باشقا دئییمیدیر. فارس قایناقلارؽندا تئز-تئز تیمور لنگ «آقساق−تۏپال تیمۇر» آدؽ گؤرۆنۆر. ائله بیر بۇ چاغلاردا تیمۇر ایله تۆرکلری آلچاتماق اۆچۆن بۇ آدؽ یاراشدؽرؽبلار. بۇ سؤز سوْنرادان باتؽ دیللرینده نئچه دئییمده یایؽلؽر (تامرلان، تامرلانه، تامبورلاینه، تیمور لنک). اۇرۇس دیلینه ده کئچن بۇ سؤز (Тамерлан) دئییلیر.

تیمۇرۇن کیملیگی

تیمور سمرقندده مجلیسلرین بیرینده

تیمورون سیاسی فعالیّتی‌نین باشلانغیجی چنگیزخانین فعالیّتینه بنزییر: اوْنلار شخصاً اؤزلری آردیجیللاری طرفیندن تشکیل اوْلونموش دسته‌لرین باشچیلاری ایدیلر، هانسیلار کی، سوْنرالار دا اوْنلارین ساواش قودرتینده اساس تمل روْلونو اوْیناییبلار. تیمور چنگیزخان کیمی شخصاً بۆتون ساواش قوه تشکیلاتلارینین تفررواتلاری ایله ماراقلانیردی، رقیب و اوْنلارین توْرپاقلاری باره‌ده اطراف‌لی معلوماتلار توپلاییردی، اؤز اوْردوسوندا یۆکسک اوْلان شخصی نفوذا مالیک ایدی و تماماً اؤز سیلاحداشلارینا گوونیردی. فرق تیمورون اۇغورسوز شکیل‌ده سئچیب وطنداش ایدارتمه‌سینه قویدوغو اینسانلاردا ایدی (سمرقند، هرات، شیراز و تبریز شهرلرینده چوْخلو سایدا یۆکسک روتبه‌لی مأمور روشوتخورلوغا گؤره جزالاندیریلمیشدی).

تیمور عالیملر ایله صحبت ائتمه یی خصوصاً ده تاریخی اثرلری دینلمیی چوْخ سئویردی. تیمورون اؤزونون تاریخی بیلیکلری ایله اوْرتا عصرلر تاریخچی‌سی، فیلوسوفو و مۆتفکّیری اوْلان ابن خلدون و چوْخ تعجوب لندیرمیشدیر. تیمور تاریخی و افسانوی قهرمانلارین جسورلوقلاریندان دانیشاراق اؤز دؤیوش‌چولرینی روحلاندیریردی.

تیمور اؤزون‌دن سوْنرا چوْخلو سایدا عظمت‌لی معمارلیق تیکی‌لیلری ساخلاییب. بۇنلاردان بیر چوْخو دۆنیا مدنیتی‌نین خزینه‌لرینه داخیلدیر. تیمورون تیکی‌لیلری، هانسیلارین کی، یارادیلماسیندا شخصاً اؤزونون فعال ایشتیراکی اوْلوب، تیمورون بدیعی زؤوقونو نۆماییش اتدیریب.

تیمور باش‌لیجا اوْلاراق اؤزونون دوغما شهری ماوراءالنهرین چیچکلنمه‌سی و باشکند سمرقندین شؤهرتلنمه‌سی اۆچون بؤیوک قایغی گؤستریردی. تیمور اله کئچیردیی بۆتون اؤلکه‌لردن اۇستالاری، معمارلاری، زرگرلری و اینشاتچیلاری ایمیپراتورلوغونون باشکندی سمرقند، آتاسینین وطنی کش (شاخریسابز)، بوخارا و سرحدیانی شهر تورکیستانی یئنی‌دن قورماق اۆچون سؤزوگ‌دن یئرلره گؤندریردی. تیمورون سمرقنده اوْلان قایغی‌سی اوْنون بۇ مشهور جمله‌سینده اؤز عکسینی تاپیب: «سمرقندین اۆزرینده همیشه ماوی سما و قیزیل اۇلدوزلار اوْلاجاق». بۇ اینسانلاری آنجاق حیاتلارینین سوْن ایللرینده داها چوْخ سرحدیانی بؤلگه‌لرده یئرلَشن شهرلره ایشله‌مک اۆچون گؤندریردیلر (۱۳۹۸-جی ایلده افغانیستاندا یئنی سۇوارما کانالی چکیلیر.

اۇشاق‌لیق و گنج‌لیک

تیمور ۱۳۳۶-جی ایلین ۹ آوریل تاریخینده، اورتا آسیادا کش (حال-حاضیردا شاخریسابز، اؤزبکیستان) شهری‌نین یاخینلیغین‌داکی هوجا-ایلقار کندینده دۆنیایا گلیب.

اوْنون اۇشاق‌لیق و گنج‌لیک ایللری کش داغلاریندا کئچیب. گنج اوْلارکن تیمور اوْو ائتمه یی، آت یاریشلارینی، نیزه توللاماغی و اوْخ آتماغی چوْخ سئویردی. اوْ، هله اۇشاق اوْلارکن ساواش اوْیونلارا بؤیوک ماراق گؤستریردی. تاراغایین یانیندا قۇللوق ائدن آتبیلر ۱۰ یاشیندان اعتباراً تیمورون تربییه‌سی ایله مشغول اوْلماغا باشلاییبلار. اوْنلار تیمورا ایدمان اوْیونلارینی و ساواش صنعتی‌نین سیرلرینی درین‌دن اؤیردیبلر. تیمور چوْخ جسور و تمکین‌لی اینسان اوْلوب. آییق موحاکیمه یوروتمک کیفیتینه مالیک اوْلان تیمور ان چتین آنلاردا ان دوزگون قرارلاری قبول ائتمه یی باجاریب. خاصیتینین بۇ خۆصیّتلری اینسانلاری اوْنا جلب ائدیردی. تیمور باره‌ده قایناق‌لرده اوْلان ایلک معلوماتلار ۱۳۶۱-جی ایلدن اعتباراً اوْنون سیاسی فاللیته باشلاماسی ایله مئیدانا گلیب.

تیمورون دؽشارؽ گؤرۆنۆشۆ

امیری-گور مقبره‌سینین آچؽلماسؽندان سوْنرا تیمۇرۇن سۆمۆکلرینه باخؽلماسؽ چاغدا اوْنۇن بۏیۇنۇن ۱۷۲ سانتی‌متر اوْلماسؽ بیلدیریلیب. تیمۇر چوْخ گۆجلۆ ایدی، اوْنون چاغداشلرؽ بئله یازؽردؽلار: «چوخ دؤیۆشچۆلر اوْخون یایؽنی کورجیک سۆمۆیۆنه کیمی دارتؽقلاری چاغدا، تیمۇر یایؽ قۇلاغؽناجاق گتیره بیلیردی». تیمۇرۇن ساچلارؽ بارلاس بۏیۇندا اوْلان قۏهۇملارؽ کیمی آچؽق بۏیالؽ ایدی.

تیمۇرۇن یاشؽنؽن چوْخ اوْلماسؽنا باخمایاراق (۶۹ یاش) اوْنۇن باش(قافا) سۆمۆیۆنه ن ائسکئلئتینده قۏجالؽق جیزگیلری یوْخ ایدی.

اؤلۆمۆ

امیر تیمۇر ۱۸ فوْریه ۱۴۰۵ چاغؽندا، خؽتایا(چینه) گئدَرکن اوْترار'دا ۶۹ یاشؽندا اؤلدۆ.

تیموری‌لر خانلاری

• تیمور (۷۷۱ – ۸۰۷ ه‍. ق) (۱۳۷۰–۱۴۰۵ م)
• خلیل سلطان (۸۰۷ – ۸۱۲ ه‍. ق) (۱۴۰۵–۱۴۱۰ م)
• شاهرۇخ (۸۰۷ – ۸۵۰ ه‍. ق) (۱۴۰۵–۱۴۴۷ م)
• بایسوْنقۇر میرزا
• اۇلوغ بیگ (۸۵۰ – ۸۵۳ ه‍. ق) (۱۴۴۷–۱۴۴۹ م)
• عبداللطیف (۸۵۳ – ۸۵۴ ه‍. ق) (۱۴۴۹–۱۴۵۰ م)
• عبدالله (۸۵۴ – ۸۵۵ ه‍. ق) (۱۴۵۰–۱۴۵۱ م)
• سولطان ابوسعید (۸۵۵ – ۸۷۳ ه‍. ق) (۱۴۵۱–۱۴۶۹ م)
• سولطان حسین بایقارا (۸۶۲ – ۹۱۱ ه‍. ق) (۱۴۷۰–۱۵۰۶ م)
• سولطان احمد (۸۷۳ – ۸۹۹ ه‍. ق) (۱۴۶۹–۱۴۹۴ م)
• سلطان محمود (۸۹۹–۹۰۰ ه‍. ق) (۱۴۹۴–۱۴۹۵ م)

گؤرونتولر

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

قالری

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•