تانری
تانرؽ یا الله بۆتۆن دینلرده و اینانجلاردا وارلیغی و دۆنیالاری یاراتمیش و هر بیر شئین مالیکی و یارادانیدیر.
تانری بوتون تورک لهجه‌لرده و آنلامی
[دَییشدیر]تانری تورکجه نین اسکی آغیزلاریندا بئله ده دئییلرمیش، و ایندی ده بوجور دئیینلر واردیر:
تاری، تئری، تئیری، تَنری، تَنگری، تانقری، تَنگَرئه، تانقارا، تئنئگئرئه، تینگیر
موغول دیلینده تَنگیر یوخسا تئنئگَر دئییلر.
تانری فوق البشر و اینسان‌لار اوزرینده حاکیمیتی اولان وارلیق. یارادیجی، ایلاه (الله).
اولو تئیری، خان تنگری کیمی ایفاده‌لر تئز-تئز گئچر. بعضی تورک قوملاریندا قورویوجو روح‌لار اۆچون ده ایشله نیر؛ سو تئیری‌سی، یئر تئیری‌سی کیمی. اصلینده کایناتین هر یعنین‌داکی بۇ روح‌لار بیر بوتون‌دور و بیر-بیرینه باغلی‌دیر. وئریلن آدلار بیر علامتدن عبارت‌دیر.
ایسلام اولی تانری‌چی‌لیق (تئنگریجی‌لیک) فورموندا سیستملی بیر قورولوشا صاحیب اولاراق بوتون جامیعه نی حیاتا ایشلمیشدیر.
ایسلامیتله بیرلیکده تک و موطلق یارادیجی گوج اولاراق و باشقا هئچ بیر وارلیغا خاس اولمایاجاق بیر آدلا «الله» سؤزو قبول گؤرموش‌دور. تورکلر تانریلارین آدلارینین سونونا تویون و یا باتور صیفت‌لرینی گتیررکن، موغول‌لار داها چوْخ ساقان (ساقاغان) «آغ»، اولان (اولاغان) «قیرمیزی» صیفتینی ایستیفاده ائدرلر.
ایسلامدا اللاهین ۹۹ آدی واردیر. تورکلرین قوتسال سایی سی اولان ۹ ایله ایلگیلی اولدوغو اۆچون رورک‌لرده چوْخ بؤیوک ماراق گؤرموش‌دور. موغول‌لارین «هوهئه مونهئه تئنگئری»(Hühe Münhe Tengeri)، تورکلرین ایسه «کؤکئه مؤنگئه تئنگری» (Köke Mönge Tengri) یعنی «سونسوز گؤی تانری‌سی» شکلینده‌کی تعیین ائتمه‌لری تانری آنلاییشلارینی خولاصه اولاراق اورتایا قویماقدادیر.
آد و صیفتلر
[دَییشدیر]اتیمولوژی
[دَییشدیر](دان/تان) کؤکوندن آلینمیشدیر. شاشیرما، تعجّوب و حئیرت ائتمه آنلاملاری واردیر. دان چاغی صوبح آنلامیندا دا ایشلنیر. سومئر (شومئر) منشألی‌دیر. سومر دیلینده دینگیر و یا تینگیر اولاراق ایشتیراک ائدر. «تانیماق»، «تان» کیمی سؤزلرله علاقه‌لی‌دیر. اسکی تورکجه، موغول و حتی تونقوس-مانچور دیل‌لرینده سایماق، حیسابلاماق، بیلمک، بیلگی یئییه سی اولماق معنالاری احتیوا ائدن بیر کؤکدور. موغول «تئنرئه» فعلی گوجلندیرمک، تنگر ایسه گؤی معناسی داشیییر.
قایناقلار
[دَییشدیر]- تورک افسانه سؤزلوگو، دنیز قاراقورد (باغلانتی Archived 2011-12-13 at the Wayback Machine.)