جان
جان، دین و فلسفه‌ده، اینسان وارلیغینین مادی اولمایان طرفی یادا اؤزو اولاراق تعیین اولونار و عومومیتله بیرئیسل‌لیکله (ذات) ائش‌آنلاملی (مترادف) اولاراق اله آلینار.[۱] الهیاتدا روح آدامین ایلاهیلیگه ایشتیراک ائدن قیسیمی اولاراق تعیین اولونار و عومومیتله بدنین اؤلوموندن سونرا آدامین وارلیغینی داوام ائتدیرن قیسیمی اولاراق اله آلینار.[۱] بیر چوخ مدنیت اینسان حیاتی‌نین یا دا وارلیغینین جیسمانی اولمایان قایناغینی روح ایله عینی توتموش و بیر چوخ مدنیت بوتون جانلیلاری روحلارا سؤیکه‌میشدیر. تاریخ-اؤنجه‌سی خالقلاردا بئله بدن ایله اونو جانلی ائدن آراسیندا بیر آیری-سئچکیلیک ائدیلدیگی گؤرولمکده‌دیر.[۱] بیر چوخ دینی و فلسفی آخیندا، هر جانلی‌نین بیر عونصورو اولان، وار اولماسی اوچون فیزیکی مادده‌یه احتیاج دویمایان، ماده-خاریجی، قبول ائدیله بیلمز، تظاهورلریله اؤزونو گؤسترن، آشان، حیاتا قابیلیتینه صاحیب، دَییشن و اینکیشاف ائدن، مقصدلی بیر پرینسیپ (قایناق) یا دا بیر قودرت اولاراق تعیین اولونان روح، بیر چوخ دینی و فلسفی آخیندا دا ابدی، قابیلیتلر صاحیبی، اینسان داورانیشلاری‌نین موحرریکی، سهو ایله ثاواب ائتمه ایراده‌سینه صاحیب بیر وارلیق یا دا وارلیغین گیزلی اوزو اولاراق قبول ائدیلیر.
بونونلا بیرلیکده روح آنلاییشی‌نین مدنیتدن مدنیته، دیندن دینه، فلسفه‌دن فلسفه‌یه گئنیش اؤلچوده موختلیفلیک گؤستردیگی گؤرولمکده‌دیر. موختلیف دینلر و فیلسوفلار، روحون طبیعتی (قورولوشو)، بدن‌ایله علاقه‌سی، منشایی و اؤلوملو اولوب اولماییشی مؤوضوعلارین‌داکی فرقلی فیکیرلریله بیر چوخ نظریه اورتایا قویموشلار. بیر چوخ دینی و فلسفی عنعنه‌ده روحون هر جانلی مئیدانا گلمه‌نین ایچده‌کی اؤزونو احتیوا ائدن، اؤزونه خاص بیر وارلیق اولدوغو و اینسانین تمل عونصورونون -بئینیندن و یا اورقانیزمی‌نین هر هانسی بیر قیسیمیندن چوخ- روح اولدوغو قبول ائدیلیر. بونا قارشیلیق دیگر بعضی دین و فلسفه‌لرده ایسه روحون بدن ایله اؤزو آراسیندا واسیطه‌چیلیک فونکسیاسی یئرینه یئتیره‌جک مادی بیر ایشچیسی اولدوغو قبول ائدیلیر. روح ایله جان آنلاییشلاری آراسیندا کیمی مدنیت، دین و فلسفه‌لرده بیر آیری-سئچکیلیک ائدیلمه‌میش، کیمیلرینده ایسه بیر آیری-سئچکیلیک ائدیلمیش اولماسینا و بو آنلاییشلاری ایفاده ائدن ایکی آیری یا دا بیر نئچه تئرمین اولماسینا باخمایاراق، حاقیندا دانیشیلان تئرمینلر، تئز-تئز عینی آنلاییشی ایفاده ائتمک اوزرینه بیر-بیرلری‌نین یئرینه ایستیفاده ائدیلمیشلر.
روحلار عومومیتله اؤلومسوز اولاراق قبول ائدیلیرلر. بیر چوخ اینانجا گؤره روح، موجسم اولمادان (اَته بورونمه، دوغما) اؤنجه‌ده مؤوجود ایدی. ماتئریالیزمین رد ائتدیگی روح، ژان پول سارتر کیمی بعضی موعاصیر یازیچی و فیلوسوفلارا گؤره "اؤزدن اول گلن یارانما" دور. اؤلوم حادیثه‌سینده بدنین حرکت خوصوصیت‌لرینی ایتیرمه‌سی روحون بدن اوزرین‌ده‌کی حاکمیتینی، یعنی بدنی تأثیر بوراخماسی اولاراق آچیقلانیر. روح آنلاییشی اؤلومدن سونرا حیات آنلاییشلاریلا یاخیندان علاقه‌لی اولماقلا بیرلیکده، بو مؤوضوعداکی فیکیرلر سون درجه موختلیفلیک گؤستریر، خوصوصیله بدنین اؤلوموندن سونرا نه اولوب بیتدیگی مؤوضوعسوندا. حال-حاضیردا علمی آراشدیرما، عومومی قبوله گؤره، مؤوضوعسو اولان مادی کایناتین خاریجینده قالدیغیندان، روحون وار اولدوغونو یا دا وار اولمادیغینی اورتایا قویاماماقدادیر. پسیکولوژی اوخوللاریندا روح مؤوضوعسون‌داکی گؤروش و اصوللاری بیر-بیرین‌دن فرقلی اولوب، موختلیفلیک گؤسترمکده‌دیر.
اسکی سیویلیزاسیالاردا روح آنلاییشی
[دَییشدیر]بعضی قدیم تمدونلردن روح آنلاییشی مؤوضوعسوندا بنزرلیکلر و روح ایله علاقه‌دار اورتاق بیر آنلاییش وار. بو اورتاق آنلاییش روحون یا دا "جانین اؤلومسوزلوگو" اولاراق آدلاندیریلا بیلر.[۲] فرقلی تمدونلردن راست گلینن حاقیندا دانیشیلان بنزرلیکلر، بو آنلاییشین جمعیتلرین بیر-بیرلریله قارلیلیقلی تأثیرلری (فعل و انفعالات) یولو ایله بیر-بیرلرینه کئچیب یاییلدیغی فیکیرینی دوغورماقدادیر. لاکین آنا قایناغین یئری حاقیندا فیکیرلر فرقلیدیر.
مئسوپوتامیا (بین‌النهرین)
[دَییشدیر]مئسوپوتامیالیلارین (بین‌النهرین‌ده یاشایانلارین) اؤلموشلری‌نین مزارلارینا یئمک و موختلیف اشیالار بوراخدیقلاری بیلینمکده‌دیر.[۳] بابیل دینی‌نین کانار-عالمی و طبیعت-اوستو وارلیقلارینی ماراقلاندیران قیسمی تامامیله سومئرلردن آلینمیش‌دیر.[۴] سومئر میفولوژیاسینا گؤره، "اؤلولر اؤلکه‌سی" نه گئدیب دؤنه بیلن تک آدام ائنکیدو اولموشدور. بئله‌جه ائنکیدو یئنیدن یاشایانلارین دونیاسینا دؤندوگونده، یئر اوزونده یاشایانلارا اؤلوم و "اؤلولر اؤلکه‌سی" حاقیندا موختلیف ایشیقلاندیریجی معلوماتلار وئرمیشدیر.[۵] مئسوپوتامیالیلار اؤلولرین روحلاریندان پیس اولانلارین یاشایانلارا موسلط اولدوغو و اونلارا ضرر وئردیکلری اینانجینا صاحیب ایدیلر.[۶] اؤلولرین روحلاری گؤروله بیلر و ائشیدیله‌بیلیردی. بونونلا یاناشی هامی وارلیق آدییلا بیلینن کؤمکچی-قورویوجو روحلاردا وار ایدی. بابیلده هر اینسانین بیر قورویوجو مَلَکی یا دا قورویوجو روحو اولدوغونا اینانیلیردی.[۴]
اسکی میصر
[دَییشدیر]
هرودوت کیمی قدیم یونانلی یازارلار قدیم میصرلیلرین اؤلومدن سونراکی حیاتا و روح کؤچونه ایناندیقلارینی یازمیشلار.[۷] قدیم میصر عنعنه‌سینه گؤره، اؤلن کیمسه‌نی بیر محکمه آراشدیرماسی گؤزله‌ییردی. بو محکمه آراشدیرماسی قدیم یونان دیلینده پسیکوستازی (psychostasis) یا دا پسیکوستاسیا (psychostasia) آدی وئریلمیشدیر. تئرمین psikhe (حیاتی عونصور، نَفَس) و statis (دارتیلما) سؤزلرین‌دن تؤردیلمیشدیر. اؤلوم حادیثه‌سی ایله بدنینی ترک ائدنلرین موحاکیمه اولونماسی اولان پسیکوستازیده، کیمیلری اؤلومدن سونراکی ویجدانی حیسابلاشما فاکتی‌نین سیموولیک المنتلرله ایضاحاتینی گؤررلر. [8] بو محکمه آراشدیرماسی صحنه‌سی‌نین دئییلمش میصر اؤلولر کیتابیندا [۸] و بیر چوخ قدیم میصر سند و یازیتیندا راست گلینیر. قدیم میصر متنلرینه گؤره، هر اؤلو اوچون حاقیندا دانیشیلان اولاجاق "دارتیلما"، ایلاهه معادین "حقیقت سالونو" دئییلن سالونوندا باش وئریر. بو دارتیلما و محکمه آراشدیرماسی صحنه‌سی میصر شکیل‌لرینده، بیر گؤزونه اؤلونون ویجدانی تمثیل ائدن اوره‌گی، دیگر گؤزونه بیر توکو اولدوغو طرزی‌ایله تمثیل ائدیلر.[۹] یئرآلتی عالمی‌نین مسولو و "را[۱۰] نین گؤزو" ساییلان معادین هیروگلیفلرده "حقیقت، عدالت و دوغرولوغو " ایشاره‌له‌یَن توکدور. "توت" (Tot) آدلی تانری نتیجه‌لری قئیدائتمکده‌دیر. اورک جینایت‌لرله آغیرلاشمامیش اولدوغو تقدیرده توکدن یونگول گله‌جک. بعضی پسیکوستازی تئمثیل‌لرینده اوره‌گین ایمتاحاندان موفقیتله گئچمه‌مه‌سی وضعیتینده موفقیت‌سیز اؤلونو اودماق اوزره طرزی‌نین یانیندا گؤزله‌یَن آممئمئت (Ammemet) آدلی "اؤلو یئییجی" بیر وارلیغین تصویر ائدیلمیش اولدوغو گؤرولر.
قدیم میصر عنعنه‌سینده اؤلوم حادیثه‌سی ایله بدنلرینی ترک ائدن روحلارین موختلیف اؤلوم-سونراسی حاللاری و کنار-عالم معناسی آمئنت (آمئنتئت) تئرمینی ایله ایفاده ائدیلیردی.[۱۱] میصرلیلر، اؤله‌نین سونراکی حیاتی اوچون، اؤلو بده‌نین یاخشی قورونماسی لازیم اولدوغونو دوشونوردولر. بو سببله کیمی جسدلری مومیالامیش و فیرعوون‌لاری‌نین اؤلو بدنلرینی دیقتله گیزلتمیش.
قدیم میصرلیلرین عنعنه‌سینده آدامین روحی وارلیغی موختلیف قیسیملر حالیندا اله آلینمیش و موختلیف تئرمینلرله ایفاده ائدیلمیشدیر. بو تئرمینلرین ایفاده ائتدیکلری معنالاردان بعضیلری حاقیندا اژیپتولوگلار آراسیندا تام معناسییلا بیر فیکیر بیرلیگی مئیدانا گلمه‌میش‌دیر. قدیم میصر عنعنه‌سینده اینسان وارلیغینین موختلیف قیسیملرینی ایفاده ائدن تئرمیندیر بعضیلری و ایفاده ائتدیکلری معنالار بونلاردیر:
- Ha (بعضا چوخ‌لوغو haw): Jatاولاراق دا یازیلار. آدامین فیزیکی بدن (اتدن) حیصهسیدیر. داها چوخ مه‌مه‌لیلرین (پستانداران) بدنی اوچون ایستیفاده ائدیلن بیر تئرمیندیر.[۱۲]
- Ib: Ab اولاراق دا یازیلار. روحی آکتیوین دوشونجه و هَیَجانلارلا باغلی عونصورودور، اورک سیمبولویله ایشاره‌له‌نیر.
- Ka: حیاتین اؤلومسوز و اۇنیوئرسال عۆنصورونون بیر حیصهسیدیر. سونتده‌کی "اۇنیوئرسال حیات گۆجو" آنلايیشینا، عرفانداکی اسیر-آسترال بدن آنلايیشینا و تجروبی اسپیریتوالیزمده (روحو احضار ائتمه‌گه اعتیقاد) کی پئریسپری (روحلا بدنین بیر-بیرینه باغلایان بیر ایلگی) آنلايیشینا ياخین بیر معنا احتیوا ائدیر. آدام اینکیشاف ائتدیکجه Kaسی دا اینکیشاف ائدر. آدامین اؤلوم حادیثه‌سینده بدنینی ترک ائدن قیسیمدیر. شکیللرده اینسان باشلی بیر قۇش کیمی، هیيئروْگلیف يازیدا ایسه بیر معنا ایفاده ائده‌جک شکیلده ایکی آچیق قوْل فوْرماسیندا ایفاده ائدیلر.
- Ba: غربده‌کی "جان" (اینگ. soul) آنلايیشینا ياخین بیر معنا داشیيار. عینی زاماندا آدامی اؤزو ائدن عۆنصوردور، یعنی فردی شخصیتدیر. بدنین اؤلوموندن سوْنرا وارلیغینی داوام ائتدیرن بۇ عۆنصور، بضا اینسان باشلی شاهینله، بضا دۆز دیمدیکلی تپه‌سی (سوْرگوچسوز) بیر قۇش کیمی تصویر ائدیلیر.
- Ren: آدامین آدینی گؤسترن قیسمی يا دا عۆنصوردور.
- Sheut: Shuyt يا دا khaibit اوْلاراق دا يازیلار. آدامین دایم مؤوجود اوْلان "کؤلگه" سیدیر. قارايا بوْيانمیش کیچیک بیر اینسان فیگورويله تصویر ائدیلیر.
- Aj: ایشیغا باغلی اوْلان عۇنصوردور. تپه‌لی ایبیش (لک‌لک) قۇشويلا تصویر ائدیلیر.
- Sekem: آدامدا ایلاهی ایراده‌نین و ایلاهی قۆدرتین تظاهورودور. اینیسیياسيوْنلا و بؤيوک غئیرت نتیجه‌سینده الده ائدیله بیلر. آنجاق تانریلارین قۆدرتینی يئر اۆزونده الده ائتمیش اوْلانلارا وئریلیر.
- Khu: Akh, akhu, ikhu يا دا sahu اوْلاراق دا يازیلار. اؤلن آدامین ka و ba سی‌نین بیرلشمه‌سیدیر. وارلیغین کؤهنه حالینا دؤنوشو سؤز مؤوضوعسودور. Ka, khu و ba بیر بۆتوندور. Khu اؤلومدن سوْنرا ka سی‌نین ایچینه گئری دؤنر. کایناتدا نیظامی تامین ائدن khuودور.
- Sekhu: Khat اوْلاراق دا يازیلار. آدامین فیزیکی قالیقلارینی بیلدیریر.
زرتوشتچولوق
[دَییشدیر]
بونیه‌سینده گرک اورتا-آسیا، ایسترسه ده مئسوپوتامیادان آلینمیش مدنی المنت‌لری باخمیش‌دیر قدیم ایراندا بؤلگه‌نین عنعنه‌لرینه دامغاسینی وورموش ان اهمیتلی دینی تعلیم م. اؤ 7. عصرده اورتایا چیخان زرتوشتچولوق اولموشدور. قدیم زرتوشتچولوق عنعنه‌لرینده اینسان وارلیغی بو عونصورلردن عیبارت ایدی:
- تانو: فیزیکی بدن.
- آهو: جانلاندیریجی گوج.
- ویانا: حیات نفه‌سی.
- ماناه:ذهن یا دا روح.
- رووان (اوئستادا اوروان):جان.
- فراوارتی (اوئستادا فراواشی): قورویوجو روح یا دا قورویوجو ملک. بو، آدامین بیر عونصورو اولماقدان چوخ، آداما حیاتی بویونجا کؤمکچی اولان هومایونی وارلیقدیر.
- دیانا (اوئستادا دائنا): روحی ایکی‌قاتلیق.[۱۳]
اؤلوم سونراسی محکمه آراشدیرماسی اهمیت داشیدیغی زرتوشتچولوق اینانجیندا آدامین دونیا حیاتیندا ائتدیک‌لرین‌دن مسئول توتولان روواندی، باشقا سؤزله گله‌جک حیاتیندا موکافات و یا جزا ایله قارشی‌لاشاجاق اولان دا روحی وارلیغین بو عونصورو ایدی.[۱۴] زرتوشتچولوغون مقدس متن‌لرینده بئله دئییلیر: "عادیل آدامین جانی اؤلومسوزلوک ایچینده همیشه سئوینجلی اولاجاق، لاکین یالانچی جانی قطعی‌لیکله ایشگنجه گؤره‌جک. آهورا مازدا (مودریک الله) بو قانونلاری اؤز قودرتی یئتکیسیله تقدیر ائتمیشدیر. "زرتوشتجولوق اونجه‌سی دؤورده ده ایندیکی ایران آدلانان یئرده قدیم قبیله‌لر، اؤلموشلرینه ماراق گؤستریر، اونلارا احتیماللا یئرآلتی دونیاسیندا ایستیفاده اوچون موختلیف اشیالار سوناردیلار.[۱۵]
قدیم یونان و روم
[دَییشدیر]
قدیم یونان عنعنه‌سینده ایلیادانین یازیلدیغی زامانلاردا، psyche لاتینجادا anima گیبی، "نَفَس" معناسینی وئریردی. روح آنلاییشیدا phrenes سؤزو ایله ایفاده ائدیلیردی. یونانلیلار زامانلا روح دئدیکلری فاکتین فرقلی قیسیملری، فرقلی پرینسیپلری و فرقلی گوج یا دا باجاریقلاری اولدوغونو دوشونه‌رک بونلار آراسیندا آیری-سئچکیلیک ائتمه‌یه و روحون بو معنوی خصوصیتلری‌نین فرقلی آدلارلا آدلاندیرماغا باشلادیلار. فیثاغورث (پیساگور) ین تعلیمینده پئسیشه (psyche) "حیاتی گوج" ا و دویومسالدیر حساسلیغا، nous ایسه ذهنسل(اینتئللئکتوال) قابیلیته تقابول ائدیردی. افلاطونون تعلیمینده ده بو آنلاییشا پارالئللیک گؤرولر. ارسطو ایسه بیر آیری-سئچکیلیک ائده‌رک، nousو آکتیو ذهنین پاسسیو ذهنی اولاراق قبول ائتمیشدیر کی، بو آنلاییش سونرادان ائدیلن شرحلرده لوگوس‌ا یا دا تانری‌یا عینی قبول ائدیلمیشدیر. [15]
"سماوی عالم‌دکی صاف نَفَس اولاراق ایفاده ائدیلن و تانریسال موحیطده (جنت) یاشاماغا چاغیریلاجاق" بیر روح آنلاییشینی (قاورامینی، مفهومونو) دیله گتیرن پنئوما (pneuma) آنلاییشی آنجاق دینی ادبیاتین گؤرونمه‌سیله باشلامیشدیر. پنئوما روملیلاردا ایسپیریتوستو(spiritus) پنئومانین طبیعتینده مؤوجود اولان آتش، دونیوی بیر یانماقلا علاقه‌دار اولمایان، اثیر صاف آتشی اولاراق قبول ائدیلردی. هاوا و حیاتی ایستیلیگین قاریشیغی کیمی گؤرولن پنئوما تئز-تئز اثیر صاف آتشی ایله عینی توتولموش و یا اونونلا علاقه‌دار گؤرولموش‌دور. مثلا ارسطونون قبول ائتدیگی سیستمده‌کی "کایناتین جانی" بو صاف، اثیر (اتر aether) آتشدیر. لاکین کایناتین تک بیر جانلی وارلیغا ساده‌لشدیریلمه‌سی فیکیری‌نین قایناغی احتیماللا فیثاغورس-دیر. بو فیکیر افلاطون واسیطه‌سیله ایستواجیلارا (رواقی‌گری) دا کئچمیشدیر. [15] آنتیک چاغدا روحچو فلسفه‌نی ایشلمیش فیلسوفلار آراسیندا آناکسیماندر، فیثاغورس، امپدوکلس، هراکلیتوس، سوقراط، افلاطون ساییلا بیلر.
هومروس-ا گؤره اینسان وارلیغینین ایکی جانی وار ایدی؛ بونلار تهوموس (thumos) و پسیچه (psychè) ایدی.
تهوموس / Thumos («جان-نفس») هومروسون یازی‌لاریندا، قان و نفسله تانینمالیدیر. اینسان وارلیغینین حیاتی توتومونو، تام اولاراق آدامین خاریجی عالمله قارشیلیقلی تأثیر ایمکانلارینی ایفاده ائدر. آرزو ائتمه‌یه، داورانماغا، آدامین اؤزونو خاریجی عالمده ایفاده ائتمه‌سینه ایته‌له‌یَن عونصوردور. اینسان یاخشیجا بونالدیغی آنلاردا تهوموسو ایله دیالوق قورا بیلر. بعضی اورقانلاردا ایقامت ائدیر و اؤلومدن سونرا اورتادان ایتر (بدنی ترک ائدر). [16] "[17]. پسیچه / Psyche («جان-نفس») آنلاییشی ایسه، هومروسون یازی‌لاریندا، یوخو، هوشونو ایتیرمه و اؤلوم آنلاییشلارییلا تانینمالیدیر. اینسانداکی ایلاهی قیغیلجیم او اولماماقلا بیرلیکده، ایلاهی قیغیلجیمی کؤلگه‌سی‌دیر (skia)، حساس بیر قورولوشا مالیکدیر. اینسانلار ایله اؤلومسوز ایلاهه‌لر آراسین‌داکی اهمیتلی بیر فرقدیر (قدیم یونان عنعنه‌سینه گؤره تانریلارین کؤلگه‌سی اولماز). هومروسا گؤره، اینسان باییلدیغیندا پسیچه بدندن آیریلیردی. اؤلوم حادیثه‌سینده ایسه پسیچه بدندن آیریلیب، بده‌نین کؤلگه‌سی فورماسیندا یئرآلتی عالمینه (حادیث-یه) گئدیردی. اؤلومدن سونرا کیم اولدوغونو اونوتسادا، وارلیغینی حادیث-ده (قدیم یونان جهنمی) داوام ائتدیریردی. اؤلولرین پسیچه‌لری یاشایان اینسانلارا ائله چوخ بنزه‌ییردی کی، آچیللئوس (Achilleus) اؤزونه گؤرونوب دانیشان اؤلو پاتروکلوسون پسیچه‌سینه ساریلماغی سینامیش اما باشارامامیشدی. [18] اورفئنین تلیمینده ایسه پسیجهئ اینسان وارلیغینین اوجا و ایلاهی حیسه‌سی اولان جان‌دیر، اؤلوم‌سوزدور، فیزیکی بدنده اولدوقدا (جیسمانی دونیادا یاشایارکن) ایزتیراب چکیر و اؤزونو آزاد ائده‌جک قورتولوش یولوندا ایرلیلیر. [19] م. اؤ 5. عصرده اورتایا چیخان، عنعنه میستئر اورفیزم اولاراق بیلینن دینی آخیندا روح کؤچونون قانون الده ائدیلدیگی گؤرولمکده‌دیر. کیمی‌لرین اورفئنین قوروجوسو اولدوغو ایره‌لی سورولن بو دینی آخیندا اینسانین هم ایلاهی و سماوی هم ده ائقویست یا شیطانی تأثیر آلتیندا اولدوغو قبول ائدیلیردی. بو دینده مقصد، تامامیله ایلاهی حالا گلمک؛ بو دا تیتان‌لارلا سیمگئلئنئن دونیوی، مادی ائهتیراس‌لاری، ائقویست آرزولاری مغلوب ائده‌رک قورتولوشا چاتماق و دونیاداکی دوغوم-اؤلوم چئوریمیندئن خلاص دونیادا بیر داها دوغماماکلا مومکون ایدی. [20]
م. اؤ. 6. عصرده، مصر و بابیلده اول/تاپیلمیش پیساگور ایتالیيا و يونانیستاندا روحلا علاقه دار کؤهنه آنلايیشلاری اینکیشاف ائتدیرمیشدیر. پیساگور و تاماشاچیلاری روح کؤچو تعلیمینی مدافعه ائدیردیلر. [21] پیساگورون بو روح کؤچو فیکیرینی م. اؤ. 583 دوغولان سيروسلو پهئرئکيدئسدن يا دا مصرده آل/گؤتوردويو تحصیلدن الده ائتدیگی ایره‌لی سورتولر. [22] بو روح کؤچو تعلیمینده روحا بیر آوتونوملوق عطف ائدیلمیشدی. بو تعلیمه گؤره مقصد، اؤلومسوز اولان روحو، روح اوچون بیر حبسخانا سايیلان بدنین اسیری اولماقدان قورتارماق ایدی. دونيادا بدنلنن روحلارین تکامول هدفی، نتیجه‌لری ياشانیلاجاق سهولردن تمیزلنه‌رک، ایلاهلار عالمینه گیرمه‌يه حاق قازانماق و بئله‌جه ایلاهلار عالمینه چاتاراق يئنیدن ایلاهی قورولوشداکی ایلک وضعیتینه دؤنوشونو الده ائتمک ایدی. پیساگورون روح کؤچونه باغلی فیکیری، سونرادان، پیساگورجو جمعیتلردن و ائلئوسیس سیررلری [23][24] توپلولولوقلاریندان فیکیرلر الده ائتمیش اولدوغو بیلینن اولان مشهور فیلوسوف پلاتون طرفیندن ده ایفاده ائدیلمیشدیر. بونا قارشیلیق پلاتونون شاگیردی آریستو معلمی‌نین روح و بدن ایکیله‌مینه قارشی چیخمیش، روح و بدنین مادده کایناتیندا اصلا آيریشتیریلاماياجاغینی، ایکیسی‌نین ده عینی وارلیغین ديَیشیک وئچهئلئری اولدوغو فیکیرینی مدافعه ائتمیشدیر.
ائمپئدوکلئس و هئراکلئیتوس روحو آتشه بنزتمیشلر. روح کؤچو فیکری بو فیلوسوفلاردا دا اول/تاپیلار. بونلار روح کؤچو فیکیرینی، تئناسوه آنلايیشینداکی کیمی دئيیل، روحون گئت-گئده داها اینکیشاف ائتمیش بدنلرده بدنلنمه‌سی (سیرا ایله بیتکی، حئیوان و اینسان پیلله‌لریندن کئچمه‌سی) شکلینده قبول ائتمیشلر.
ائپیکوره گؤره، جان مادیلشمیش و اؤلوملو حالا گلمیشدیر. او، بدنده‌کی بیر آتوم يايیلیدیرمی. پلاتون و آریستويا قارشی اولاراق، جانین اونیوئرسال بیر بوتونون، یعنی ایلاهی جانین بیر پارچاسی اولدوغونو قبول ائتمه‌ين ائپیکوره گؤره، ایلاهلار بشری شئيلرله مشغول اولمازلار.
ستواجیلیکدا "بوتون عالمدن عبارت اولان/يارانان بوتون" بیر بدندیر. بو بدن آنلايیشی معاصر قبوللاریمیزدا وردیش ائتمه‌دیگیمیز بیر آنلايیشدیر. ستواجی قبولدا روح بیر نؤو نفس ("پنئوما") اولاراق ایفاده ائدیلر. روح بیر آلوو يا دا آتشدیر، داها دوغروسو اصلینده ایلاهی نفه‌سین بیر پارچاسی اولان، آتشدن بیر نفسدیر.
آریستوخئنوسا گؤره، جان، ماهنیداکی و لیرلئ يارادیلان موسیقیده‌کی آرمونیگی خاتیرلادار شکیلده، بیر نؤو بئدئنسئل نبض آتیشلاریدیر. طبیعتی و نیزامی سببیيله بدندن، ماهنیلارداکی مؤوقئلره (تونلارا) بنزر بیر هارئکی قم نشر اولونماقدادیر. [25] بو گؤروش ایله پیساگورون تعلیمینده‌کی "کوره‌لرین موسیقیس(ن)بیر " آدیيلا بیلینن "کوره‌لرین آرمونیسی" مولاهیزه‌سی آراسیندا بیر بنزرلیک يا دا پارالئللیک اولدوغو دئيیله بیلر. (پیساگورون بو مولاهیزه‌سینده دوققوز کوسمیک سیفئرین، حرکتلریيله، قبول ائده بیلمه‌دیگیمیز، اويغون بیر سس مئيدانا گتیردیگی قارشیيا قويولار.)
مئزوپوتامی
[دَییشدیر]سوقرات و پلاتون
[دَییشدیر]
سوقراتا گؤره اینسان روحو گؤرونمز و اؤلومسوزدو، بدنی سؤوق و ایداره ائدن روح ایدی.[۱۶] دوشونجه‌لری‌نین ایلهام قايناغی‌نین اؤز دایمونعو اولدوغونو بیلدیرن سوقرات، ویجدان يا دا ویجدان سسی معناسینی بیر باشقا تئرمینله، دایمونعون تظاهرو معناسینداکی دایمونیون تئرمینیيله ایفاده ائدردی.[۱۷] سوقراتا گؤره کاینات، تصادفی دئيیل، عاغیلی بیر نیزاما گؤره قورولموشدو.
معلمی سوقراتین سؤزلرینی قايناق اولاراق ایستیفاده ائدن پلاتون روحو آدامین اؤزو، نئجه داوراناجاغیمیزا قرار وئرن وارلیق اولاراق قبول ائتمیشدیر. او، بو اؤزو، وارلیغیمیزین جیسمانی اولمايان (جیسیملر عالمینده يئر/يئير ایشغال ائتمه‌ين) و ابدی طرفی اولاراق اله آلمیشدیر. چونکی پلاتونا گؤره، بدنلر اؤلسه ده روح يئنی بدنلرده داواملی اولاراق تکرار دوغولماقدادیر (رئینکارناسیيا).[۱۸] پلاتون روحو اوچلو بیر قورولوشدا يا دا اوچ خصوصیتلی اولاراق اله آلمیشدیر:
- لوگوس يا دا نووس (دوشونجه، روحون ذهنی، عاغیلی چالیشما قیسیمی يا دا خصوصیتی). اؤلومسوز اولان، روحون بو قیسیمیدیر. پلاتون بو معلوماتی پهèدرئ آدلی اثری‌نین "سوروجو و حئیوانی قاچما" میتینده آچیقلايار.
- تهوموس يا دا تهيموس (روحون هيجانلارلا علاقه دار چالیشما قیسیمی يا دا هيجان خصوصیتی، ائریللیک)
- ائروس يا دا ائپیتهومیا (روحون آشاغی سویه‌يه خاس ایشتاه، ائهتیراس، ایستک و آرزولارلا علاقه دار چالیشما قیسیمی يا دا خصوصیتی، دیشیللیک) [۱۹]
بو اوچوندن هر بیری‌نین، روحون بالانسلی و دینج اولماسیندا بیر فونکسیياس(ن)ای واردیر. بو اوچلئمئدئ زئهین و آغلا عینی توتولان لوگوس، "ائهتیراس و روح آتلاری"نی بالانسلی بیر شکیلده سورن "ایکی آتلی آت آراباسی" سوروجوسونه بنزه‌دیلر؛ عاغیلین قالیب گلمه‌سینی و تارازلیغین ان اوست سویه‌ده اولماسینی تعمین ائدر. تهيموس هيجان موتیولریمیزی ائهتیوا ائدر، بیزی جسارت ایله شان و شرف حرکتلرینه گؤندرن اودور. ایداره‌سیز بوراخیلدیغیندا بیزی هوبریسه (ان/ائن تهلوکه‌لی سهولره) گؤندرر. ائروس ایسه اینسانلاری تمل بئدئنسئل احتیاجلاری‌نین کنارینداکی آختاریشلارا ایتله‌ين ائهتیراسلارلا عینیدیر. ائهتیراسلاریمیز بیزه حؤکم ائتدیگی زامان بیزی هددیندن آرتیق ذؤوق توتقونو حالینا گتیرر کی، بو دا موختلیف فورمالار آلتیندا هددیندن آرتیق ذؤوقه دالمامیزلا نتیجه‌لنر. (کؤهنه يونان دوشونجه‌سینده بو، پریمیتیو بیر وحشیلیک حالی قبول ائدیلردی.)
پلاتونا گؤره اولدن "ایدئالار عالمی"نده ایلاهلارلا بیرلیکده اولان روح يا دا جان، يئر اوزونده دوغولماقلا او عالمدن فیزیکی عالمه دوشموش بیر وارلیق مؤوقئسیندندیر. پلاتونون روح کؤچو آنلايیشینا گؤره، روحلار، تکامول سویه‌لرینه باغلی اولاراق، بدنین اؤلوموندن سونرا يا ایدئالار عالمینه داخیل اولارلار يا دا لازیم اولان تکامول سویه‌سینی الده ائدنه قدر تکرار يئر اوزونده يئنی بدنلرده دوغولماغا داوام ائدرلر. پلاتونچولار روحلاری ایلاهلارا بنزتمکله بیرلیکده ديَیشمه گؤستردیگینی قبول ائدرلر.[۱]
هئرمئتیزمی آچیقلايان کیتابلاردان بیری اولان جورپوس هئرمئتیجوما گؤره، پسيجهئ بدن ایچینده، نووس پسيجهئ ایچینده، لوگوس دا نووس ایچینده اول/تاپیلار.[۲۰]
ارسطو
[دَییشدیر]
پلاتوندان سونرا، آرسطو دا روحو وارلیغین اؤزو اولاراق تعیین ائتمیش اولماقلا بیرلیکده، پلاتوندان و دینی عنعنه‌لردن فرقلی اولاراق، جانین آيری بیر وارلیق (آندیدا، جؤوهر) اولوشونا قارشی چیخمیشدیر. [31] بیر چوخ فیلوسوفون يانیندا، معلمی پلاتونا دا قارشی چیخان ارسطويا گؤره روح و بدنی ایکی آيری حقیقت اولاراق دئيیل، تک بیر جؤوهر اولاراق اله آلماق لازیمدیر. بو جؤوهر، مادده اولاراق بدنه (-کی او انرژی حالیندادیر-)، فورما اولاراق روحا (-کی او حرکت حالیندادیر-) مالیکدیر. ارسطونون فیکیرینه گؤره، جان، آنجاق جانلی بیر بدنین حقیقتی اولدوغوندان، اؤلومسوز اولا بیلمزدی. ارسطو، لاتینجا آدی دا آنیمه اولان پئرì پسūجهêس ("جان اوزرینه") آدلی ایشینده جان آنلايیشی حاقینداکی فیکیرلرینی دئتاللی اولاراق آچیقلامیشدیر. لاکین ارسطونون اینسان روحونون اؤلوملو اولوب اولمادیغینا باغلی فیکیرلری حاقیندا موباهیسه/موزاکیره هله ده سورمکده‌دیر. چونکی ارسطو بو اثری‌نین سونلاریندا اینسان روحونون بیر پارچاسی اولاراق قبول ائتدیگی "زکا"، "آکیل" يا دا "زئهین"این (ائن. اینتئللئجت) بدندن آيری توتولا بیلر و ابدی اولدوغونو آچیقلامیشدیر. [32]
ارسطو روحو مادده‌دن آيریشتیریلاماز اولاراق گؤرمکله بیرلیکده، اورتايا قويدوغو روح آنلايیشی ایندیکی واختدا تام اولاراق آيدین اولموش دئيیل. [1] آيریجا، ارسطوچو عاغیل يا دا زئهین (ائن. اینتئللئجت) دوکتریناس(ن)ای آندیق چاغین کئچ دؤورلرینده پلاتونچولوق ایله اويغون گلدیریلمه‌يه ایشله/چالیشیلمیشدیر. [1] ارسطونون روح آنلايیشیندا روح، کیمی شرحلره گؤره، وئژئتاتیف، حیسسی و زئهینی اولاراق اوچ قیسیملی و مرحله‌لی شکیلده اله آلینار، کیمی شرحلره گؤره ده روح، دؤرد قیسیملیدیر يا دا دؤرد گوجه مالیکدیر: بونلاردان "عاغیلی طرف"ده ایشتیراک ائدنلر حساب قیسیمی (گوجو) و علم قیسیمیدیر (گوجو) کی، قرار آلارکن بونلار ایستیفاده ائدیلر. "عاغیلی اولمايان طرف"ده ایشتیراک ائدنلر ایسه ایستک قیسیمی (گوجو) و ایراده-خاریجی قیسیمیدیر کی، احتیاجلاریمیزین تعیین اولونماسیندان بونلار مسئولدور.
ابنی سینا
[دَییشدیر]ارسطونو ایزله‌ين ایسلام فیلوسوف و حکیملریندن ابنی سینا و ابنی ال‌نفس (ابن آل/گؤتور-نافیس)، روح حاقیندا ارسطونونکیندان فرقلی بیر نظریه اورتايا قويموشلار، روح (ائن. سپیریت) و جان (ائن. سوول) آراسیندا بیر آيری-سئچکیلیک ائتمیشلر. [33] خصوصیله ابنی سینانین روحون طبیعتی حاقینداکی تعلیمی سکولاستیکلئر اوزرینده بیر خئيلی تأثیرلی اولموشدور. ابنی سینايا گؤره روح بدندن آيری بیر معنوی جؤوهردیر، بدنی بیر آلت اولاراق ایستیفاده ائدر. ابنی سینانین روحون مادی بدندن آيری، معنوی بیر جؤوهر اولدوغونو و آدامین اؤزونو ایدراکینی گؤسترمک عذره وئردیگی مشهور نومونه، "اینسانی تایر" (اوچان اینسان) آدیيلا بیلینمکده اولوب، اورتا عصرلرده بوتون قربده ایستیفاده ائدیلمیشدیر. بو نومونه‌ده، اوخوجولاریندان، اؤزلرینی هئچ بیر دويومسال تماس اولمادان، بوتون دويغولاردان يالیتیلمیش حالدا، گؤيده (هاوادا) آسیلی اولاراق تسووور ائتمه‌لرینی ایستر: بو وضعیتده‌کی آدام هئچ بیر مادی تماس اولمادیغی حالدا هله ده اؤزونو ایدراک ائتمکده‌دیر. بو حالدا نفسین (شخص) مادده‌يه، یعنی هر هانسی بیر فیزیکی اشيايا باغلی اولماسی فیکری منطیقلی دئيیل و روح تک باشینا بیر جؤوهردیر. (بورادا "من دونيانین سیخ-کوبود مادده‌سینده اولماسام دا واریم" آنلايیشی ایشلنر.) ابنی سینانین ائتدیگی بو "دوشونمه يولويلا ثبوت ائتمه" [34] چالیشماسی داها سونرا رئنé دئکارت طرفیندن داها سادهلشدیریلهرک، ائپیستئمولوژیک تئرمینلرله بئله ایفاده ائدیلمیشدیر: "اؤزومو خاریجیمده‌کی فرض ائدیلن بوتون اشيادان موجرردله‌يه بیله‌رم، لاکین اؤز شعورومدان اصلا (سويوتلايامام)." [35]
ابنی سینايا و اؤزونون ده داخیل اولدوغو نئو-پلاتونجولارا گؤره، روحون اؤلومسوز اولماسی بیر مقصد دئيیل، طبیعتی‌نین بیر گرگی و نتیجه‌سیدیر] ابنی سینا، اون سئفیروتا [37] بنزر طرزده‌کی، "اون زکا" (لئس دیخ اینتئللیگئنجئس) آدیيلا بیلینن فرضیه‌سینده يارادیلیشین اینتیشار (ائماناسيون) [38] طرزینده‌کی رئاللاشماسینا و ملکلر ایيئرارخیياسینا توخونار. [39] وحيی دانیشمادان چوخ بیر حیسسی علاقه اولاراق گؤرن ابنی سینايا گؤره، وحي، ایلهام، "خبرچی يوخو" و "دوروگؤرو کهانتلری" ایلاهی حیکمتین جوزلریدیر. [40]
توماس آقویناس
[دَییشدیر]
آریستوتئل و ابن سینانین ایزله‌ین خریستیان فیلوسوف و تئولوغو توماس آقویناس روحو بده‌نین ایلک پرینسیپی (قایناغی) اولاراق قبول ائدر.ائپیستومولوژیک نظریه‌سی، زکا صاحبی روحون بوتون مادی شئی‌لری بیلیر اولماسی و اؤزونده هئچ بیر مادی اونسور اولمایان روحون قطعی‌لیکله جیسمانی اولماماسی اوزرینه قورولودور. بدندن آیری اولماسی سببیله ده، روحون وارلیغی بدنه باغلی دئییل، یعنی وارلیغی ائپیستومولوژیک نظریه‌سی، زکا صاحبی روحون بوتون مادی شئی‌لری بیلیر اولماسی و اؤزونده هئچ بیر مادی اونسور اولمایان روحون قطعی‌لیکله جیسمانی اولماماسی اوزرینه قورولودور. بدندن آیری اولماسی سببیله ده، روحون وارلیغی بدنه باغلی دئییل، یعنی وارلیغینی فیزیکی بدن اولماسا دا داوام ائتدیریر. اینسان وارلیغینین آغلا صاحب روحو وار اولدوغونا و مادده‌دن میدانا گلمدیگینه گؤره، هئچ بیر طبیعی پروسس یوخ ائدیله بیلمز. توماس آقویناس اطراف‌لی آریستوجو نظریه‌سینی و روحون اؤلوم‌سوزلوگونه دایر بوتون ادعالارینی "سومما تهئولوگیجا" آدین‌داکی مشهور ایشی‌نین "قوئستیون 75" حیسه‌سینده آچیقلامیشدیر. [41] اینی فیزیکی بدن اولماسا دا داوام ائتدیریر. اینسان وارلیغینین آغلا صاحب روحو وار اولدوغونا و مادده‌دن میدانا گلمدیگینه گؤره، هئچ بیر طبیعی پروسس یوخ ائدیله بیلمز. توماس آقویناس اطراف‌لی آریستوجو نظریه‌سینی و روحون اؤلوم‌سوزلوگونه دایر بوتون ادعالارینی "سومما تهئولوگیجا" آدین‌داکی مشهور ایشی‌نین "قوئستیون 75" حیسه‌سینده آچیقلامیشدیر. [41]توماس آقویناسا گؤره بیری مادی، دیگری قئیری-ایکی اونسوردن عبارت اولان اینسان وارلیغی، بیر طرف‌دن تامامیله مادده‌یه دالمیش وضعیتده اولوب، زامان و مکانین قانون‌لارینا تابع‌دیر، بیر طرف‌دن ده هئچ مادی اولماییب، آغلی واسطه‌سیله زامان و مکانا حؤکم ائده بیلر. ایسکولاستیکلئرئ، خصوصیله توماس آقویناسین ایزلئییجیلئرینجئ قبول تهومیست دوشونجه‌یه گؤره، اینسان روحو فالیتی باخیمین‌دان اوچ قیسیمده اله آلینا بیلر: وئژئتاتیف قیسیم: آرتیما و قیدالانما فالیت‌لرینی سؤوق و ایداره ائدن، ان کوبود قیسیمدیر. دویغو اورقان‌لارینی تشکیل دویومسالدیر قیسیم. معلومات (اینتئللئجتوس) و سئوگیله باغلی یوکسک عملیات‌لارا باغلی اولان اقلی قیسیم. [15]
غرب دوشونجه‌سینده روح آنلاییشی
[دَییشدیر]
تاریخی مدت بویونجا روح آنلاییشینی شرح مؤوزوسوندا موختلیف جهدلر اولموشدور. فلسفی ایدئالیزمین دوالیست شرحی، قنوستیک شرح و وارولوش‌چو شرح بونلاردان یالنیز بعضی‌لری‌دیر. آنتیک دؤورون ماددئجیلئرینئ گؤره روح، جانین عقلی حیسه‌سی‌دیر. 17. و 18. عصر ماتئریالیست‌لرین (هوببئس، لوجکئ، لا مئتتریئ) ایسه روحو یالنیز دویومسالدیر معلوماتین بیر نؤوو اولاراق قبول ائتمیشلر. دیالئکتیک ماتئریالیزم روهیلیگین دویوم‌لار بوتونو اولاراق دا گؤرممیش و مادده‌دن موستقیل بیر روحو قبول ائتممیش‌دیر.قرب دوشونجه‌سینده روح آنلاییشی حاقیندا گؤروش‌لرده روح و بدن دوالیتئسی‌نین وورغولاندیغی گؤرولر. پلوتینوسون فیکیرینده اولدوغو کیمی، کیمی گؤروش‌لرده روح آنجاق هیسسی اولاراق قاورانا بیله‌جک عقل-سونراسی بیر پرینسیپ‌دیر (قایناق). بیر چوخ دینی فیکیرده ده روح، فؤوقلتبیی، یعنی مادی طبیعتین کنارینداکی بیر اؤز اولاراق قبول ائدیلیر. کلاسسیک آلمان فلسفه‌سینده ده روحون آکتیو خصوصیتی فردی شعور فالیتی اولاراق قبول ائدیلیر. روحو ایلک پرینسیپ اولاراق قبول ائدن هئگئل ده، روحو زئهین اولاراق رئاللاشان فردی شعورلا علاقه‌دار گؤرموش و "موتلق معلومات" نین آرخاسیندا قاچان بیر وارلیق اولاراق قبول ائتمیشدیر. [42] روحو نظریه و پراکتیک فالیتی باخیمین‌دان دا اله آلان هئگئلین گؤره، روح اؤزونو بیلمه مدتینده مادی طبیعتی آشاراق اؤزونه (شخصینه) قدر یوکسلیر. آشاغیدا، قرب دوشونجه‌سینی بیچیملئندیرمیش، 16. عصر ایله 20. عصر آراسیندا یاشامیش، تانینمیش آدلاردان بعضی‌لری‌نین روح آنلاییشی حاقیندا فیکیرلری تک جمله‌یه سادهلشدیریلهرک وئریلمیشدیر:
- دئکارت روحو "اشیانین ضدی اولان دوشونن شئی" اولاراق تعریف‌لر.
- ایسپینوزا روح‌دان "ایلاهی جؤوهر خصوصیت و طرزی" اولاراق بحث ائدیر.
- لئیبنیتز روحا "اؤز ایچینه قاپالی موناد (تک‌لیک) آلئوی" آدینی وئریر.
- لئسسینگ روحو "سون‌سوز نفس" اولاراق ایفاده ائدیر.
- کانت روحو "موتلق اولانی درک ائتمه‌نین قئیری-مومکون‌لوگو" یلا خاراکتئریزه.
- فیجهتئ روحو "معلومات و حرکت" اولاراق ایفاده ائدیر.
- هئگئل روحو "فیکیرین (ایدئا) اینکیشافینین اؤزو" اولدوغونو سؤیلییر.
- سجهئللینگ روحو "میستیک قودرت" اولاراق تعریف‌لر.
- نیئتزسجهئ روحو "قودرتین ایراده‌سی" اولاراق ایفاده ائدیر.
- فرئود روحو ائقو ایله سوپئرئگو آراسین‌داکی فرق کیمی بیلدیریر.
- ژاسپئرس روحو یارانما لا تعریف‌لر.
- هئیدئگگئر روحو "اورادا اولماق" اولاراق ایفاده ائدیر.
- بلوجه "گلجیین کؤکئنیندئکی رئاللاشما" اولاراق ایفاده ائدیر.
اینسانین اوچلو قورولوشو
[دَییشدیر]کؤهنه مصرلی‌لر و چین‌لی‌لر اینسانین روحی وارلیغینین، کیمی شامانیست بیرلیک‌لرده دا گؤرولدوگو کیمی، اساس اولاراق ایکی کیسیم‌لی اولدوغونو قبول ائتمیشلر. [43] اینسانین روحی وارلیغینی ایکی کیسیم‌لی (بیری دیگرینه واسطه‌چی‌لیک ائدر) اولاراق اله آلان مدنیت‌لرده، بو سبب‌دن، بدن دا حاقیندا دانیشیلان اولدوغوندا، اینسان وارلیغینین اوچلو بیر قورولوشدا اله آلیندیغی گؤرولمکده‌دیر. مسئلن بعضی کؤهنه یونان فیلوسوف‌لاری دا اینسان وارلیغینی بئله اوچلو بیر قورولوشدا اله آلمیش‌لار: نووس (روح، زئهین)، پسیکهئ ("نفس" معناسینی وئرن، ایندیکی واختدا پسیشئ تئرمینی ده گؤستریلن حیاتی اونسور، پسیکهوس یا دا پسیکهئ) و سوما (بدن). [44] بو اوچلمه لاتینجادا ایسپیریتوس، آنیموس (یا دا آنیما) [45] و جورپوس فورماسینی آلمیشدیر. [46] تجروبی ایسپیریتوالیزمدئ یا دا ایسپیریتیزمدئ ایسه اینسان وارلیغینین اوچلو قورولوشو روح (فر. ائسپریت)، پئریسپری (فر . پئریسپریت) و بدن (فر. جورپس) اولاراق قبول ائدیلمیشدیر. [47] اینسان وارلیغینین اوچلو بیر قورولوشا صاحب اولدوغو قبول ائدیلن عنعنه‌لردن بعضیلری بونلاردیر:
- اوکولتیزم عنعنه‌سینده روح-آسترال بدن-فیزیکی بدن. [49]
- گرئک عنعنه‌سینده نووس-پسیکهئ (پسیکهوس / آنئموس)-سوما. [15] [50]
- روما عنعنه‌سینده ایسپیریتوس-آنیموس (آنیما)-جورپوس. [48] [51]
- شیمالی آفریکا عنعنه‌سینده روح-نفس-بدن. [15]
- چین عنعنه‌سینده جهی (قی) - سهئن (هون / پو) - جهینگ (ژینگ) [52]
- سâبیîلیک عنعنه‌سینده نیشیمتا-روحا-پاگریا. [53]
موختلیف عنعنه‌لر ده اینسان وارلیغینی میدانا گتیرن بو اوچ اونسورا برابر گله‌جک شکیلده اوچ موهیت، عالم یا دا "پلان" فورماسیندا اوچلو بیر آیری-سئچکیلیگین ائدیلدیگی گؤرولمکده‌دیر. بو اوچلو تسنیف عنعنه‌لردن بو نومونه‌لر وئریله بیلر:
- هیندی عنعنه‌سینده تریبووانا: بو (یئر اوزو)-بوواس (سوپتیل "پلان" ای تمسیل ائدن آتموسفئر)-سوار (تظاهر-سونراسی "پلان" ای تمسیل ائدن گؤی). [48] [54]
- شامانیزم عنعنه‌سینده یئر-یئرالتی-گؤی. [55]
- کئلت عنعنه‌سینده یئر اوزو-اؤلن‌لرین اولدوغو یئرالتی-زامانین و مکانین خاریجین‌دکی عالمی سید.
شیمالی آمریکا کیزیلدئریلیلئری‌نین عنعنه‌سینده اینسانلار عالمی-اؤلولر عالمی-یوخاری عالم.
- گرئک عنعنه‌سینده یئر اوزو-یئرالتی عالمی (هادئس)-اولیمپوس.
روح ایله جان
[دَییشدیر]روح ایله جان آنلاییشلاری آراسیندا کیمی مدنیت، دین و فلسفه‌نین بیر آیری-سئچکیلیک ائدیلممیش، کیمیلرینده ایسه بیر آیری-سئچکیلیک ائدیلمیش اولماسینا و بو آنلاییشلاری ایفاده ائدن ایکی آیری یا دا بیر نئچه تئرمین اولماسینا باخمایاراق، حاقیندا دانیشیلان تئرمینلر، موختلیف سبب‌لرله (آرالارین‌داکی فرقین باغلی بیر مسئله اولماسی و یا فرقی بیلمئیئنلئرجئ عینی معنادا ایستیفاده ائدیلمه‌سی و س) تئز-تئز عینی آنلاییشی ایفاده اوزرینه بیر-بیرلری‌نین یئرینه کوللانیلاگئلمیشلئردیر. جان تئرمینی کیمی گؤروش‌لرده یالنیز اینسانلار اوچون و آریستوتئلین فیکیرینده اولدوغو کیمی، زئهنی فالیت‌لرله (مسئلن دوشونجه) علاقه‌دار اولاراق ایستیفاده ائدیلرکن، کیمی گؤروش‌لرده ده بیر جانلینی جان‌سیزدان آییران خصوصیت‌لرله نیتئلئندیغیندئن، بوتون جانلیلار اوچون ایستیفاده اولونور. اینسان وارلیغینی اوچلو بیر قورولوشدا اله آلان کیمی گؤروش‌لرده ایسه روح ایله مادده (فیزیکی بدن) آراسیندا "یاری مادی" اوچونجو بیر اونسورون اولدوغو فرض ائدیلر. روح ایسه عمومیتله اؤزنئل (سوبیئکتیو) بیر وارلیق اولاراق اله آلینار، کیشیسئل‌لیک، فردی‌لیک گؤستریر. پاولون روح (پنئوما)، جان (پسیجهئ) و بدن (سوما) شکلینده اوچلو بیر آیری-سئچکیلیک ائتدیگی گؤرولر. [56] پاوئلین سئلانیکلیلئرئ بیرینجی مئکتوپتا و کورینتوسلولارا بیرینجی مئکتوپتا (15/44) یازدیق‌لارینا باخیلسا، اینسان وارلیغینین ان اولوی، ان یوکسک حیسه‌سی روح‌دور، لاکین روحون بدن اوزرین‌دکی تأثیری پسیجهئ واسطه‌سیله اولماقدادیر. ایلک کونسیل اولان ایزنیک مج‌لی‌سی (مس325) زامانی کیشی‌نین جانی قدر ایلاهی بیر طبیعتی اولماماقلا بیرلیکده قادینین دا بیر جانی اولدوغو قبول ائدیلمیشدیر [57]. اول‌لر روح (فر. لئسپریت) دوشونجه‌یه، جان (فر. لامئ) دا هیسس‌لره باغلانیردی. 11. جانوندا [58] اینسانین ایکی جانی اولدوغوندان سؤزئدیلیوردو. 869-جی ایلده ایستانبولدا توپ‌لانان مج‌لی‌سی 11. جانون‌دان روحون لغو ائدیلمه‌سی (چیخاریلماسی) قراری آلیندی؛ بونونلا بیرلیکده جانین روحی بیر قیسیمی اولدوغو قبول ائدیلمیشدی. روح ایله جان آراسین‌داکی آنلاییش قاریشیق‌لیغی دا بو دؤورده باشلامیشدیر. بئله‌جه روح، جان و بدن اوچلئمئسی جان و بدن ایکیلئمینئ سادلشدیریلمیش اولدو و "روح ایله بدن آراسیندا تارازلاییجی و اویغونلاشما تعمین جان" آنلاییشی ترک ائدیله‌رک، بدنله ضدلیک گؤسترن جان یا دا روح آنلاییشی ایله ایفاده ائدیلن دوالیست آنلاییشا کئچیلدی. [59] ایستانبول پاتریارخی فوتیوسا موخالیف اولان‌لار، اونو اینسانین ایکی جانی اولدوغونو ایره‌لی سورمه مؤوزوسوندا یالان‌چی‌لیقلا گوناهلاندیردی‌لار. فوتیوس وظیفه‌دن آلیندی وه داها سونرا وظیفه‌سی تکرار اؤزونه قایتاریلدی. فوتیوس 879-880دئ ایستانبولدا بیر کونسیل تشکیل و بو کونسیل کونفرانسیندا 869دا آلینمیش قرارلار لغو ائدیلدی. روما، اول‌لر بو مج‌لی‌سی تانیمیش و پاپا، فوتیوسلا یاخشی علاقه‌لرینی سوردورموشسئ ده، کاتولیک و پراووسلاو کیلسه‌لری‌نین یول آیریمینی سونرا بو کونسیل روما طرفیندن تانینان مج‌لی‌سی سیاهی‌سیندا یئر آلمامیش‌دیر. [60] یئنه ده، حال-حاضردا بعضی خریستیان‌لار اینسانین بدن (کؤهنه یونان دیلینده سوما)، جان (پسیجهئ)، و روح (پنئوما) [61] شکلینده اوچلو بیر قورولوشدا اولدوغونو قبول ائدرلر. بونونلا بیرلیکده مقدس کیتاب اوزرینده ایشلرده اولان معاصر اولمانین چوخو کیتاب‌دان ائتدیکلری بیر چوخ گؤتورمه‌ده بو ایکی تئرمینی بیر-بیری‌نین یئرینه ایستیفاده و بئله‌جه اوچلو قورولوشو روح و بدن شکلینده ایکی‌لی قورولوشا ایندیرگئمئکتئدیرلئر.
دینی گؤروش و اینانجلاردا روح آنلايیشی
[دَییشدیر]دینی گؤروش و اینانجلاردا عمومیتله، اینسانین بده‌نینده اونو یاشادان بیر روحون اولدوغو قبول ائدیلیر. استثنالار اولماقلا بیرلیکده، عمومیتله، اینسانداکی بو روحون شعور داشیدیغی و اینسانین شخسیتیله علاقه‌دار هر شئیین بو روحدا اولدوغو قبول ائدیلیر. روح اینسانین ایچین‌دکی اؤز وارلیغینی میدانا گتیره‌رک، دوشونر، هیسس ائدر، سئور، نیفرت ائدر، قرار وئرر. بو شکیلده، روح اینسانین اؤز شخصیتی اولوب، بدن یالنیز روحا گئیدیریلمیش بیر پالتار کیمی‌دیر. اینسانداکی بو روحون اؤلومسوز اولدوغونا و اینسان اؤلدوگونده بده‌نین‌دن آیریلاراق موختلیف آدلارلا [62] گؤستریلن بیر باشقا عالمه کئچدیگی اینانی‌لار. بیر چوخ دینه گؤره بو کنار عالمده اینسان روحونو بیر محکمه آراشدیرماسی گؤزلییر. بو محکمه آراشدیرماسی بعضی دین‌لرده درهال اؤلوم سونراسیندا باش‌لار، بعضی‌لرینده ایسه روح موهاکیمه اولوناجاغی واختا قدر گؤزلیر؛ یارگیلانمادان سونرا دا یا ایزتیراب چکه‌جک یا دا حضور تاپاجاق. بو حال‌لار یا دا شرایط‌لر کیمی دین‌لرده جننت و جهنم آنلاییشلارییلا دیله گتیریلمیش‌دیر. کیمی دین‌لرده ایسه کنار عالم‌دکی آتش بیر تمیزلییجی فونکسیایا مالیکدیر، روحون اودلا گوناه‌لارین‌دان تمیزلنمه‌سی سؤز مؤوزوسودور؛ آکتیوین جهنم آتشیله تمیزلنمه عملیاتین‌دان سونرا جننته گئده بیلجیینی قبول ائدن اینانجلار دا مؤوجوددور. [63]
باهایلیک
[دَییشدیر]هیندی عنعنه‌سینده تریبووانا: بو (یئر اوزو)-بوواس (سوپتیل "پلان" ای تمسیل ائدن آتموسفئر)-سوار (تظاهر-سونراسی "پلان" ای تمسیل ائدن گؤی). [48] [54] شامانیزم عنعنه‌سینده یئر-یئرالتی-گؤی. [55] کئلت عنعنه‌سینده یئر اوزو-اؤلن‌لرین اولدوغو یئرالتی-زامانین و مکانین خاریجین‌دکی عالمی سید. شیمالی آمریکا کیزیلدئریلیلئری‌نین عنعنه‌سینده اینسانلار عالمی-اؤلولر عالمی-یوخاری عالم. گرئک عنعنه‌سینده یئر اوزو-یئرالتی عالمی (هادئس)-اولیمپوس.
بوددیزم
[دَییشدیر]خریستیانلیق
[دَییشدیر]کاتولیک اینانیشلار
[دَییشدیر]خریستیان تئولوژیسی و موختلیف گؤروشلر
[دَییشدیر]دیگر خریستیان اینانجلار
[دَییشدیر]هیندویزم و هیند تئوزوفیسی
[دَییشدیر]قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ Britannica/Soul[دائمی اولو باغلانتیلی] , 22 Eylül 2008 tarihinde erişildi.
- ^ http://74.125.39.104/search?q=cache:ATquu82NJdsJ:www.truthaboutdeath.com/ancient_civilizations.asp+babylonia+soul+death&hl=tr&ct=clnk&cd=9&gl=tr[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/154412/death/22185/Mesopotamia#tab=active~checked%2Citems~checked&title=death%20%3A%3A%20Mesopotamia%20--%20Britannica%20Online%20Encyclopedia
- ^ ۴٫۰ ۴٫۱ http://74.125.39.104/search?q=cache:dkAuMPy5ggoJ:encarta.msn.com/encyclopedia_761557691/babylonian_religion.html+Babylonia+death&hl=tr&ct=clnk&cd=4&gl=tr[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ http://books.google.com.tr/books?id=MKMJnnpbYxAC&pg=PA112&lpg=PA112&dq=Enkidu+%22dead+world+%22&source=web&ots=7dROYSG_fP&sig=UkYEPdI3eA1YVMJLCqlk6CsXoPk&hl=tr&sa=X&oi=book_result&resnum=5&ct=result
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-11-06. یوْخلانیلیب2021-09-05.
- ^ Mythencyclopedia/reincarnation[دائمی اولو باغلانتیلی],Mystica/articles/reincarnation[دائمی اولو باغلانتیلی],“The Pythagorean concept of the migration of the soul was also taken over and was blended with the Egyptian belief in the reincarnation of the sun-god Horus in the reigning king.” (E. Britannica/Mystery religion),Mark Albrecht/A Short History of Reincarnation Teachings[دائمی اولو باغلانتیلی] , 22 Eylül 2008 tarihinde erişildi.
- ^ Semboller Ansiklopedisi, SALT,Alparslan.Ruh ve Madde Yayınları,2006,İstanbul
- ^ Art Terms Glossary/Psychostasis painting[دائمی اولو باغلانتیلی],Neferrenpet, Egypt Tomb-178/e[دائمی اولو باغلانتیلی] , 22 Eylül 2008 tarihinde erişildi.
- ^ اسکی میصر میفولوژیاسیندا گونش تانریسی
- ^ S. G. F. Brandon, The Judgment of the Dead: The Idea of Life after Death in the Major Religions, Weidenfeld & Nicolson, London 1967.[دائمی اولو باغلانتیلی], Book of tehe Dead[دائمی اولو باغلانتیلی], Neters and Neterts[دائمی اولو باغلانتیلی], Goddes of Death[دائمی اولو باغلانتیلی] , 22 Eylül 2008 tarihinde erişildi.
- ^ Wikipedia/Elementos del ser humano (Antiguo_Egipto) , 22 Eylül 2008 tarihinde erişildi.
- ^ بریتانیکا - روح
- ^ بیریتانیکا
- ^ Ancient Iranian art and Archaeology
- ^ Christian Neuroscience Society/Socrates and Human Soul[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ Daemonion, Daimonion and Socrates: Philosophy of The Inner Voice[دائمی اولو باغلانتیلی], Daimonion, Daimon and Daimonion[دائمی اولو باغلانتیلی] , 22 Eylül 2008 tarihinde erişildi.
- ^ E. Britannica/Reincarnation , 22 Eylül 2008 tarihinde erişildi.
- ^ Epithumia[دائمی اولو باغلانتیلی] , 22 Eylül 2008 tarihinde erişildi.
- ^ Astroloji ve Simya, BURCKHARDT. Verha Yayınları, İstanbul,1999, s.277
- ^ Semboller Ansiklopedisi, SALT,Alparslan.Ruh ve Madde Yayınları,2006,İstanbul.