یئیه‌جک
یئیه‌جَک یا یئمک یوخسا غذا و یا یئیه‌جَک محصوللاری - اورقانیزمین اطراف موحیط‌دن الده ائتدیی اورقانیک و غیری-اورقانیک مادده‌لر ییغی‌می. ییئجئکلار چوخ ساده کیمیوی مادده‌لردن مورکّب اورقانیک بیرلشمه‌لره قدر گئنیش میقیاس‌دا دییشیر.
اینسانین هر گون یئییب-ایچدیی ییئجئکلار چوخ موختلیف‌دیر. اونلار اورقانیزمی لازی‌می قدر زولاللار، یاغلار، کربوهیدراتلار، مینرال مادده‌لر، ویتامینلر و عادی سو ایله تامین ائتمه‌لی‌دیر.[۱].اینسانلار مئیوه یه داها جوخ اوستونلوک وئرسئ داها یاخ‌سی اولار
اورقانیک مادده‌لر
[دَییشدیر]زولاللار
[دَییشدیر]ان چوخ زولال تویوق یومورتاسینین آغین‌دادیر. لاکین پئن‌دیر و کسمیک ده، خالص زولال‌دان عبارت‌دیر. زولال اتده و بالیق‌دا دا چوخ‌دور. بیر پارچا خمیر گؤتوروب، اونو سودا یویون،علینیزده رئزینه اوخشایان یاپیشقان‌لی بیر شئی قالاجاق. بو زولال‌دیر. عالیملر زولالی پروتئین (یون. πρώτειος سؤزون‌دن) آدلاندیرمیشلار. بو دا "بیرینجی یئری توتان" دئمک‌دیر. زولاللار اورقانیزم‌ده آشاغی‌داکی فعالیتلری تنزیملییر:
- بؤیومه و یئنی‌لنمه
- اورقانیزم حیسه‌لرینین یارادیلماسی
- انرژی ایستئه‌سالی
- هورمون ایستئه‌سالی
- اوکسیگئنین قان‌دا داشینماسی
یاغلار
[دَییشدیر]یاغلار موختلیف اولور: کره یاغی، مال پیی و ... مایع حالین‌دا اولان بیتکی یاغلاری دا وار، مثلاً، زئیتون یاغی، پامبیق یاغی، گونباخان یاگی، بادام یاغی. یاغلار اورقانیزم اۆچون هم اساس هم ده احتیاط انرژی قایناق‌لری‌دیر. کاربون، اوکسیگئن و هیدروگئن‌دن عمله گلیب کاربوهیدراتلار ایله اوخشاردیر، لاکین کاربوهیدراتلاردان داها آز اوکسیگئن مولئکولونا صاحب‌دیر. سودا حل اولمور.
کربوهیدراتلار
[دَییشدیر]ییئجئکنین دیگر ترکیب حیسه‌سی ده کربوهیدراتلاردیر. بو تانیدیغینیز نیشاستا و شکردیر. سیییق‌دا، چؤرک‌ده، کارتوف‌دا، مئیوه و گیلمئیوه‌لرده، تروزده چوخ‌لو کربوهیدراتلار اورقانیزم‌ده پارچالاناراق، کاربون قازینا و سویا چئوریلیر. اونلار پارچالانارکه‌ن، اینسانین اورقان و ازله‌لری ایشی اۆچون لازیم اولان انرژی آلینیر.
ویتامینلر
[دَییشدیر]ویتامینلر تروز، مئیوه، سود و باشقا محصوللاردا اولور. اونلار اورقانیزم هوجئیره‌لرینین نورمال ایشینی تامین ائدیر. ویتامینلر ایکی یئره بؤلونور:
- یاغ‌دا حل اولان ویتامینلر (آ، د، ائ، ک)
- سودا حل اولان ویتامینلر. (ب، سی)
| ویتامین آدی | وظیفه‌سی | منبیی |
|---|---|---|
| ویتامین آ | گؤزلرین نورمال فونک‌سییالاری و ساغلام دری اۆچون واجیب‌دیر. | یومورتا، سود، اریک، کؤک، ایسپاناق و یئرالماسی |
| ویتامینلر ب۱-ب۱۲ | اورقانیزمین نورمال فونک‌سییالاری و انرژی ایستئه‌سالی اۆچون واجیب‌دیر. قیرمیزی قان هوجئیره‌لرینین یارادیلماسین‌دا دا آکتیو ایشتیراک ائدیر. | بوتون دن‌لی بیتکیلر، پاخلالی بیتکیلر، بالیق و دنیز یوسونلاری، یاشیل یارپاق‌لی تروزلر، سود و قاتیق. |
| ویتامین سی | ازله‌لر و دیش اتلری اۆچون فای‌دالی‌دیر. | سیتروس بیتکیلری، پومیدور، گول کله‌م، کله‌م و چیلک |
| ویتامین د | دیشلر و سوموکلر اۆچون واجیب‌دیر. | بالیق، یومورتا ساری‌سی، سود و دیگر گون‌ده‌لیک محصوللار. |
| ویتامین ائ | آغجیرلری قورویور و قیرمیزی قان هوجئیره‌لرینین یارانماسینا کؤمک ائدیر. | بوتون دن‌لی بیتکیلر، یاشیل یارپاق‌لی تروزلر، یومورتا ساری‌سی، لپه‌لی بیتکیلر. |
| ویتامین ک | ک ویتامینی قانین لاختالانماسینا سبب اولان پروتئینلرین نورمال سوییه‌لرده قالماسینی تنظیملییر. | یاشیل یارپاق‌لی تروزلر، سود و سود محصوللاری، دونوز اتی. |
غیری اورقانیک مادده‌لر
[دَییشدیر]مینئراللار و دوزلار
[دَییشدیر]مینئرال مادده‌لر بدن‌ده‌کی بوتون اورقانلاردا، توخومالاردا، مایئلرده وار. بدنین هئچ بیر اورقانی، هئچ بیر هوجئیره‌سی ناتریوم، کال‌سیوم، فوسفور و باشقا مینئرال اولمادان یاشایا بیلمز. عادتاً، اونلار، دوزلارین، زولاللارین و همچینین باشقا مورکّب بیرلشمه‌لرین ترکیبینه داخیل‌دیر.
سو
[دَییشدیر]اینسان اورقانیزمی اۆچون گون‌ده آزی ۲ لیتر سو لازیم‌دیر. آخی بدنیمیزین ۳/۲ حیسه‌سینی سو تشکیل ائدیر. سو اورقانیزمین اساس فعالیتی اۆچون لازیم‌دیر. اگر اینسان ۳-۴ گون عرضین‌ده سو ایچمه‌سه، بدن‌ده‌کی سویون احتیاطی آزالار و او محو اولار. بیتکیلر دیگر اورقانیک و غیری اورقانیک مادده‌لری سو واسطه‌سیله تامین ائدیر. سویون بئله اهمیت‌لی اولماسی اونون چوخ یوکسک سطح گرگینلیینه صاحب اولماسی ایله ایضاح اولونور. کاپیللیارلار واسطه‌سیله سویون بیتکیلرده یوخاری قالخماسینین اساس سببی بودور.
قایناقلار
[دَییشدیر]همچینین باخ
[دَییشدیر]ادبیات
[دَییشدیر]- Фрейденберг О. Семантика еды: литургия Archived 2020-01-16 at the Wayback Machine. // Фрейденберг О. М. Поэтика сюжета и жанра М.، ۱۹۹۷، с. ۵۳-۶۷