ایکینجی دونیا ساواشی

ایکینجی دۆنیا ساواشی
تاریخ ۱ سپتامبر ۱۹۳۹ - ۲ سپتامبر ۱۹۴۵ بؤلگه سبب آلمان فاشیزمی، ایتالیا روانشیزمی، ژاپون شوونیزمی نتیجه مۆتّفیق دؤولتلرین ظفری
طرفلر
مۆتّحید دؤولتلر	مۆتّفیق دؤولتلر
ایتکینلر
۱۲٫۰۰۰٫۰۰۰-دان چوْخ (۴۵–۱۹۳۷)	۶۱٫۰۰۰٫۰۰۰-دان چوْخ (۴۵–۱۹۳۷)

ایکینجی دۆنیا ساواشی — ییرمینجی عصرده باش وئرمیش ایکی دۆنیا ساواشیندان ایکینجی‌سی. آلمان اوْردوسونون لهیستانا هۆجۇما باشلادیغی ۱ سپتامبر ۱۹۳۹-جۇ ایل ساواشین باشلانما تاریخی ساییلیر. آنجاق ساواشدان اؤنجه‌کی حادیثه‌لر ده نظره آلینارسا، ساواش داها اؤنجه باشلامیش ساییلا بیلر.

ایکینجی دۆنیا ساواشی چوْخ بؤیوک میقیاس آلاراق، بۆتون دؤولتلری ایحاطه ائتدیگینی دئمک اوْلار. سپتامبر ۱۹۴۵-جی ایل تاریخینده سوْنا چاتان ساواش یاخلاشیق ۲۷ میلیون نیظامی و ۲۵ میلیون قارایاخانین اؤلومونه سبب اوْلدو.

بۇ ساواش دۆنیا سیاستینده درین ایزلر بۇراخدی. دۆنیا ساحه‌سینده گۆجلرین یئنی پایلاشماسی اوْرتایا چیخدی. تکجه آلمان و ژاپون دئییل، اینگیلیس و فرانسه ده اؤز اۇلوسلارآراسینداکی اسکی گۆجونو ایتیردی. ساواشدان سوْنرا آمریکا بیرلشمیش ایالتلری دۆنیادا آپاریجی اؤلکه‌لرین باشیندا دۇروردو. آلمانا قارشی مۆتّفیق اوْلان شوروی و آمریکا ساواشدان سوْنرا ۵۰ ایله‌جه داوام ائدن «سوْیوق ساواش» ـا باشلادیلار.

ساواش ۱۹۴۵-جی ایلده آنتی‌هیتلر ایتّیفاقی‌نین غلبه‌سییله باشا چاتدی. دۆنیا سیاسی نقشه‌سی دییشیک‌لیگه اۇغرادی. اۇلوسلارآراسی امکداشلیق قۇرماق و نؤوبتی توْققوشمالارا ایمکان وئرمه‌مک اۆچون بیرلشمیش میلّتلر تشکیلاتی یارادیلدی. بۇ زامان آفریقا و آسیادا آزادلیق اۇغروندا حرکتلر باشلاندی.

ساواشین باشلانماسی

ایستالینقراد دؤیوشو، شوروی عسگرلری هۆجۇم ائدرکن

۱۹۳۹-جو ایل ۱ سپتامبردا آلمان لهیستان اۆزرینه هۆجوما کئچدی. ۱۹۳۹-جو ایل ۱ سپتامبردا ساعت ۴:۴۵ راده‌لرینده دانزیگ لیمانیندا اوْلان آلمان ساواش گمیسی Schleswig-هولستین لهیستانیا عایید Westerplatte آدلی گمییه آتش آچدی. بۇ تاریخ اۇزون بیر مدت، ایکینجی دۆنیا ساواش‌سینین رسمی باشلانغیج تاریخی اوْلاراق قبول ائدیلدی. حال بوکی ۴:۴۰ راده‌لرینده آلمان بومباردمان طیّاره‌لری، برسلاو'نون ۱۰۰ km شرقین‌ده‌کی Wielun قصبه‌سینه هۆجوم ائتمیش و ۱۲۰۰ اینسانین حیاتینا سوْن قوْیموش‌دو. بۇندان اوّل ایسه بیر آلمان-ایسلوواک بؤلویو ۲۶ آگوست تاریخینده ژابلونا کئچیدی'نی ایشغال ائتمیش دی. بؤلوک کومان‌دیرینه هۆجوم تاریخی‌نین تخیره سالیندیغی خبرینی بیل‌دیرمک اۇنودولموش‌دو. فیتنه-فساد یوْلو ایله هۆجوما کئچن آلمان سرحدلری پوزاراق لهیستان اۆزرینه ۵۷ دیویزی (۱٬۵ میلیون آدام)، ۲۵۰۰ تانک، ۲۰۰۰ طیّاره گؤندردی. ۳ سپتامبر تاریخینده اینگیلیس و فرانسه آلمان ساواش اعلان ائتدیلر. ایکینجی دۆنیا ساواشی باشلاندی. سپتامبرین ۳–۱۰ آراسیندا اوتریش، یئنی زلاند، هیندوستان، کانادا آلمان قارشی ساواش‌یه قوشولدولار. آمریکا بیرلشمیش ایالتلری اؤزونو بیطرف اعلان ائتدی. ژاپون آوروپا ساواش‌سینه قاریشمادیغینی بیلدیردی. ایکینجی دۆنیا ساواش‌سینین باشلانماسینین باشلیجا سببلری: اولاً، بیرینجی دۆنیا ساواش‌سیندن سوْنرا غالیب دؤولتلرین یاراتدیقلاری ورسال-واشینقتون سیستمینین چوْخ چَتین و آلچالدیجی اوْلماسی؛ ایکینجی، آوروپانین مرکزینده، آلمان‌دا قیساس‌چی‌لیق و میلیتاریزم ادّعاسینین یۆکسک درجه‌ده اینکیشاف اتمسی؛ اۆچونجو، هیتلر «ریخ» اینین ایرق‌چی‌لیک، «دَیَرسیز خالقلاری» اسارت آلتینا آلماق سیاستی، عموماً دۆنیا آغالیغینا نایل اوْلماق ایددیالاری؛ دؤردونجو، غرب دؤولتلری‌نین، خصوصاً اینگیلیس و فرانسه نین ناسیزمین بشریت اۆچون تهلوکه اوْلماق ماهیتینی درک اتممه‌لری، حتی اوْنو شیرنیکلن‌دیرمک و ساکیتلش‌دیرمک سیاستلری؛ بشینجی، ایری دؤولتلرین، اوْ جمله‌دن آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-ین «قاریشماماق» مؤقیعتی توتمالاری؛ آلتینجی، آمریکا بیرلشمیش ایالتلری باشدا اوْلماقلا ایری دؤولتلرین آلمانین ایقتیصادی-ساواش جهت‌دن دیرچلمه‌سینه یاردیم اتملری؛ یئددینجی، سوسیالیزمه نیفرت ائدن بورژوا-دموکراتیک اؤلکه‌لرین شوروی ایله بیرلیکده فاشیزمه قارشی واختیندا آلترناتیو اتفاق یاراتماق ضروریتینی درک اتمملری؛ سککیزینجی، شوروی-نین ساواش‌نی اؤزون‌دن اۇزاقلاش‌دیرماق اۆچون آلمان گذشتلر ائتمه‌سی، حتی اوْنونلا ایقتیصادی علاقه‌لر یاراتماسی؛ دوققوزونجو، ۳۰-جو ایللرین آخیرلاری اۆچون آوروپادا و شرق‌ده ساواش-صنایع کومپلکسلری‌نین اوْلمازین درجه‌ده شیشمه‌سی و… ایدی.

ساواشین ایل لری

۱۹۳۷

۱۹۳۷ ۷ جۇلای تاریخینده آقرسیو یؤنلنمیش ژاپوننین حاکم قوه‌لری ساواشا تکان وئرمک آماچ‌له چین و ژاپون آراسیندا آتیشمالارا باشلادیرلار.

۱۹۳۸

• ۱۵ جۇلای-۱۰ آگوست کاسان گؤلو اراضیسینده شوروی-ژاپون سیلاح‌لی قارشیدورماسی یاراندی.

۱۹۳۹

• ۲۳ آگوست — موسکودا آلمان و شوروی آراسیندا بیر-بیرینه هۆجوم ائتمه‌مک حاقیندا سازیش ایمضالاندی.
• ۱ سپتامبر — آلمان و شوروی لهیستاننی اؤز آرالاریندا بؤلوشدورمه‌یه باشلاییرلار. آلمان لهیستاننین بؤلوشدورولمه‌سی ایستیقامتینده ایلک آددیمی آتاراق ۱ سپتامبردا لهیستانیا قوْشون یئریتدی. شوروی ایسه اؤز نؤوبه‌سینده بۇ ایستیقامت‌ده ۲-جی آددیمی ۱۶ سپتامبردا آتدی (شوروی ۲ هفته‌لیک لنگیمک‌له لهیستاننین موتتفیقلری‌نین آلماننین موتفیقی کیمی شوروی-یه ده ساواش اعلان ائتمه‌لری‌نین قارشی‌سینی مهارت‌له آلمیش اوْلدو).
• ۳ سپتامبر — اوّل اینگیلیس، سوْنرا فرانسه ، بیرده، اوتریش و یئنی زلاند آلمانا ساواش اعلان ائتدیلر. سوْنراکی بیر-نئچه گۆن عرضینده آلمان ساواش اعلان ائدن دؤولتلرین سیراسینا کانادا، نیوفاوندلند، گونئی آفریقا اتفاقی و نپال دا قاتیلدی. بۇنونلا دا ایکینجی دۆنیا ساواشی باشلامیش اوْلدو.
• ۵ سپتامبر — آمریکا بیرلشمیش ایالتلری و ژاپون آوروپا ساواش‌سینده اؤز بیطرف لیغینی اعلان ائتدیلر.
• ۱۷ سپتامبر — شوروی قوْشونلاری لهیستانیا داخیل اوْلدو. همین گۆن آخشام پولشانین قانونی رهبرلییی رومانییا قاچیر
• ۲۸ سپتامبر — آلمانلار ورشو شهرینی اله کئچیریرلر. همین گۆن موسکودا آلمان و شوروی آراسیندا یئنی سرحدلر مُعیّینلدیریلیر، کئچمیش لهیستان اراضیسی ۲ طرف آراسیندا بؤلوشدورولور.
• ۶ اۇکتوبر — لهیستان اوْردوسونون مقاومت گؤسترن آخیرینجی حیصّه لری تسلیم اوْلور. بۇندان سوْنرا هیتلر آلمانی لهیستانین غرب حیصّه‌سینی آلمالانلاشدیرماغا باشلاییر، بوراداکی لهیستانلار و یهودیلر لهیستانین مرکزینه دپورتاسی ائدیلیر. لهیستانین شوروی-نین پایینا دوشن حیصّه سینده ایسه شوروی لشمه، بیرلشمه اۇیقولاما ائدیلیر.
• ۸ نوْامبر — مونیخده اۇغورسوز سوی-قصد.
• ۳۰ نوْامبر — شوروی فنلاندیا ساواش اعلان ائدیر. قیش ساواشی آدینی آلان بۇ ساواش ۱۹۴۰-جی ایلین مارس آیینا کیمی داوام ائدیر. ساواش نتیجه‌سینده روسلار چوْخ بؤیوک ایتکیلر وئرسه‌لر ده، فنلاندیا مخصوص اراضیلرین ۱۰٪-نی ایشغال ائدیرلر.

۱۹۴۰

• ۱۵ مارس شوروی-فنلاند ساواشی سوْنا یتیر. موسکودا باغلانمیش باریش مۆقاویله‌سینه گؤره فینلاندیانین بیر حیصّه سی شوروی-یه وئریلیر.
• ۹ آوریل آلمان قوْشونلاری اعلان ائتمه‌دن دانمارک و نوروژه سوخولدولار.
• ۱۰ آوریل شوروی قوْشونلاری طرفیندن بالتیکیانی جومهوریتیلارینین توتولدو.
• ۲۲ ژۇئن فرانسه نین کاپیتولاسیون دایر آکت ایمضالاندی.
• ۱۳ آگوست آلمان آویاسیاسی بؤیوک بریتانیانی بومباردمان ائتمه‌یه باشلادی.
• ۲۳ سپتامبر ایتالیا شرقی آفریقایا یوروش ائتدی.
• ۲۷ سپتامبر آلمان، ژاپون و ایتالیا آراسیندا اۆچلوک ساواش سازیشی باغلانیر.
• ۲ نوْامبر آمریکا بیرلشمیش ایالتلری باشکانی فرانکلین روزولت بۆتون اؤلکه‌لره آقرسسورلارلا موباریزه‌ده کؤمک تکلیف ائله‌دی.
• ۲۰ نوْامبر ماجاریستان «اۆچلویه» داخیل اوْلور.

۱۹۴۱

• ۱ مارس آلماننی دستکلین بولغاریستان دا «اۆچلویه» داخیل اوْلور.
• ۶ آوریل آلمان ساواش قوه‌لری یوقوسلاوی و یونانا سوخولور.
• ۹ آوریل بریتانیا آویاسیاسی برلینی بومباردمان ائدیر.
• ۱ ژۇئن اینگیلیس اوْردوسو بغدادا سوخولور و لیوان و سوریهیا هۆجوم ائدیر.
• ۱۶ ژۇئن آمریکا بیرلشمیش ایالتلری حاکمیّتی اؤز اراضیسینده یئرلَشن بۆتون آلمان سفیرلیکلری‌نین باغلانماسینی طلب ائدیر.
• ۲۲ ژۇئن آلمان شوروی-یه قارشی اعلان ائدیلممیش ساواش‌یه باشلاییر. بۇرادا اوْنون موتتفیقلری رومانی، ماجاریستان، ایسلوواکی، ایتالیا و فنلانددیر.
• ۱۲ جۇلای آلمانیا قارشی شوروی-اینگیلیس بیرلیینه دایر سازیش ایمزالانمیش‌دیر.
• ۱۱ سپتامبر آمریکا دنیز ساواش قوه‌لری آمریکا بیرلشمیش ایالتلری سۇ سرحدلرینه داخیل اوْلدوقلاری حال‌دا آلمان گمیلرینه هۆجوم ائتمک امرینی آلیر.
• ۳۰ سپتامبر آلمانلار موسکویا هۆجوما باشلادیلار.
• ۵ دسامبر شوروی قوْشونلاری موسکو اطرافین‌داکی آلمان قوْشونلارینا عکس-هۆجوم ائده‌رک، اوْنلاری ۲۵۰ کیلومتردکدک اۇزاقلاشدیرماغا موفّق اوْلدولار. بؤیوک بریتانیا فنلاند، ماجاریستان و رومانییا قارشی ساواش اعلان ائتدی.
• ۷ دسامبر ژاپونلار آمریکانین هاوای آدالاریندا یئرلَشن پرل هاربور ساواش دنیز لیمانینا هۆجوم ائده‌رک، اعلان ائدیلممیش ساواش‌یه باشلادیلار.
• ۱۱ دسامبر چین آلمان و ایتالیایا ساواش اعلان ائتدی.
• ۲۰ دسامبر هیتلر وطنداشلارینا مۆراجیعت ائده‌رک، کؤنول‌لو اوْلاراق، شرق جبهه‌سین‌ده‌کی قوْشونلار اۆچون ایستی گییم تأمین ائتمه یی خاهیش ائتدی.

۱۹۴۲

• ۱ ژانویه واشینقتوندا ۲۶ اؤلکه «اۆچلوی» ا داخیل اوْلان اؤلکه‌لرله هئچ بیر ساحه‌ده ایشداش‌لیق ائتمه‌مک حاقیندا سازیش ایمضالاندی.
• ۲۰ ژانویه برلینده «وانزی کونفران‌سی». یۆکسک روتبه‌لی فاشیست مأمورلاری «یهودی پروبلمینی کؤکون‌دن حل اتمی» ا دایر موذاکیره‌لر آپاردیلار.
• ۱۸ آوریل آمریکا بیرلشمیش ایالتلری هاوا قوه‌لری توکیونو هاوادان بومبالادی.
• ۲۴ آوریل آلمان هاوا قوه‌لری اینگیلیس تاریخی و مدنی شئیلرینی حتی همین شئیلرین ساواش آماچ اوْلماسا دا بومبالانماسی امرینی آلدی.
• ۱۳ سپتامبر ایستالینقراد اۇغروندا دؤیوشلر باشلاندی.
• ۲ دسامبر شیکاقودا یئر اۆزون‌ده ایلک نۆوه راکتورو فعالیّته باشلادی. بۇ راکتورون یارادیجیلاریندان بیری ده ایتالیادان گؤچ ائتمیش فیزیک انریکو فرمی ایدی.

۱۹۴۳

• کاسابلانکادا فرانکلین دلانو روزولت و اۇینستون چؤرچیلین ایشتیراکییلا کونفرانس آچیلدی. آمریکا و اینگیلیس بیرگه ایستراتژی فعالیّت حاقیندا و شیمالی آفریقادا ۲ ایری میقیاس‌لی اوْپراسی حاقیندا رازیلیغا گلدیلر.
• ۳۱ ژانویه- ۲ فوْریه ایستالینقراد دؤیوشو سوْنا یتیر.
• ۱۹ آوریل ورشودا ۵۶ مین یهودی قدله یتیریلیردی
• ۱۳ مارس شیمالی آفریقادا بۆتون آلمان-ایتالیا قوْشونلاری اینگیلیس لر طرفیندن هرطرفلی محاصره‌یه آلیناراق تسلیم ائدیلدی.
• ۵ جۇلای-۲۳ آگوست کورسک‌دا وۇروشمالار. بۇ وۇروشمالار شوروی-آلمان قوْشونلارینین جبهه‌ده‌کی دۇرومینی دییشمه‌سی یوْلون‌دا هللدیجی اوْلدو.
• ۱۰ ژۇئن شوروی قوْشونلاری سیسیلی‌دادیر. ایتالیا کرالی ویکتور امانوئل موسسولی‌نین دۆشمنلری آراسیندا علاقه آختاریر.
• ۲۴ جۇلای اینگیلیس آویاسیاسی هامبورقو فوْسفورلو بومبالارلا بومباردمان ائدیر. نتیجه شهرین یاریسی دارماداغین ائدیلمیش، ۳۰ مین آدامین حیاتینا سوْن قۇیولموش‌دور.
• ۲۵ جۇلای بنیتو موسسولی‌نین یاخالانماسی و توتولماسی. ایتالیا کرالی ویکتور امانوئل اؤلکه‌ده یئنی حاکمیّتین فوْرمالاشماسی اۇغروندا اهمیت‌لی آددیملار آتیر. ۲۸ ایولدا ایتالیانین فاشیست دیکتاتوراسیندان آزاد اوْلونماسی اعلان اوْلونور.
• ۱۳ اۇکتوبر ایتالیا آلمان ساواش اعلان ائتدی.
• ۲۸ نوْامبر ایلک دفعه ایستالین، روزولت و چرچیلین بیرگه ایشتیراک ائتدیی تهران کونفران‌سی باشلاییر.
• ۲۶ دسامبر فرانکلین دلانو روزولت و چرچیلین ایشتراک ائتدیی قاهیره کونفران‌سی. موتتفیقلرین تۆرکیهنی آلمان ساواش اعلان ائتمه‌سی باره‌ده اۇغورسوز تکلیفلری.

۱۹۴۴

• ۶ ژۇئن آمریکا بیرلشمیش ایالتلری، کانادا و بؤیوک بریتانیا قوْشونلاری نورماندییا داخیل اوْلور؛ ایکینجی جبهه آچیلیر.
• ۲۰ جۇلای هیتلره قارشی تشکیل اوْلونموش اۇغورسوز سوی-قصد.
• ۱ آگوست ورشودا ژنرال تادوش بورکاوسکی‌نین باشچی‌لیغی آلتیندا فاشیست آلمان‌سینا قارشی عۆصیان باشلاییر. هیتلر وارشاوانین یئرله بیر ائدیلمه‌سی حاقیندا امر وئریر. عۆصیان‌چیلارین شوروی و بؤیوک بریتانیا طرفیندن دستک حاقین‌داکی اۆمیدلری بوْشا چیخدی. عۆصیان‌دا ۲۰۰ مین لهیستان وفات ائدیر. ۲ اۇکتوبر دا عۆصیان یاتیریل‌دی.
• ۲۵ آگوست رومانی آلمانیا ساواش اعلان ائدیر.
• ۱۹ سپتامبر شوروی و فنلاند آراسیندا موقتی باریش سازیشی ایمضالاندی.
• ۲۱ اۇکتوبر آمریکا قوْشونلاری ایلک دفعه اوْلاراق، ایری آلمان شهرلریندن بیری اوْلان آخ‌نی آلدیلار.
• ۳۱ دسامبر ماجاریستانداکی یئنی حؤکومت آلمانیا ساواش اعلان ائتدی.

۱۹۴۵

• ۲۷ ژانویه قیزیل اوْردو اوْسونتسیم کونسلاگرینی آزاد ائدیر. بۇ زامان اوْردا ۷ مین اسیر واردی. اوْسونتسیم ان بؤیوک لاگرلردن بیری اوْلوب فاشیست وحشی‌لییی‌نین سمبولو ایدی. بۇ لاگرده اسیرلیکده اوْلانلارین سایی بیر میلیون اۆچ یوز مین‌دن چوْخ ایدی. اوْنلاردان دوققوز یوز مینی قاز کامرالاریندا بوغولموش و گولللنمیش‌دیر. ایکی یوز مینی ایسه آجلیق و نوخوشلوق‌دن، وحشی قایدالاردان و مۆختلیف آغلاسیغماز طیبی اکسپرتلردن وفات ائتمیشدیر.
• ۴ فوْریه ایستالین، چرچیل، فرانکلین دلانو روزولتین ایشتیراکی ایله یالتا کونفران‌سینین آچیلیشی. موتتفیقلر ژاپونیا قارشی موباریزه‌ده بیرلیکده اوْلماق حاقیندا رازیلیغا گلدیلر.
• ۱۳–۱۴ فوْریه درزدنه هاوا هۆجوملاری ائدیلیر. هلاک اوْلانلارین دقیق سایی اوْلماسا دا، ۶۰–۲۴۵ مین آراسیندا اوْلدوغو تخمین ائدیلیر.
• ۲ مارس آمریکا قوْشونلاری رینه گلیرلر.
• ۱۰ مارس توکیو آمریکا طرفیندن بومباردمان ائدیلیر. ۸۰ مین نفر هلاک اوْلموش‌دور.
• ۱۲ آوریل فرانکلین روزولت وفات ائدیر. باشکانی هارری ترومن عوض ائدیر.
• ۱۶ آوریل شوروی قوْشونلاری برلین اۆزرینه یوروش ائدیر. ۲۵ آوریل تاریخینده شهر تماماً محاصره‌یه آلینیر.
• ۲۵ آوریل آمریکان و شوروی قوْشونلاری تورقاو شهرینده، البا یاخینلیغیندا گؤروشورلر.
• ۲۸ آوریل بنیتو موسسولیینی پارتیزانلار طرفیندن گۆل‌له‌لنیر.
• ۳۰ آوریل آدولف هیتلر اینتیحار ائدیر.
• ۸ مئی برلین یاخینلیغیندا، کارلسخورت‌دا ایمضالانان آکت‌دا آلمان قوْشونلارینین ضررسیزلشدیرمه‌سی و فعالیّتی‌نین دایاندیریلماسی شرطی اعتراضا باخیلمادان ایرلی سورولموش‌دور.
• ۹ مئی شوروی برلینه داخیل اوْلور و ایکینجی دۆنیا ساواش‌سینین غلبه ایله باشا چاتماسی. فاشیزمین سوقوط ائتمه‌سی.
• ۱۶ جۇلای آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-دا نیو- مکسیکو سهراسیندا دۆنیادا ایلک دفعه نۆوه سیلاحی تجروبه اوْلونموش‌دور.
• ۱۷ جۇلای ایستالین، هری ترومن، چرچیلین ایشتیراکی ایله کچیریلن پوتسدام کونفرانسیندا آلماننین گله‌جک تالیی موذاکیره اوْلونور.
• ۶ آگوست آمریکا بیرلشمیش ایالتلری هیروشیمایا آتوم بومباسی آتیر. ۱۰۰ مین‌دن چوْخ آدام وفات ائدیر.
• ۸ آگوست شوروی ژاپونیا ساواش اعلان ائدیر.
• ۹ آگوست آمریکا بیرلشمیش ایالتلری ناقازااکییه آتوم بومباسی آتیر. ۳۶ مین‌دن چوْخ آدامین حیاتینا سوْن قویلور.
• ۱۴ آگوست ژاپون ایمپراتورو خیروخیتو کاپیتولیاسیانی قبول ائتدیینی اعلان ائدیر.
• ۲ سپتامبر توکیودا آمریکا گمیسی «میسسوری» نین گؤیرته‌سینده ژاپون نماینده‌لری قوْشونلارینی شرط‌سیز گئری چکمک حاقیندا آکت ایمضالادیلار.
• ۱۴ نوْامبر باشلیجا آلمان ساواش موقصیرلرین موهاکیمه اوْلونماسی ایله علاقه دار نیونبرق پروسسینین باشلانماسی.

گؤرونتولر

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

قایناقلار

آذربایجان جۆمهۇریتی تۆرکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«İkinci dünya müharibəsi»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۱۲ فوریه ۲۰۱۶ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).