پرش به محتوا

تورکولوژی

ویکی‌پدیادان، آچیق بیلیک‌لیک‌دن
(تورکولوگییا-دن يوْل‌لاندیریلمیش)

تورکولوژی یا تورکلوک‌بیلیمی، تورک خالقلاری و اؤزللیکله تورک دیل و لهجه‌لرییله ایلگی‌له‌نن بیلیم دالی. تورک دیلینی، ادبیات، تاریخ، دین و تورک توپلوملاری‌نین معنوی، مادّی کولتورونو سیستئماتیک شکیلده توپلار و آراشدیریر. گئچمیش و گونوموز تورکجه‌سی و تورک توپلوملاری آنا قونوسونو اولوشدورور. بۇ بیلیمده اوزمانلاشان کیشی‌لره تورکولوق دئییلر.

تاریخچه

[دَییشدیر]
ویلهئلم رادلوف، روس دوغو بیلیمجی و تورکولوگ. اورهون کیتابه‌لری چؤزولمه‌سینده اؤنملی نقشی اولموشدور. تورکولوژی بیلیمی‌نین اؤنجو آدلاریندان بیری اولاراق قبول ائدیلیر.

تورکولوژی باتی‌نین «دوغو» نو اؤیرنمه/ده‌یرلندیرمه چالیشماسی اولان اوریانتالیزم/شرقشنالیق باغلامیندا بیر سیستئماتیک قازانمیشدیر. ایلک تورکولوژی کورسوسو ۱۷۹۵’ده پاریس’ده «ائجولئ دئس لانگواگئس اوریئنتالئس ویوانتئس» دا قورولموشدور. بونو شرقشناسی و تورکولوژی ایله ایلگیلی ائنستیتولر تعقیب ائتمیشدیر. موسکووا’دا (۱۸۱۴) پاریس’ده (۱۸۲۱) و لوندرا’دا (۱۹۰۶) قورولان بۇ تور قورولوشلارین یاییملادیغی چوخ سایی‌دا بیلیم‌سل اثر، درگی، مقاله و بولتن‌لر واردیر.

دونیادا تورکولوژی مرکزلری

[دَییشدیر]

تورکیه دن ائشیگه چوْخ تورکولوژی بؤلوملری واردیر. ۵۷ اولکه‌ده‌کی ۲۲۳ مرکزده آکادمیک تحصیل یانیندا تیجاری و توریستیک هدفلرله ده تورکجه اؤرگتمه گئدیر. تورکیه خاریجینده تورکجه اؤیردیلن مرکز سایی‌لاری بئله‌دیر: آمریکا بیرلشیک دؤولتلری (۲۰)، افغانیستان (۱)، آلمان (۱۳)، آرناووتلوق (۱)، استرالیا (۱)، آذربایجان (۱)، بئلاروس (۶)، بئلژیک (۴)، بوسنا-هئرسئک (۲)، بولغاریستان (۶)، چین خالق جومهوریتی (۲)، دانمارک (۱)، اندونئزی (۲)، ائستونی (۱)، فیلیپینلر (۱)، فنلاند (۲)، فرانسه (۲)، گونئی کوره (۶)، گونئی قیبریس روم بؤلومو (۱)، گورجیستان (۱)، هلند (۳)، عراق (۲)، اینگیلیس (۶)، ایران (۱)، ایسپانیا (۴)، سوئیس (۲)، سوئد (۱)، ایتالیا (۳)، ژاپون (۶)، قزاقیستان(۱)، قیرقیزیستان (۸)، قوزئی قیبریس تورک جومهوریتی (۶)، لیتوانی (۲)، لبنان (۱)، ماجاریستان (۲)، میصیر (۳)، موغولیستان (۱)، مولدووا (۳)، اؤزبکیستان (۱)، پاکیستان (۱)، پولونیا (۲)، رومانی (۸)، روسیه (۱۴)، صربیستان (۱)، سنگاپور (۱)، سوریه (۲)، تایلند (۲)، تایوان (۲)، تورکمنیستان (۱)، اوکراین (۱۳)، اوردون (۴)، یاقوتیستان (۱)، یوگوسلاوی (۱)، یونانیستان (۵). تورکیه خاریجینده ۴۸ اولکه‌ده تورکجه یابانجی دیل اولاراک اوخودولماقدادیر.[۱]

عثمانلی دؤورونده تورکولوژی چالیشمالاری

[دَییشدیر]

تورکیه‌ده تورکولوژی چالیشمالاری شمس‌الدین سامی’نین، احمد وفیق پاشا’نین حتی علی سواوی’نین فردی یازیلارییلا باشلامیشدیر. ایکینجی مشروطیت سونراسیندا اساس اولاراق باتی قایناقلارینی ترجمه ائتمک اساسیندا اولموشدور.

جومهوریّت دؤورونده تورکولوژی چالیشمالاری

[دَییشدیر]

عثمانلی‌نین یوزایللرجه اهمال ائتدی‌یی، اؤنمینی متوجه اولدوغوندا ایسه چوخ گئجه قالدیغی اۆچون باتی مرکزلی چالیشمالاری، قایناق آلدیغی بو بیلیم دالی و عثمانلی مدرسه قورولوشو باغیمسیز تورکیه جومهوریّتی‌نین قورولماسییلا تصفیه ائدیلمیشدیر. بونون یئرینه تولیدائدیجی و مردمی علمی چالیشمالار باشلادیلمیشدیر. تورک تاریخ قورومو و تورک دیل قورومو شخصاً آتاتورک’ون ایسته‌ای و حیمایتی ایله قورولموش، ایستانبول اونیوئرسیته‌سی’نه باغلی اولاراق تورکییات انستیتوسو اولوشدورولموشدور. تورکجه‌نین و تورک کولتورو حاقّیندا، درلمه سؤزلویو، تاراما سؤزلویو، تورکجه سؤزلوک، یازیم قیلاووزو و بونلارا بنزر اثرلر علمی آلانا قازاندیریلمیشدیر.

۲۰۰۰ سونراسی تورکیه ده تورکولوژی

[دَییشدیر]

تورکیه‌ده ۱۰۰ـه یاخین تورک دیلی و ادبیاتی بؤلومونده «تورک دیل‌بیلیمجیسی» عنوانی‌یلا تورکولوق یئتیشدیریلمکده‌دیر.[۲] هر ایل فارغ‌التحصیل اولان مین‌لرجه تورک دیلی و ادبیاتی بؤلومو مأذونو کیشی‌نین تورکلوک بیلیمی یئرینه ادبیاتچی اولاراق نیتئلئندیریلمئسی و بؤلوملرین ده تورکولوژی قونوسوندا بیلینجسیز اولماسی نتیجه‌سینده تورکولوژی آدیندا یئنی بؤلوملر و انستیتولار قورولموشدور.

آمریکادا تورکولوژی

[دَییشدیر]

آذربایجان جمهوریتینده تورکولوژی

[دَییشدیر]

آلمان‌دا تورکولوژی

[دَییشدیر]

بعضی اؤنملی تورکولوقلار

[دَییشدیر]

ایرانلی تورکولوقلاردان

[دَییشدیر]

قایناقلار

[دَییشدیر]


منابع

[دَییشدیر]